नथियाः किन बनेन बादीको ‘वेद/गीता’ ?

A+ A A-

साहित्य भावनासँग जोडिन्छ । संवेदनासँग जोडिन्छ । विचार, धर्म, आस्था, संस्कृतिसँग साहित्यले साईनो गाँस्छ ।

साहित्य मानिसकै वरिपरी घुम्छ । मानिस चाहेर, नचाहेर समाजसँग जोडिन्छ । एउटा व्यक्तिले समाजको प्रतिनिधित्व गर्न सक्छ ।

समाजसँग साईनो गाँस्नु मानिसको बाध्यता हो । यही बाध्यात्मक सामाजिकताको कसीमा पहिचान र अस्तित्वलाई मजबुत बनाउन पनि मानिसले हरसम्भव प्रयास गर्छ ।

आफूले भोगीआएको बाँचिआएको सामाजिकता जोगाउनुपनि मानिसको प्राकृतिक स्वभाव हो । सामाजिकताका जरा खोज्नु र भूतको गर्तमा लुकेका दृश्य देखाउने प्रयास मानिसले आदिम कालदेखी गर्दै आएको छ ।

विगतको गर्त अध्ययन गरेर, पाठ सिकेर मानिसले भाविष्यको पाईला चाल्छ । तर, भूतको गर्तमा लुकेका यी सबै दृश्य देखिन र देखाउन उपयुक्त छन् ?

समयको कुनै कालखण्डलाई देखाउन इतिहास मात्रै पर्याप्त हुँदैन । तिथि, मिति र घटनाको फेहरिस्त मात्रै समाजको पूर्ण चित्र कोर्न पर्याप्त छैनन, सायद । इतिहास आफैमा मृत शब्दको चिहानघर हो ।

समयको कुनै कालखण्डलाई देखाउन इतिहास मात्रै पर्याप्त हुँदैन । तिथि, मिति र घटनाको फेहरिस्त मात्रै समाजको पूर्ण चित्र कोर्न पर्याप्त छैनन, सायद । इतिहास आफैमा मृत शब्दको चिहानघर हो । इतिहास अनुभुति विहिन ‘रोबर्ट’ हो । सबैचिज आफूभित्रै समेट्दा समेट्दै पनि इतिहासमा केही कमी हुन्छ ।

इतिहाससँग भावना र अनुभूतिको कमी हुन्छ । इतिहास र साहित्य यहीँनेर फरक हुन्छन् । साहित्यका शब्दहरु जीवन्त हुन्छन् । साहित्य अनुभूति सहितका सग्ला शब्द बोक्छ ।

घटनाले जन्माएका भावनाको आद्रता साहित्यका शब्दमा भेटिन्छ । भोगाईका अनगिन्ती पत्रले साहित्यका शब्दमाथि लेपन लगाएका हुन्छन् । अनुभूतिको गतिशिलता बोक्ने शब्दकै सहारामा साहित्य मानिसको हृदयमा डेरा जमाउछ । सहजताका लागि भन्न सकिन्छ, साहित्यले इतिहासलाई जीवनदान गर्छ ।

.....................
गएको वर्षको उत्तरार्धदेखि नै चर्चामा रहे दुई उपन्यास ‘नथिया’ र ‘ऐलानी’ ।

सरस्वती प्रतीक्षाको नथिया र विवेक ओझाको ऐलानीले मुलधारबाट बाहिर रहेको बादी समुदायको विषय उठान गरे ।

सधैँ समाचारमा मात्रै सुनिएको बादी समुदायमाथि पनि साहित्य लेखियो । नथिया र ऐलानीको बाटो हुँदै धेरै मानिस बादी समुदायसँग परिचित भए । सिमान्तकृत समुदायमाथि लेखिएका, ‘ग्राउण्ड जिरो’ अध्ययन गरिएका र अनुसन्धान सहित लेखिएको साहित्य भन्दै यी पुस्तकको चर्चा सुरु भयो ।

राज्य, समाजको मुलधारबाट पछाडि रहेको बादी समुदायको कथा टिपेर लेखिएका यी पुस्तकले धेरैलाई बादी समुदायसँग परिचित बनाए । जसको कथा यी पुस्तकमा खिपिएको छ, त्यही समुदायले यी पुस्तक अस्वीकार गरे । अदालतसम्म पुगे ।

