भद्रगाेल कांग्रेस: विभाग बनेनन्, भ्रातृ संस्था एउटै चलेनन्

A+ A A-

संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधान लागू भएको चार वर्ष वितिसक्दा पनि नेपाली कांग्रेसको संगठनात्मक संरचना भने अझै संघीयताअनुकूल बनेको छैन ।

पार्टीका हरेक संगठनलाई संघीय संरचनाबमोजिम निर्माण गर्न पार्टी नेतृत्व असफल भएका कारण पार्टीको गतिविधि संस्थागतभन्दा व्यक्ति र गुटमा केन्द्रित हुन थालेको हो ।

संविधानबमोजिम विधान निर्माण गरी पार्टीलाई संघीय संरचनामा बदल्ने पार्टीको कार्यभार अझै पूरा भएको छैन । एक वर्षअघि काठमाडौंमा भएको महासमिति बैठकले पारित गरेको विधान माघमा अनुमोदन भएको थियो भने नियमावली अझै बनेको छैन ।

पार्टीले केन्द्रीय सदस्य रमेश लेखकको संयोजकत्वमा गठन गरेको मस्यौदा समितिले प्रस्ताव गरेको नियमावलीलाई संशोधन गरी पार्टी केन्द्रीय कार्यसमितिले गत २९ असारमा पारित गरेको थियो ।

तर, मस्यौदा समितिले केन्द्रीय कार्यसमितिबाट प्राप्त भएको अधिकारबमोजिम केन्द्रीय सदस्यहरूको सुझावलाई समेटेर नियमावली अझै ल्याउन सकेको छैन । नियमावली मस्यौदा समिति सदस्य प्रदीप पौडेल भने चाँडै अन्तिम रूप दिने दाबी गर्छन् ।

कुनै विभाग गठन भएनन्

पार्टीको विधानबमोजिम सभापति शेरबहादुर देउवाले कुनै पनि विभाग गठन गर्न सकेनन् । महाधिवेशन भएको दुई महिनाभित्र पार्टीका सबै संरचनाको निर्माण भइसक्नुपर्छ । तर, हालसम्म कुनै पनि विभाग गठन भएका छैनन् । भाेलिबाट शुरू हुने केन्द्रीय समिति बैठकमा याे एजेण्डा भए पनि नेताहरूसमेत याे विषय टुंगाे लाग्नेमा ढुक्क छैनन् ।

पार्टी उपसभापति पदेन संयोजक हुने पार्टीको नीति प्रशिक्षण प्रतिष्ठान उपसभापति विमलेन्द्र निधिले गठन गरेका छन् । यसले आफ्नो गतिविधि देशव्यापी भए पनि प्रदेश समिति गठन भएको र जिल्ला कार्यसमितिसँग समन्वय नगरेको भन्दै आलोचना हुन थालेको छ ।

भीष्मराज आङ्देम्बेको संयोजकत्मा केन्द्रीय अनुशासन समिति र राधेश्याम अधिकारीको संयोजकत्वमा निर्वाचन समिति गत ४ र ५ चैतमा गठन भएका थिए ।

कांग्रेसले १३औं महाधिवेशन सकिएको तीन वर्ष बित्दासमेत केन्द्रका २८ र प्रत्येक प्रदेशका २२ गरी कुल १८२ विभागलाई नेतृत्वविहीन अवस्थामा राखेको छ । कांग्रेसको २०-२३ फागुन २०७२ मा १३औँ महाधिवेशन सम्पन्न भएको थियो । विभागले पूर्णता नपाउँदा पार्टीका केन्द्रदेखि प्रदेशसम्मका नेताहरू जिम्मेवारीबाट वञ्चित भएका छन् ।

संगठनात्मक संरचना केन्द्र र जिल्लाबाहेकमा बनेन

पार्टीले संघीय संरचनाबमोजिम पार्टीका सबै तह निर्माण गर्न सकेको छैन । विधानले प्रदेश कार्यसमितिको परिकल्पना गरेको छ । तर, विधान निर्माण भएको एक वर्षमा पनि यसको प्रयोग भएको छैन । पार्टीको केन्द्रीय कार्यसमितिबाहेक जिल्ला कार्यसमिति मात्र क्रियाशील छन् ।

हालको संघीय संरचनाअनुसार प्रतिनिधिसभा निर्वाचन क्षेत्र क्षेत्रीय समिति, प्रदेशसभा सदस्य निर्वाचन क्षेत्रीय समिति, महानगर, उपमहानगर, नगर र गाउँपालिका कार्यसमिति, वडा कार्यसमिति र मतदान केन्द्र कार्यसमिति अझै गठन हुन सकेको छैन ।

