कांग्रेसलाई इतिहासको गर्तमा जाकिने सुवर्ण अवसर !

A+ A A-

जहानियाँ राणाशासनको अन्त्यका लागि स्थापित नेपाली कांग्रेससँग नेपाली राजनीतिको विभिन्न कालखण्ड, परिवेश र व्यवधानहरूसँग जुधेको र कतिपय सन्दर्भमा जितेको अनुभव छ ।

यति मात्र होइन, २०१५ सालयता पटक पटक सत्ता सम्हालेको अनुभव पनि छ कांग्रेससँग ।

बीपी कोइराला, मातृकाप्रसाद कोइराला, सुवर्णशम्शेर, कृष्णप्रसाद भट्टराई, गणेशमान सिंहहरूले जन्माएर हुर्काएको कांग्रेसले नेपाली राजनीतिक आन्दोलनका अनेक चरणहरूलाई कुशलता र सफलतासाथ सम्पन्न गरेको पनि छ ।

तत्कालीन भारतमा अंग्रेजको उपनिवेशताका महात्मा गान्धीहरूले सुरु गरेको ‘भारत छोडो’ आन्दोलनसँग प्रत्यक्ष/परोक्ष जोडिएका र उक्त आन्दोलनलाई नजिकबाट अवलोकन गरेका बीपीलगायतका नेताहरूले नेपालमा सय वर्षभन्दा लामो समयदेखि एक छत्र जहानियाँ शासन चलाइरहेका राणाहरूका विरुद्ध आन्दोलनको मोर्चा खडा गर्नु स्वाभाविक थियो ।

त्यसमा भारत र राजा त्रिभुवनको पनि साथ र समर्थन पाएपछि नेपालमा राणाविरुद्धको आन्दोलन सफल भयो । यसको जस स्वाभाविक रूपमै कांग्रेसले पाउँथ्यो/पायो ।

२०१५ सालमा भएको पहिलो आमनिर्वाचनबाट दुई तिहाई बहुमत पाएको कांग्रेस राजा महेन्द्रको चातुर्य र तुल्सी गिरीको राजनीतिक खुराफातका अगाडि निरीह बन्यो । १ पुस २०१७ मा राजा महेन्द्रले दुई तिहाई बहुमतप्राप्त सरकारका प्रधानमन्त्री बीपी कोइरालालगायत नेतालाई थुनामा हालेर प्रत्यक्ष शासन सुरु गरे, निर्दलीय पञ्चातका नाममा ।

यसबीच निर्वासन र भूमिगत अवस्थामा रहे कांग्रेसलगायत अन्य दलका नेता ।

३० वर्षसम्म निर्दलीय र निरङ्कुश पञ्चायती व्यवस्था कायम रहँदा पनि कांग्रेसले पटक पटक अनेक तरहका विरोध र आन्दोलन जारी राख्यो ।

साँच्चै भन्ने हो भने यस समयमा कांग्रेस लोकतन्त्रवादी, प्रजातन्त्रका पक्षधर सबैजसो जनताको आशाको केन्द्र थियो । सँगसँगै कम्युनिस्ट पार्टी पनि पञ्चायतविरुद्ध सङ्घर्षमा थियो तर यी दुई दल फरक फरक शैली र सोचका साथ आन्दोलनमा थिए ।

अन्ततः २०४६ सालमा आएर संयुक्त वाम मोर्चा बनाएर वामपन्थीहरू तथा कांग्रेस मिलेर पञ्चायतविरुद्ध आन्दोलन गरेपछि निर्दलीय पञ्चायतले घुँडा टेकेको हो ।

यसपछि पनि कहिले एकमना त कहिले संयुक्त सरकारको नेतृत्व पटक पटक गरेको कांग्रेस अहिले इतिहासकै गम्भीर मोडमा आइपुगेको अवस्था छ ।

यसका केही कारण छन्, जसमा कांग्रेस नेतृत्व जानकार भएर पनि बेवास्ता गरिरहेको छ ।

जुटभन्दा गुटको राजनीतिलाई प्रश्रय

कांग्रेसको इतिहास हेर्ने हो भने स्थापनाकालदेखि नै कांग्रेसमा जुटभन्दा गुटको राजनीतिले प्रश्रय पाउँदै आएको छ । स्थापनाको केही समयपछि नै संस्थापकहरू, जो दाजुभाइ पनि हुन्, बीपी र मातृकाप्रसाद कोइरालाबीच तनाव सुरु भयो । पार्टी सभापति र प्रधानमन्त्री आफैँ भएको देखी सहेनन् बीपीले दाजु मातृकालाई । यही भएर उनले दाजुमाथि नै प्रहार सुरु गरे ।