तर, यी नै बादी समुदायका विषयमा लेखिएका प्रथम पुस्तक भने थिएनन् । यसअघिका पुस्तकभन्दा यी पुस्तकले धेरै चर्चा पाए । पुस्तकमाथि थुप्रै विमर्श पनि भए । साहित्यिक बजारमा यी दुवै पुस्तकले नयाँ स्वाद दिए । साहित्य अनुरागीले समाजको नयाँ पक्षसंग साक्षात्कार गर्ने मौका पाए ।

चर्चासँगै विवाद
साहित्यक वृत्तमा हुने समिक्षात्मक विवादभन्दा पर पुगेर यी दुई पुस्तकको अस्वीकार्यता देखियो । जुन समुदायमाथि आधारित रहेर यी पुस्तक लेखिएका थिए त्यही समुदायले पुस्तक अस्वीकार गर्यो ।

सामान्य पाठकले केही नगण्य विमतिका बावजुद यी पुस्तक स्वीकार गरिसकेका थिए । तर, जसको कथा यी पुस्तकमा खिपिएको छ, त्यही समुदायले यी पुस्तक अस्वीकार गरे । अदालतसम्म पुगे ।

काठमाडौंमा नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय नाट्य महोत्सव र झापामा कला साहित्य उत्सवको सरगर्मीले साहित्यकारलाई छोपिरहेको समयमा सर्वोच्च अदालतको एक आदेशले साहित्यक वृत्तमा तरङ्ग पैदा गर्यो ।

सर्वोच्च अदालतका न्यायाधीशद्धय इश्वरप्रसाद खतिवडा र बमकुमार श्रेष्ठको संयुक्त इजलासले १५ फागुनमा आदेश दियो– उपन्यास नथिया, ऐलानी र सिनेमा पण्डित बाजेको लौरी विरुद्ध ।

किन रिसायो बादी समुदाय ?
गत वर्ष २० माघमा नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा सरस्वती प्रतीक्षाको पहिलो उपन्यास नथिया विमोचन भयो । विमोचनमा उपस्थित थिईन बादी नेतृ उमा बादी ।

सुदुरपश्चिम प्रदेशकी प्रदेशसभा सदस्य समेत रहेकी बादीले नथियालाई बादी समुदायले ‘वेद÷गीता’ को रुपमा ग्रहण गर्ने बताएकी थिईन् । तर, त्यसको केही समय पछि सुरू भयो नथिया माथिको टिका–टिप्पणी ।

सुरूमा प्रतीक्षाले उपन्यासमा प्रयोग गरेको भाषामाथिबाट आलोचना र टिप्पणी सुरू भयो । उपन्यास दाङ केन्द्रित भएपनि भाषा भने सुदुरपश्चिम पहाडको प्रयोग गरिएको भन्दै आलोचना भएपनि प्रतीक्षाले स्पष्टिकरण नै लेख्नुपर्यो ।

निर्मल भन्छन्, ‘यस्तो भाषा त, सुदरपश्चिमका पहाडी जिल्लाहरूमा प्रयोग हुन्छ ।’ निर्मल तिनै व्यक्ति हुन् जसले प्रतिक्षालाई पुस्तक लेखनका लागि अनुसन्धानमा समेत सहयोग गरेका थिए ।

प्रतीक्षाले आफू साहित्यकार हुँ भाषाविद् होईन भन्दै सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा स्पष्टीकरण नै लेखिन् । प्रतीक्षाको पुस्तकमा प्रयोग भएको भाषा दाङमा प्रयोग हुने भाषा होईन भन्छन, निर्मल नेपाली बादी ।

निर्मल भन्छन्, ‘यस्तो भाषा त, सुदरपश्चिमका पहाडी जिल्लाहरूमा प्रयोग हुन्छ ।’ निर्मल तिनै व्यक्ति हुन् जसले प्रतिक्षालाई पुस्तक लेखनका लागि अनुसन्धानमा समेत सहयोग गरेका थिए ।

पुस्तकको पाण्डुलिपी नै पढेका निर्मलले भाषा सच्याउन प्रतीक्षालाई आग्रह गरेको पनि बताउँछन् ।

त्यसो त गत वर्ष २८ फागुनमा दाङमा भएको नथिया बहस कार्यक्रममा पनि दाङका बादी समुदायले पुस्तकका केही विषयवस्तुमा आपत्ति जनाएका थिए । दाङमा भएको कार्यक्रममा प्रतीक्षाले पुस्तकमा भएका कमीकमजोरी सच्याउने वाचा गरेको सुनाउँछन् निर्मल ।