नयाँ संघीय संरचनाअनुसार धेरैजसो जिल्लामा संघीय निर्वाचन क्षेत्र, प्रदेश निर्वाचन क्षेत्र र स्थानीय तहको सीमा, क्षेत्र र संख्या संशोधन गरिएका कारण पार्टीले ती तहमा नयाँ तदर्थ समिति गठनसमेत गर्न सकेको छैन ।

पार्टीले कात्तिक मसान्तभित्रमा सबै जिल्लामा केन्द्रीय प्रतिनिधि खटाएर संघीय निर्वाचन क्षेत्रीय समिति, प्रदेशसभा क्षेत्रीय समिति, नगर वा गाउँ कार्यपालिका समिति, वडा र बुथ समिति गठन गर्ने निर्णय गरेको थियो ।

तर, पार्टी केन्द्रीय कार्यसमितिले हालसम्म पनि सबै स्थानीय तहमा तदर्थ समिति गठन गरेको जानकारी केन्द्रमा आई नसकेको जनाएको छ ।

महाधिवेशनको अन्योल

नेपाली कांग्रेसको विधानले प्रत्येक चार वर्षमा पार्टीको महाधिवेशन गर्नुपर्छ । तर, पार्टीको १३औँ महाधिवेशनबाट सभापतिमा निर्वाचित शेरबहादुर देउवाको कार्यकाल आगामी फागुन मसान्तमा सकिने भए पनि अर्को महाधिवेशनको तयारी गरेका छैनन् ।

विशेष परिस्थितिका कारण निर्धारित समयमा महाधिवेशन गर्न नसके एक वर्ष थप गर्न सक्ने वैधानिक व्यवस्था छ । विधानको सोही प्रावधानलाई टेकेर आफ्नो कार्यकाल एक वर्ष थप गर्न सभापति देउवाले हालसम्म सदस्यता वितरणको कार्यसूचीसमेत ल्याउन मानेका छैनन् ।

सभापति देउवाले १२औँ महाधिवेशनपछि नरहरि आचार्यको संयोजकत्वमा गठित समितिले १३औँ महाधिवेशनका लागि तयार गरेको क्रियाशील सदस्यहरूको सूची र विवरण अध्ययन गर्ने भनिएको छ ।

पार्टीको १७ साउनमा बसेको केन्द्रीय कार्यसमिति बैठकले पार्टीको अन्तरिम संरचना निर्माण गर्नका लागि कार्यविधि तयार गर्ने र क्रियाशील सदस्यताको विषयमा आचार्य संयोजकत्वमा गठित समितिले तयार गरेको प्रतिवेदनको अध्ययन पुस मसान्तसम्म गरिसक्ने निर्णय गरेको थियो ।

महाधिवेशनका लागि पुस मसान्तसम्म क्रियाशील सदस्यहरूको विवरण अध्ययन गरेपछि मात्र नयाँ सदस्यता र सदस्यता नवीकरणको प्रक्रिया सुरु गर्ने भनिएको छ । माघदेखि सदस्यता वितरण र नवीकरण सुरु गरेर फागुन मसान्तसम्ममा पार्टीको १४औँ महाधिवेशन सम्भव छैन ।

त्यसैले नेतृत्वले आफ्नो कार्यकाल बढाउन यस्तो तालिका निर्माण गरेको देखिन्छ । सदस्यता वितरण र नवीकरणका लागि पार्टीको संगठनात्मक संरचना तदर्थ समिति गठनमै सहमति नजुटेपछि आगामी महाधिवेशन निर्धारित समयमा नहुने देखिन्छ ।

नेतृत्वविहीन र निस्क्रिय भ्रातृ संस्था

नेपाली कांग्रेसका अधिकांश भ्रातृ संस्था निस्क्रिय र नेतृत्वविहीन छन् । पार्टीको बेर्ना उत्पादन गर्ने संगठनको रूपमा मानिएको नेपाल विद्यार्थी संघ विगत १० महिनादेखि नेतृत्वविहीन र निष्क्रिय छ ।

पार्टीले नेविसंघलाई भंग गरेको औपचारिक घोषणा गर्न नसके पनि संस्थागत रूपमा यो संगठन पूर्ण निष्क्रिय छ ।