मातृका राजातिर मिल्न गए भने बीपीले पार्टी नेतृत्व सम्हाले । तर, केही समयपछि पुनः सुवर्णशम्शेर र बीपीबीच पनि मनमुटाव सुरु भयो । यसले कांग्रेसलाई कमजोर बनाउँदै लग्यो ।

यस्ता फुट र गुटका बीच पञ्चायत सुरु भयो । यसबीचमा पनि कांग्रेस नेतृत्वमा अघोषित शीतयुद्ध जारी रह्यो । पक्ष–पक्षमा विभाजित हुने क्रम निरन्तर रह्यो कांग्रेसभित्र ।

बीपीको मृत्युपछि पनि कांग्रेसभित्र गिरिजाप्रसाद, कृष्णप्रसाद, गणेशमानलगायतका बीच शीतयुद्ध जारी रह्यो । पछिल्लो समय शेरबहादुर देउवा र गिरिजाप्रसाद कोइरालाबीचको टकरावले पार्टी विभाजनसम्म पुर्‍यायो ।

अहिले गिरिजाप्रसाद, कृष्णप्रसाद, गणेशमानलगायतका संस्थापक नेताहरू छैनन् तर दोस्रो पुस्ताका नेताहरू देउवा, रामचन्द्र पौडेल, शशांक कोइरालासँगै कृष्णप्रसाद सिटौला पनि आफ्नै गुट बनाएर अघि बढिरहेको अवस्था छ ।

र, १३औँ महाधिवेशन सम्पन्न भएको ३ वर्ष पूरा भई १४औँ महाधिवेशनको सङ्घारमा रहेको नेपाली कांग्रसले यसबीचमा कुनै पनि विभागहरू गठन गर्न नसकी र भ्रातृसंगठनलाई पनि गति दिन नसकी कार्यकाल सम्पन्न हुँदै छ ।

अहिले आएर कांग्रेसभित्र अनौठो लुछाचुँडी, धम्की र तिरस्कार देखिँदै छ ।

नेपाली कांग्रेस संस्थापन पक्षले पार्टी केन्द्रीय कार्यसमितिको बहुमत जुटाएर बैठकमार्फत् नौ बुँदे निर्णय गरेपछि अहिले असन्तुष्ट पक्ष समानान्तर गतिविधि गर्न लागेको छ ।

सभापति शेरबहादुर देउवाले २६ मंसिरमा पार्टी केन्द्रीय कार्यसमिति बैठकमा पेस गरेको प्रस्तावमा १४औँ महाधिवेशनको कार्यतालिका नराखेको भन्दै असन्तुष्ट पक्षले बैठक बहिष्कार गर्दै आएको थियो ।

असन्तुष्ट पक्षको उपस्थितिविना ११ पुसको केन्द्रीय कार्यसमितिको बैठकमार्फत् विधानका विभिन्न धारा संशोधन गरेपछि असन्तुष्ट नेताले त्यस्तो निर्णय नमान्ने घोषणा गर्दै निर्णय खारेजीको माग गरेका थिए ।

आफूहरूको उपस्थितिबिना भएका निर्णयलाई खारेज गर्न माग गर्दै आएको असन्तुष्ट पक्ष विधानको रक्षा गर्दै अघि बढ्न सल्लाह र सुझाव लिने उद्देश्य विभिन्न तहमा छलफल, भेला र बैठक गर्ने निर्णयमा पुगेको छ ।

दुई तिहाई सरकारको ‘निरीह’ प्रतिपक्ष

कांग्रेसको वर्तमान नियति दुई तिहाई बहुमतको समर्थन प्राप्त सरकारको प्रमुख प्रतिपक्ष भने ‘निरीह’ देखिएको छ । सत्ता पक्ष वा सरकार र संसदलाई ‘चेक एण्ड ब्यालेन्स’ गर्नुपर्ने हैसियतको ‘वेटिङ गभर्मेन्ट’ अर्थात् प्रमुख प्रतिपक्ष ‘मणि हराएको सर्प’को हालतमा सुरुका दिन अर्थात् आमनिर्वाचनको परिणाम आउनेवित्तिकैदेखि छ ।

सरकार र संसदलाई जाँच र सन्तुलनका लागि कांग्रेससँग कुनै निश्चित एजेण्डा छैनन् । भएका एजेण्डा पनि सशक्त ढंगले बाहिर ल्याउने हैसियतमा ऊ आफैँ छैन किनभने ऊभित्रको अन्तरपार्टी खिचातानी र तनावले यसो गर्न दिइरहेको छैन ।