नथियाभन्दा अगाडि नै सार्वजनिक भईसकेको थियो विवेक ओझाको ऐलानी उपन्यास । ऐलानी मंसिरमा सार्वजनिक भएको थियो ।

यी दुई उपन्यासले ‘बादीको आत्मसम्मान’ को चोट सहन गर्न नपाउँदै ‘पण्डित बाजेको लौरी’ सिनेमा प्रर्दशनमा आयो ।

४ साउनमा प्रर्दशनमा आएको यो सिनेमालेपनि बादी समुदायको कथा देखाउने प्रयास गरेको छ । थमनकुमार भण्डारी र किशोर खड्काले निर्माण गरेको यो सिनेमाका निर्देशक हुन दिपक वली । कथा लेखेका हुन महेश दवाडीले ।

आपत्ति कहाँ ?
नथियाः बादी समुदायलाई प्रतीक्षा लिखित उपन्यासको शीर्षकमै आपत्ति छ । उनीहरु भन्छन् ‘बादी समुदायमा नथिया भन्ने हुँदैन ।’

राष्ट्रिय बादी परिषद्का अध्यक्ष समेत रहेका केशव नेपाली बादी भन्छन्, ‘हाम्रोमा नथिया भन्ने हुँदैन, हाम्रो समुदायमा नथुनी हुन्छ ।’

केशवका अनुसार नथुनी प्रथापनि अहिले प्रचलनमा छैन ।

भाषा र उपन्यासको नामबाटै सुरू भएको असहमति उपन्यासमा प्रयुक्त शब्दहरूमा पनि देखियो ।

उपन्यासमा प्रयोग गरिएका ‘वदिनी, रखेल, वेश्या र रण्डी’ जस्ता शब्दलाई बादी समुदायले आफ्नो अपमानको रुपमा लिए । ‘यस्ता शब्द प्रयोग गरेर हामीलाई होच्याईयो ।’ गोपाल नेपाली बादी भन्छन् ।

नथिया उपन्यासको एक पात्र गुमानसिहँ र उसकी छोरी रञ्जिताको नाम मिलेकोप्रति पनि बादी समुदायले आपत्ति जनायो ।

यही विषयमा न्याय माग्न दाङ घोराही उप महानगरपालिका¬– १३ की रञ्जिता नेपालीले महानगरीय प्रहरी परिसरमा सरस्वती प्रतीक्षा र प्रकाशक बुक हिल विरूद्ध मुद्धा दायर गरिन् ।

गुमानसिंहले नै छोरी रञ्जिताको नथुनी खोलेको प्रसंग पनि उपन्यासमा छ । यही प्रसंगले आफ्नो चरित्र हत्या गरिएको र अनुमति बिनै आफ्नो नाम प्रयोग गरिएको भनेर रञ्जिताले उजुरी गरेकी हुन् ।

‘बादी समुदायमा मात्रै होईन संसारमा कतैपनि आफ्नो बाउले छोरीलाई यौन संसर्ग गर्ने प्रथा हुँदैन ’ निर्मल भन्छन, ‘यसरी हामीलाई के देखाउन खोजेको ?’

७ असोजमा महानगरीय प्रहरीमा उजुरी दर्ता गराएकी रञ्जिताले नै प्रतीक्षालाई दाङको बादी वस्ती घुमाएको बताउँछन निर्मल ।

गत वर्ष २८ फागुनमा दाङमा भएको नथिया विमर्श कार्यक्रममा पनि रञ्जिताले प्रतीक्षाकै अगाडि रोएरै आफ्नो प्रसंग हटाउन अनुरोध गरेको सुनाए निर्मलले ।

प्रतीक्षाले दाङको पक्रैयामा रहेका बादी समुदायलाई लिएर उपन्यास लेखेकी हुन् । उपन्यासको सुरुवातमा उनले पक्रैयाको नामसँगै जोडेर बादी समुदायका महिलालाई चोट पुर्याएको बताउँछन गोपाल ।

प्रतीक्षाले बादी महिलाहरुले पुरुषहरू पक्रेर आफ्नो घर लाने हुँदा उक्त ठाउँको नाम नै पक्रैया रहेको लेखेकी छिन् । ‘किताबमा लेखिएको यो कुरा ठीक होईन, समुदाय विशेषलाई होच्याउने गरेर ठाउँको नाम न्वारन गरिन् प्रतीक्षाले’ गोपालले आक्रोशित हुँदै भने ।

