‘डिभोर्स’को अर्थशास्त्र

A+ A A-

भर्खरै चर्चित र लोकप्रिय गायक रामकृष्ण ढकाल र उनकी श्रीमती नीलम शाहबीच पारपाचुके (डिभोर्स) भएको समाचारले सनसनी फैलायो ।

डेढ दशक लामो वैवाहिक सम्बन्धलाई टुंग्याउँदै उनीहरूले अलग हुने निर्णय गरेको खबरले ढकालका शुभचिन्तकलाई अत्यन्त चिन्तित तुल्याउनु स्वाभाविक हो ।

यद्यपि, ढकाल दम्पतीबीचको उक्त पारपाचुकेको विषयबारे विभिन्न बहस र टिप्पणी आइरहेका छन् । जिल्ला अदालत काठमाडौं उनीहरूबीच पारपाचुके भएको बताउँछ भने ढकाल सामाजिक संजालमार्फत् पटक पटक आफूहरूबीचको सम्बन्ध नटुटेको र सुमधुर रहेको भन्दै भ्रममा नपर्न ‘आग्रह’ र ‘अनुरोध’ गरिरहेका छन् ।

सँगसँगै भन्दै छन् कि यो उनीहरू अर्थात् रामकृष्ण र नीलमको वैयक्तिक विषय हो । यसमा अरूले टाउको दुखाउन जरुरी छैन ।

तर, दुनियाँको टाउको यस विषयमा दुख्नुपर्ने कारण पनि त छन् ।

जस्तो कि ढकाल आफैँ सार्वजनिक व्यक्ति हुन् । अत्यन्त चर्चित र लोकप्रिय गायक हुन् । उनका बारेमा आमचासो अस्वाभाविक कहिल्यै होइन । हो, उनको घरभित्रको मामला भए त्यसमा कसैले बाहिरी मान्छेले वा मिडियाले चासो दिनु र लखेटिरहनुको अर्थ थिएन र छैन ।

तर, यो जुन विषय आएको छ, डिभोर्सको, यसमा कारण जोडिएको भनिएको एउटा सहकारीमार्फत् लिइएको ढकालको ऋणको हो ।

उक्त ऋणका कारण उनले सबै सम्पति गुमाउनुपर्ने अवस्था आएकाले उनीहरूबीचको डेढ दशकभन्दा लामो वैवाहिक सम्बन्धमा पूर्णबिराम लागेको भन्ने चर्चा बाहिरिएको छ ।

त्यसो त नीलमले पारपाचुके निवेदनमा श्रीमानले आफू र परिवारलाई समय नदिएको र बेवास्ता गरेको आरोप लगाएकी छन् ।

पारपाचुके र सामाजिक पक्ष

विशेषगरी नेपाली समाजमा विवाहलाई ‘बन्धन’का रूपमा लिने गरिएको छ । बन्धन भन्नु बाँधिनु हो । स्त्री–पुरुष सामाजिक प्रक्रियाबाट एकआपसमा सँगै बाँच्ने, सँगै दु:खसुख भोग्ने, सँगै जीविका चलाउने र सँगै मर्ने बाचा र विश्वाससहित जोडिने प्रक्रिया हो विवाह ।

विवाह सार्वजनिक कर्म थियो विगतमा । अर्थात् विवाहमा अरआफन्त, छरछिमेकी धेरैको उपस्थिति अनिवार्य ठानिन्थ्यो, जसको उद्देश्य उक्त स्त्री र पुरुषको विवाह बन्धनको साक्षी बस्नु/बसाउनु पनि हुन्थ्यो ।

अहिले भने समाज परिवर्तन भइरहेको छ । कतिपय सामाजिक मूल्य मान्यतामा रूपान्तरणको प्रयास भइरहेको अवस्था छ । यसै क्रममा विवाहको धारणा र मान्यतामा पनि परिवर्तन भइरहेको छ ।

आज विवाह समाजका लागि नभएर नितान्त व्यक्तिका लागि हो । उमेर पुगेका स्त्री र पुरुषबीचको आकर्षण र आवश्यकता नै पछि गएर विवाहमा परिणत हुने गरेको छ । अहिले विवाहका लागि अभिभावक होइन, विवाहकर्ता स्वयं अग्रसर र जिम्मेवार हुन्छन् ।