यस कारण पनि कांग्रेस अहिले नेपाली राजनीतिको विचरो पार्टी बन्दै गइरहेको छ । आफ्नै कारणले कांग्रेस झन् भन्दा झन् कमजोर र निरीह बनेको हो ।

‘नेतृत्व’ गुणविहीन नेताको हातमा कांग्रेस

अहिलेको कांग्रेस ‘नेतृत्व’ गुण नभएका नेताको हातमा पुगेको छ । वर्तमान सभापति देउवा विगतदेखि नै नेतृत्व गुण नभएका नेतामा गनिन्छन् । उनका सोच, व्यवहार र शैलीप्रति आफ्नै नेता, कार्यकर्ता सन्तुष्ट छैनन् ।

ठाडो स्वभावका र असहिष्णु देउवा आफ्ना पक्षको बचाउमा र आफ्ना मान्छे काखी च्याप्नमा नै बढी ध्यान दिन्छन् भन्ने आरोप पहिल्यैदेखि लागिरहेको छ ।

उसो त संस्थापनइतर रामचन्द्र पौडेल, शशांक कोइराला, कृष्णप्रसाद सिटौला पक्षमा पनि आआफ्नै पक्षको बचाउ र आफूइतरलाई बेवास्ता भई नै रहेको छ ।

यससँगै नेतृत्व गुण पौडेल, कोइराला र सिटौलामा पनि नरहेको आलोचना पार्टीभित्रै व्यापक देखिन्छ । उनीहरू पनि निष्पक्ष र स्वतन्त्र भएर पार्टीको हितका निम्ति सोच्न सक्ने अवस्थामा छैनन् भन्ने विश्लेषकहरूको मत छ ।

यसो हुनुमा पार्टीभित्र विगतदेखि नै मौलाउँदै आएको गुट संस्कृति हो भन्ने एकथरीको बुझाइ छ भने अर्काथरी पौडेललाई आग्रही, लालची, लोभीका रूपमा हेर्छन् । तर, पौडेलमा यति ठूलो र पुरानो पार्टीलाई हाँक्ने गुण र क्षमता भने नभएको बताउँछन् ।

यसरी नै बीपी–पुत्र हुनुको धेरै जस पाएका र सोही तथ्य उनी राजनीतिमा सक्रिय हुनुको एउटा महत्त्वपूर्ण कारण पनि रहेको बताइँदै आएका शशांक आफ्नै सानो संसार र आत्मकेन्द्री स्वभावमा रमाउने प्रकृतिका भएका कारण उनमा पनि पार्टी नेतृत्वको गुण कमै मात्र रहेको जानकार बताउँछन् ।

उता, सिटौलालाई गिरिजाप्रसादको आशीर्वाद प्राप्त भई पार्टीभित्र एक प्रकारको ‘दबदबा’ बनाउने प्रयत्न गरेको आलोचना पनि यदाकदा हुने गरेको छ । उनमा त नेतृत्व लिने बेला नै नभएको पार्टीभित्रैबाट आलोचना भइरहेको छ । अत्यन्त सानो समूह लिएर ‘च्याँखे’ थापेर पद हत्याउने दाउमा रहेका सिटौला चम्किनुको अर्थ नभएको पनि बताइन्छ ।

इतिहासको गर्तमा जाकिँदै !

सात दशक लामो इतिहास बोकेको नेपाली राजनीतिको ‘पाको’ दल कांग्रेसलाई समयले थोरै र आफ्नै आन्तरिक खिचातानीले धेरै, इतिहासको गर्तमा जाक्न भूमिका खेलिरहेको देखिँदै आएको छ ।

गुट र फुटको राजनीतिले प्रश्रय पाउनु, एकता र सद्भाव पार्टीभित्र नहुनु, अनुशासनहीनताको पराकाष्ठा देखिनु, पार्टी निर्देशनभन्दा व्यक्तिभक्ति, चाकडी र गाली गलौजले प्राथमिकता पाउनु, जनसंगठन ध्वस्त हुँदा पनि नेतृत्वलाई कुनै चिन्ता नहुनु, सरकारलाई सचेत गराउने कुनै योजना, नीति र स्पष्ट दिशा नहुनु, आफ्नै पार्टीभित्रको किचलोलाई समाधान गर्न नसक्नु जस्ता कुराले कांग्रेसलाई निकट भविष्यमै इतिहासका पानामा खोज्नुपर्ने अवस्था नआउला भन्न सकिने अवस्था छैन ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, पुस १३, २०७६ १५:५७