ऐलानी: विवेक ओझाको ऐलानीले बादी महिलालाई ऐलानी जमिनसँग तुलना गरेको भन्दै बादी समुदाय आक्रोशित भएको हो । ‘हाम्रा चेलिबेटी र महिलालाई ऐलानी जमिनसँग तुलना गरियो’ केशव भन्छन, ‘जहाँ, जसले, जसरी प्रयोग गरेपनि हुने ऐलानी जमिन भनियो हाम्रा महिलालाई ।’

कुनै पनि महिलालाई सार्वजनिक प्रयोगको साधनको रुपमा चित्रित गर्नु समग्र महिलाकै अपमान ठान्छन् गोपाल ।

पण्डित बाजेको लौरी: दिपक वलीले निर्देशन गरेको पण्डित बाजेको लौरी सिनेमाले बादी समुदायमा श्रीमतीका लागि ग्राहक खोज्ने श्रीमानको कथा भन्छ । बादी समुदायको आपत्ति यही कथामै हो । उनीहरु भन्छन, ‘यो सिनेमाले हाम्रो समुदायलाई पतित देखायो ।’

बादी समुदाय किन पुगे सर्वोच्च ?
एकैवर्ष तीनवटा सिर्जनाले समुदायको आत्मसम्मानमा प्रहार गरेपछि एकाएक बौरियो बादी समुदाय ।

२०६२/२०६३ पछि विस्तारै मुलधारको समाजमा समायोजन हुन थालेको जाति र समुदायमाथिको स्वाभिमानमा आँच आउनेगरी कलाकृति सिर्जना भएपछि बादी समुदायले फेरी राजधानीतर्फको बाटो रोज्यो ।

काठमाडौंमा यसपटक उनीहरूले सडक आन्दोलनको सट्टा कानूनी बाटो रोजे । यसअघि विभिन्न समयमा भएका आन्दोलनको उपलब्धि र सरकारसँग भएका सहमतिको फेर समाउँदै बादी समुदायले कानूनी उपचारको बाटो छान्यो ।

यसबाहेक सर्वोच्च अदालतले नै ३० भदौ २०६२ मो बादी समुदायलाई सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने र नेपालको नागरिकले पाउने हक पाउनुपर्ने भन्दै सरकारका नाममा आदेश जारी गर्यो ।

यसअघि २०६४ सालमा भएको ४८ दिने आन्दोलन (यही आन्दोलनको समयमा उमा बादीले अर्धनग्न भएर सिहँदरबार गेट चढेकी थिईन । ‘वि.सं.२०६४ सालको सिंहदरबार अगाडि गरिएको बादीहरुको आन्दोलनकी मुख्य नायिका, जसलाई देखेर नै मैले ‘नथिया’लेख्ने जोखिम उठाए’ सरस्वती प्रतीक्षाले नोभेम्बर २०१८मा सामाजिक संञ्जालमा लेखेकी छिन् ।) को प्रतिफल स्वरुप सरकारले ८ असोज २०६४ मा सहमति गर्यो ।

उक्त सहमति अनुसार बादी समुदायमाथि ‘भाँड, वदेनी, पातर रण्डी, वेश्याजस्ता शब्द’ प्रयोगमा बन्देज लगायो ।

यसबाहेक सर्वोच्च अदालतले नै ३० भदौ २०६२ मो बादी समुदायलाई सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने र नेपालको नागरिकले पाउने हक पाउनुपर्ने भन्दै सरकारका नाममा आदेश जारी गर्यो ।

संविधान र जातीय भेदभाव तथा छुवाछुत (कसुर र सजाय) ऐन २०६८ विपरित नथिया, ऐलानी र पण्डित बाजेको लौरीले कार्य गरेको भन्दै बादी समुदायले कानूनी उपचारको मार्ग पहिल्याए ।

पहिलो चरणमा दाङ वरीपरी केन्द्रित बादी समुदायको आन्दोलन गत भदौमा काठमाडौं प्रवेश गर्यो । त्यसअघि नै १९ साउनमा थापाथलीस्थित मार्टिन चौतारीमा भएको बुकाहोलिक्सको एक कार्यक्रममा गोपाल नेपाली बादीले दुई उपन्यास र एक सिनेमाविरुद्ध कानूनी उपचारको बाटो रोज्ने घोषणा गरेका थिए ।