उनीहरूबीच कुरा मिलेमा सँगै बस्ने र विवाह गर्ने कुरामा सहमत हुन्छन् ।

अर्को पक्ष पनि छ, ‘लिभिङ टुगेदर ।’ आज पश्चिमा मुलुकको संस्कृतिको प्रभाव (दुश्प्रभाव ?)का कारण नेपाली समाजमा पनि उमेरका युवा–युवती मन, व्यवहार मिलुन्जेल सँगै बस्ने र नमिलेपछि छुट्ने गरेका छन् । यो ‘आधुनिक’ चलन विशेषगरी शहरी क्षेत्रमा विस्तारै फैलँदो छ ।

उनीहरू विवाह नै सबै कुरा ठान्दैनन् । तर, विवाहपछि हुने र गरिने (बच्चा जन्माउनबाहेक) सबै कर्मका लागि तयार रहन्छन् ।

हिजो नेपाली समाज, जो परंपरागत थियो, अन्धविश्वासबाट गुज्रिएको थियो, सतीप्रथा जस्ता कुप्रथाबाट ग्रस्त थियो, धार्मिक, सामाजिक मान्यतालाई कडा पालना गरिन्थ्यो, त्यसबेला भने विवाह भन्ने कर्म धार्मिक, सामाजिक र सांस्कृतिक मूल्यको अभिन्न अंग थियो ।

कसैले पनि विवाहलाई इन्कार गर्न गाह्रो हुन्थ्यो । अर्थात्, एक पटक र एक जनाभन्दा बढीसँग विशेषगरी महिलाले विवाह गर्ने कल्पनासम्म हुँदैनथ्यो । तर, पुरुषलाई भने जतिवटी विवाह गरे पनि छुट थियो । भन्ने नै गरिन्थ्यो, ‘मर्दका दशवटी स्वास्नी ।’

त्यसबेला पारपाचुके भन्ने कुरै थिएन बरु घरमा दु:ख पाएका महिला माइत गएर बस्थे आजीवन वा अन्तै आफैँ गरी खाएर बाँच्थे ।

जब विशेषगरी अधिकारका सवाल उठ्न थाले, स्वतन्त्रताका आवाज उठ्न थाले, महिला आत्मनिर्भर हुँदै गए, तब मन नमिल्नेवित्तिकै वा व्यवहार नचल्ने देखेपछि श्रीमान–श्रीमतीबीच पारपाचुके हुने क्रम सुरु भयो ।

पारपाचुके र पारिवारिक पक्ष

पारपाचुके हुनुमा सामाजिक पक्ष मात्र जिम्मेवार छैन । पारिवारिक पक्ष पनि उत्तिकै जिम्मेवार देखिँदै आएको छ ।

जस्तो कि हाम्रो पारिवारिक मान्यता छ, ‘छोरो नभए स्वर्ग गइन्नँ ।’

हो, स्वर्ग जानका लागि हाम्रो परिवारलाई छोरो नै चाहिन्छ । छोरोले दागबत्ती नदिईकन कुनै पनि बाबु–आमा स्वर्ग जाँदैनन् । यस कारण पनि हाम्रो ग्रामीण समाज विशेषमा अझै छोराको खोजी हुने गर्छ । छोरो नभए ‘अपुतो’को आरोप लाग्छ ।

यसका कारण पनि हाम्रै परिवारभित्रबाट दोस्रो, तेस्रो विवाहका लागि पुरुषलाई प्रोत्साहन गरिन्छ वा दबाब दिइन्छ ।

यसरी पुत्रप्राप्तिका निम्ति पुरुष दोस्रो विवाहका लागि बाध्य हुन्छ र पहिलाकी श्रीमतीसँग पारपाचुके हुन्छ । यद्यपि, केहीले त्यसलाई ‘विधिको विधान’ ठानेर चित्त बुझाएर बसेका पनि छन् ।

पारापाचुके र वैदेशिक रोजगार

पछिल्लो समय नेपालमा उत्पन्न राजनीतिक अस्थिरता, द्वन्द्व र बेरोजगारीका कारण धेरै युवा युवती विदेश जाने क्रम बढेको छ । रोजगारीका सिलसिलामा विदेशिन बाध्य परिवारमा पारपाचुकेको भयावह अवस्था पनि देखिन्छ ।