काठमाडौं आएर चलचित्र बिकास बोर्ड, राष्ट्रिय दलित आयोग, मानव अधिकार आयोग र सूचना प्रविधि तथा सञ्चार मन्त्रालय गुहार्दा पनि केही नलागेपछि अदालत जानुपरेको सुनाउँछन केशव ।

बादी समुदायको विरोध र असहमतिपछि राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोगले २० साउनमा बादी समुदायको आत्मसम्मानप्रति संवेदनशिल हुन आग्रह गर्दै विज्ञप्ती समेत जारी गरेको थियो ।

‘नेपालको संविधानको धारा १६(१) मा सम्मान पूर्वक बाँच्न पाउने हक र धारा २४(३)मा छुवाछुत तथा जातीय विभेद विरुद्धको हकको व्यवस्था रहेको एवम् मुलुकी ऐन अदलको महल १० (क) ले कसैलाई धर्म, वर्ण वा कामको आधारमा छुवाछुत, भेदभावपूर्ण व्यवहार र वहिष्कार वा निषेध गर्न नपाउने व्यवस्थाप्रति गम्भिर रहन राष्ट्रिय मानव आधिकार आयोग आग्रह गर्दछ ।’ आयोगले जारी गरेको विज्ञप्तिमा उल्लेख छ ।

आयोगले नथिया, ऐलानी लेखक तथा चलचित्र निर्माता सहित नेपाल सरकार, सञ्चार तथा सूचना प्रविधि मन्त्रालयलाई समेत स्पष्टिकरण सहितको धारणा मागेको थियो ।

आयोगको निर्देशन अनुसार लेखक, निर्माता तथा प्रकाशकले स्पष्टिकरण सहितको धारणा पेस गरेपनि बादी समुदायले चित्त बुझाएन् । ‘कसैले स्पष्टिकरण बुझाउँदैमा वा धारणा दिदैँमा हाम्रो आत्मसम्मानमा परेको आँच कम हुने हो र ?’ निर्मल प्रश्न गर्छन् ।

आत्मसम्मान र पहिचानको लडाईमा लागेको बादी समुदायले सर्वोच्च अदालत नै गुहार्यो । ‘..सम्बन्धित व्यक्ति, प्रकाशक, लेखक, निर्माता निर्देशकबाट बादी समुदायको सन्तुष्टि हुनेगरी जवाफ प्राप्त नभएको हुँदा बादी समुदायको सामाजिक न्याय, आत्मसम्मान र मानव अधिकारको संरक्षण, सम्वद्र्धनका लागि कानूनी उपचारको बाटो खोज्दै २०७५ भाद्र १८ गते सर्वोच्च अदालतमा सार्वजनिक सरोकारको विषयमा मुद्धा दायर गरियो ।’ राष्ट्रिय बादी परिषद्ले २१ फागुनमा जारी गरेको विज्ञप्तिमा लेखिएको छ ।

के बादी समुदायमा यौन पेशा थिएन ?
बादी समुदाय आफुलाई कला र सीपको धनी समुदायको रुपमा परिचत गराउन चाहन्छ । उनीहरु आफ्नो समुदायमा यौन पेशा नभइ यौन शोषण रहेको भन्न रुचाउँछन् ।

बादीलाई दलितभित्रको पनि दलित जाति भन्दै केशव भन्छन, ‘तत्कालिन राजा रजौटाहरुले केही अविवाहित महिलाहरुमाथि यौन शोषण गरे । यही शोषण विस्तारित भएर हाम्रो समुदाय नै यौन शोषणको शिकार बन्न पुग्यो ।’

कुनै समय फिरन्ते जातीको रुपमा समेत परिचित बादी समुदायले परापूर्वकालमा नाचगान गरेर मनोरञ्जन दिने गरेको पनि केशव बताउँछन् ।

डुलेर नाचगान गर्दा बादी समुदायका युवतीमाथि यौन शोषण हुने गरेको केशवको भनाई छ । यही यौन शोषण र नाचगानलाई समाजले बादी, बदेनीको रुपमा चित्रण गरेको उनको ठहर छ ।

वाद्यवादनका सामग्री निर्माण गर्ने पेशाबाट जिविकोपार्जन गर्ने बादी समुदाय आफुहरुलाई कलङ्कित गर्नेगरि यौन शोषण गरिएको ठान्छ ।

नाचगान र मनोरञ्जन नै बादी समुदायको परम्परागत पेसा हो । वाद्यवादनका सामग्री निर्माण गर्ने पेशाबाट जिविकोपार्जन गर्ने बादी समुदाय आफुहरुलाई कलङ्कित गर्नेगरि यौन शोषण गरिएको ठान्छ ।

लामो समय यौन शोषणको शिकार भएको बादी समुदायले राजधानीमा विभिन्न समयमा संघर्ष गरेको छ । यही संघर्षको उपलब्धि स्वरुप सरकारले नै २३ पुस २०६५ मा बादी समुदायमा रहेको यौन शोषण अन्त भएको घोषणा गरेको थियो ।

बादी समुदायको भनाईलाई आधार मान्ने हो भने उनीहरुको अनवरत संघर्षकै कारण सरकारले आमाको नामबाट नागरिकता दिने व्यवस्था सुरू भएको हो ।

२०६८ को जनगणना अनुसार नेपालमा बादीको जनसंख्या ३८ हजार ६ सय ३ जना छ । महिला बालबालिका तथा समाजकल्याण मन्त्रालयको अध्ययनले ३८ हजार ६ सय ३ जना बादी मध्ये ६ प्रतिशतमात्र यौन व्यवसायमा संलग्न रहेको देखाएको छ ।

त्यसैलेपनि बादी समुदायभित्रबाट कसैले यौन व्यवसाय गर्छ भने त्यसलाई व्यक्तिगत रुपमा लिनुपर्ने बताउँछन केशव । केशव भन्छन, ‘अहिले कुनै व्यक्तिले यस्ता काम गर्छ भने त्यो व्यक्तिले गरेको हो । त्यसलाई समुदाय वा जातसँग जोड्नु हुन्न ।’

सामाजिक सञ्जालमा चर्काचर्की !
सामाजिक सञ्जालमा यो विषयमा ‘चर्काचर्की’ हुँदै आएको छ । बादी समुदाय र नथियाकी लेखक प्रतीक्षाबीच बेलाबेला सामाजिक सञ्जालमा चर्काचर्की परेको देखिन्छ ।

नथिया पुस्तकको भाषामाथि सामाजिक सञ्जालमा चर्को टिप्पणी हुनथालेपछि प्रतीक्षाले पनि सामाजिक सञ्जालमै आफु भाषाविद् नभएको प्रष्टिकरण दिईन् । त्यसपछि बादी समुदायका अभियन्ता गोपाल नेपाली बादीलेपनि नथियाले पहिचान पुरस्कार पाएको विषयप्रति विमति जनाउँदै टिप्पणी लेखे ।

बादी समुदायको पहिचान र आत्मसम्मानमा चोट पुर्याउने पुस्तकलाई पुरस्कृत गर्ने संस्थाविरुद्ध नै कानूनी प्रक्रियामा जाने भन्दै गोपालले सामाजिक सञ्जालमा लेखे ।

पहिचान पुरस्कार कोषले २०७६ को पहिचान पुरस्कार उन्मुक्त पुस्ताको ‘आफर’ र सरस्वती प्रतीक्षाको ‘नथिया’लाई प्रदान गरेको थियो ।

‘नथिया’ र यसका लेखक तथा प्रकाशक बिरूद्ध बादी समुदायको सक्रियता देखिएको केही समयसम्म पनि प्रतीक्षा यो विषयमा सामाजिक सञ्जालमा लगभग मौन थिइन् ।

प्रतीक्षाले केही लाख डलरको लोभमा बादी समुदायका केही व्यक्ति आफु विरुद्ध लागेको समेत लेखिन् ।

तर, सञ्चारमाध्यम र सामाजिक सञ्जालमा चर्चा सुरू भएपछि प्रतीक्षाले गत २१ माघमा सामाजिक सञ्जालमार्फत बादी समुदायविरूद्ध खनिईन् । प्रतीक्षाले केही लाख डलरको लोभमा बादी समुदायका केही व्यक्ति आफु विरुद्ध लागेको समेत लेखिन् ।

र, १५ फागुनमा सर्वोच्च अदालतले नथिया, पण्डित बाजेको लौरी र ऐलानी विरुद्ध अव आइन्दा समुदायको आत्मसम्मानमा ख्याल राख्नुपर्ने मनसायसहितको निर्देशनात्मक आदेश जारी (यो आदेशको पूर्ण पाठ अझै आएको छैन ।) गरेपछि बादी समुदाय हर्षित भयो ।