विदेशमा श्रीमान हुनेका श्रीमतीले श्रीमानले पठाएको पैसा र सम्पति गुटुमुटु पारेर अर्कै पुरुषसँग लहसिने तथा विदेश श्रीमती हुनेका श्रीमान अर्कै महिलासँग लहसिने क्रमले पनि पारपाचुके बढेको देखिन्छ ।

यसको मनोवैज्ञानिक पक्ष पनि रहेको बताउँछन् मनोविद्हरू । उनीहरूको मत के छ भने, लामो समय एकअर्कासँग अलग बसेपछि माया, स्नेह र हार्दिकता टुट्दै जान्छ, जसको परिणाम महिला वा पुरुष अर्को मानिसको सामीप्य खोज्न थाल्छ ।

पारपाचुके र यौन पक्ष

यसमा बढीजसो उमेरका र भर्खर विवाह गरेका पुरुष वा महिला परेका छन्, जो लाऊँलाऊँ खाऊँखाऊँको अवस्थाका छन् । उसो त अधवैँसे उमेरका महिला र पुरुषमा पनि यस्तो अवस्था देखिएको समाजशास्त्रीहरूको मत छ ।

स्त्री–पुरुष सँगै बस्ने, घुम्ने, रमाउने र यौनिक आवश्यकता पूरा गर्न रुचाउने उमेरमा विवाह गर्नेवित्तिकै एकअर्काबाट अलग बस्नुपर्दा उनीहरूको यौन चाहना बढेको अवस्थामा अर्को व्यक्तिसँग सम्बन्ध राख्नुपर्ने बाध्यता हुन्छ ।

यही यथार्थ जब कुनै एक जनालाई थाहा हुन्छ वा जब आफ्नो विवाह गरेको पार्टनरसँग भौतिक सम्बन्ध टुट्दै जान्छ, तब अन्तिम विकल्प बन्छ, पारपाचुके ।

पारपाचुके र आर्थिक पक्ष

पारपाचुकेको अर्को र गम्भीर पक्ष छ, आर्थिक । आर्थिक पक्ष श्रीमान–श्रीमतीबीच पारपाचुके गराउने प्रमुख कारण पनि मान्दै आएका छन् कतिपयले ।

सम्पन्न परिवारकी श्रीमती वा बुहारी, जो अलिक चल्तापुर्जा र गरी खान सक्छु भन्ने स्वभावकी अनि बढी महत्त्वाकाङ्क्षी भएमा उसमा अचानक यस्तो मनोविज्ञान आउने मनोविद्हरूको बुझाइ छ ।

उनीहरू भन्छन्, ‘आफैँ केही गर्छु भन्ने आत्मविश्वास र उच्च महत्त्वाकाङ्क्षा भएका महिलाहरू केही सम्पति लिएर अलग बस्न रुचाउँछन् ।’

यस्ता महिलाहरू संख्यामा कम भए पनि यसका कारण हुने पारपाचुके भने निरन्तर भइरहेको बताइन्छ ।

आर्थिक पक्षकै तथ्य हो– सम्पति जोगाउने वा लुकाउने वहाना ।

जब कुनै व्यक्तिले कमाएको अकूत सम्पतिमाथि राज्यले प्रश्न गर्छ, छानबिनको घेरामा हाल्छ, तब उक्त सम्पतिलाई जोगाउन श्रीमतीका नाममा सारेर वा श्रीमतीका नाममै सुरुदेखि राखेर सम्बन्धविच्छेद वा पारपाचुकेको नाटक गर्छन् ।

उनीहरू अदालतमा गएर केही सम्पति लिएको वा केही नलिएको उल्लेख गर्दै पारपाचुके गर्छन् ।

तर, रमाइलो के भने, उनीहरू कानुनी रूपमा अलग हुन्छन्, यद्यपि, व्यावहारिक रूपमा सँगै ।

यस्तो क्रम पछिल्लो समय विशेषगरी सरकारी पदाधिकारी, कर्मचारी, कालोबजारी गर्ने व्यापारी, जग्गा दलाल आदिमा देखिएको छ ।