यता प्रतीक्षाले भने फेरी प्रष्टिकरण दिनुपर्यो । प्रतीक्षाले आदेशको पूर्ण पाठ नआईसकेकाले आफुले हारे पनि जितेपनि पत्रकार सम्मेलन गरेर सबैलाई जानकारी दिने आशयको प्रष्टिकरण लेखिन् ।

अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि बन्देज लागेको हो ?
दुई पुस्तक र एक सिनेमाबिरूद्ध बादी समुदायले अदालत नै गुहारेपछि कतिपय लेखकले अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि बन्देज लगाउन खोजिएको पनि टिप्पणी गरेका छन् ।

लेख्न, बोल्न पाउने संविधानप्रदत्त अधिकार कुण्ठित हुने हो कि भन्ने खतरा र शंका पनि साहित्यिक वृत्तमा छाएको छ । नथिया प्रकाशन गर्ने बुक हिल प्रकाशन संस्थाका भुपेन्द्र खड्कापनि अभिव्यक्ति स्वतन्त्रतामाथि बन्देज लाग्नेगरी नजिर बस्ने हो कि भनेर चिन्ता व्यक्त गर्छन् ।

आख्यानमाथि नै बन्देज लगाउँदा लेखक हतोत्साही हुने हुन कि भन्ने चिन्ता खड्काको छ ।

खड्काले आख्यान भनेपनि प्रतीक्षा भने आफ्नो उपन्यास नथियालाई ९० प्रतिशत सत्यतामा आधारित भन्छिन् ।

बादी समुदायको विमति र आक्रोशलाई लोकतान्त्रिक पद्धतिकै एक पाटोको रुपमा पनि खड्का अथ्र्याउँछन् । उनी भन्छन, ‘लोकतन्त्रमा सबैले आफ्ना विचार, भावना राख्न पाउँछन् ।’

.......
साहित्य विशुद्ध इतिहास होइन तर इतिहासले भन्दा गहिरो सामाजिक प्रभाव भने पार्न सक्छ । यी पुस्तक र सिनेमा सार्वजनिक भईसकेपछि बादी महिला र युवतीले सामाजिक तिरस्कार भोग्नु परेका घटना पनि बाहिरिए ।

यही प्रसंगलाई प्रष्ट पार्नेगरी गोपाल नेपाली बादी लेख्छन– बादी समुदायका बालिकाहरूको नाकमा हेरेर नथुनी लगाएको छ कि छैन, यसको त नथुनी खोलेको रहेनछ जस्ता शब्दहरू सार्वजनिक ठाउँमा नै प्रयोग गर्न थालिएको छ । त्यसैगरी बादी महिलाको शरीर त ऐलानी जस्तै हो भन्छन् भन्दै जिस्काउन थालेको देखिन्छ ।

गाउँसहर जहाँ पनि बादी समुदायका व्यक्तिहरूलाई लौरीका रूपमा चित्रण गर्न थालिएको छ । प्रत्यक्ष र परोक्षरूपमा साथीहरूसँग कुरा गरेको बहाना गरी पण्डित बाजेको लौरी कस्तो लाग्यो भनी मानसिक पीडा दिन थालेको देखिएको छ ।

सामाजिक बहिष्करण र यौन शोषणको जालोबाट समायोजनको उपहार पाएको बादी समुदायले आफ्नो तिक्ततापूर्ण विगतसँग स्वतन्त्रता खोजेको छ । हरेक समुदायको आफ्नो विगत हुन्छ । इतिहास हुन्छ । तर, सधैँ त्यो विगत, इतिहास देखाउन र व्यक्त गर्न योग्य हुन्छ नै भन्ने छैन ।

गत २१ माघमा प्रतीक्षाले लेखेकीछन्– ‘मलाई डर पाठकहरूसँग लाग्छ । पाठकहरूले नै तैले गलत लेखिस् भनेर किताव अस्वीकार गरे भने लेखक सकिन्छ ।’

अव प्रश्न अनुत्तरित छ– जुन समुदायमाथि किताव लेखिएको छ, त्यो समुदाय पाठक हो कि होईन ? होइन भने पाठक को हुन ?

प्रकाशित मिति: बिहीबार, फागुन २३, २०७५ ०६:२५