श्रीमान–श्रीमती छुट्टाछुट्टै बसेको कागज देखाउँदा फाइदा हुने भएकाले पनि पारपाचुके गरिरहेका छन् । विदेशमा पढ्न जानेहरू, भूकम्पपछिको राहतका लागि पनि यस्ता नक्कली पारपाचुके गर्ने गरेका पाइन्छ ।

यसले पनि पछिल्लो समय सम्बन्धविच्छेद गर्नेको संख्या केही बढाएको छ ।

यसै क्रममा केही सेलिब्रेटी र सामाजिक प्रतिष्ठा भएका व्यक्तिहरू पनि पारपाचुके गरिरहेका छन् ।

गायक ढकाल र पारपाचुके

यसै मेसोमा भर्खरै गायक रामकृष्ण ढकाल र नीलम शाहबीच पारपाचुके भयो । उनले केही वर्षअघि एउटा सहकारी संस्था श्री लालीगुराँस सहकारीबाट लिएको ऋणका कारण उनी तनावमा थिए । त्यही तनाव बढ्दै गएर उनको पारिवारिक विचलन भयो र अन्ततर पारपाचुकेसम्म पुगे भन्ने खबरहरू आइरहेकै छन् ।

ढकाल भने आफ्नो पारपाचुके नभएको पटक पटक प्रस्टीकरण दिइरहेका छन् ।

उता, जिल्ला अदालत काठमाडौंका श्रेष्तेदार आनन्द श्रेष्ठले नै उनीहरूबीचको सम्बन्ध कानुनी रूपमै टुटेको वा पारपाचुके भइसकेको पुष्टि गरेका छन् । अदालतको दैनिक पेसी सूचीमा पनि उनीहरूबीच सम्बन्धविच्छेद भएको देखिन्छ ।

शाहले ८ पुसमा रामकृष्ण ढकालविरुद्ध सम्बन्धविच्छेदको मुद्दा दर्ता गरेको र उक्त मुद्दाको दर्ता नम्बर ०७६–सीपी–३१८८ रहेको देखिन्छ ।

‘मिलापत्र’मार्फत् गरिएको भनिएको पारपाचुकेमा छोरी आमा नीलमसँग रहने र नीलमले कुनै सम्पति नलिने सहमति भएको उल्लेख छ ।

प्रश्न : के हो खास ?

यसरी अदालत भन्ने, ‘रामकृष्ण–नीलमको सम्बन्धविच्छेद भएको छ’, रामकृष्ण भन्ने, ‘सबै अफवाह र भ्रम हो, हामी सँगै छौँ र सँगै रहिरहनेछौँ ।’

आखिर के हो ? के अदालतले गलत सूचना दिएको हो ? अथवा मिडियाले ढकाल र शाहको मानमर्दन गर्न चाहेका हुन् ? कि वा अदालतले सही भनेको हो र ढकाल गलत हुन् ?

यी प्रश्न यदि घटना सही रहेछ भने स्वयं ढकालका लागि पासो बन्नेछ । कारण, उनीप्रतिको आममान्छेको सद्भावमा असर पुग्नेछ । सम्बन्धविच्छेद गरेर पनि होइन भन्दै आफ्नै शुभचिन्तकलाई ढाँट्नु उनको मूर्खता हुनेछ ।

यसरी नै, कुनै पनि घटनामा कुनै एक पक्ष मात्र दोषी नहुन सक्छ, अझ लेनदेन र कारोबारको विषयमा एक पक्षलाई मात्र दोष दिनु र अर्को पक्षलाई बचाउ गर्नु उपयुक्त हुँदैन ।

यहाँ सम्बन्धविच्छेदको कारणमा उल्लिखित सहकारीबाट लिइएको ऋणबाट उत्पन्न असमझदारीलाई अनुमान गरिएको छ र यो स्वाभाविक पनि हो कि उक्त विषय आमसरोकारको विषय पहिले नै बनेको पनि हो ।

आज अचानक उनीहरूबीच पारपाचुकेको खबर आउने र उक्त सहकारी प्रकरण सम्झिने काम एकसाथ हुनु संयोग पनि हुन सक्छ तर यो राज्य र कानुनका आँखाबाट हेर्दा सामान्य विषय भने होइन ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस १२, २०७६ ०८:५०