नेपाल तरुण दलको तीन वर्षअघि भएको महाधिवेशनले चार सदस्यीय पदाधिकारी चयन गर्‍यो । तर, त्यो चार सदस्यको कार्यकाल पनि मंसिर महिनादेखि समाप्त भएको छ । नेविसंघ र तरुण दलका अध्यक्षहरू आफूलाई अझै पनि संगठनको नेतृत्वमा रहेको दाबी भने गरिरहेका छन् ।

कृषिप्रधान देश नेपालमा सबैभन्दा धेरै सदस्यता विस्तार गर्ने भानु सिग्देल नेतृत्वको नेपाल किसान संघ एक दशकदेखि निष्क्रिय छ । यसको महाधिवेशन नै १५ वर्षदेखि भएको छैन ।

यस्तै, नेपाल आदिवासी/जनजाति संघको महाधिवेशन नभएको १५ वर्ष भएको छ । ईन्द्रबहादुर गुरुङ अध्यक्ष रहेको संघ हाल निष्क्रियजस्तै छ ।

झापाका अनिरुद्र ठाकुर अध्यक्ष भएको नेपाल ठाकुर संघको हालसम्म महधिवेशन नै भएको छैन । प्रजातन्त्र सेनानी संघ, राष्ट्रिय लोकतान्त्तिक अपाङ्ग संघ र नेपाल तामाङ संघको महधिवेशन नभएको १० वर्षभन्दा बढी भएको छ ।

शुभेच्छुक संस्थाको रूपमा रहेको नेपाल प्रेस युनियन, नेपाल लोकतान्त्रिक शेर्पा संघ, नेपाल कुमाल संघ र लोकतान्त्रिक नेवा खलको समेत विगत पाँचदेखि आठ वर्षसम्म महाधिवेशन भएको छैन ।

पार्टी केन्द्रीय सदस्य मीन विश्वकर्मा अध्यक्ष रहेको नेपाल दलित संघको महधिवेशन नभएको आठ वर्ष भएको छ । भ्रातृ संस्थामा नेपाल मुस्लिम संघ, मगर संघ र नेपाल महिला संघले मात्र नियमित महाधिवेशन गरेका छन् । अधिकांश शुभेच्छुक संस्थाले भने नियमित महाधिवेशन गरेका छन् ।

समायोजनको सकस

नेपाली कांग्रेससँग दुई वर्षअघि नेपाल लोकतान्त्रिक फोरमलाई एकीकृत गरेका तत्कालीन फोरमका अध्यक्ष विजयकुमार गच्छदारलाई एकीकरण प्रक्रिया पूरा गर्न निकै सकस हुन थालेको छ ।

उनले तत्कालीन लोकतान्त्रिक फोरमका २५ हजार क्रियाशील कार्यकर्ता कांग्रेसमा समाहित भएको दाबी गरेका थिए । तर, ती सदस्यहरूको नामावलीसमेत बुझाउन नसकेर अप्ठ्यारोमा परेका गच्छदारलाई ११ जना केन्द्रीय सदस्यको चयन पनि फलामको चिउरा भएको छ ।

गत असोजमा पार्टी केन्द्रीय कार्यसमितिले गच्छदार नेतृत्वको फोरमबाट कांग्रेसमा आएका नेतामध्येबाट ११ जनालाई केन्द्रीय सदस्य चयन गर्ने निर्णय गरेको थियो । तर, गच्छदारले अझै पनि ११ जनाको नाम दिन सकेका छैनन् ।

केन्द्रीय कार्यसमितिदेखि जिल्ला कार्यसमिति, क्षेत्रीय कार्यसमिति, स्थानीय र वडा तहमा गच्छदारसँगै आएका तत्कालीन फोरम लोकतान्त्रिकका कार्यकर्ता समायोजनले अझै पूर्णता पाएको छैन ।

यसरी हेर्दा कहिले राष्ट्रिय जागरण अभियान, कहिले उपनिर्वाचन, कहिले वर्षायाम र कहिले चाडपर्वको बहानामा सांगठनिक दायित्वलाई टार्दै आएको नेपाली कांग्रेसको नेतृत्वको सामुन्ने चुनौतीको चाङ लागेको पाइन्छ ।

यस्तो समस्यालाई चिर्न सात दशक हिउँद खाएका देउवालाई निकै सकस पर्ने देखिन्छ । पार्टीमा संस्थागत गतिविधि र क्रियाकलापभन्दा व्यक्ति केन्द्रित र गुटगत क्रियाशीलताले पार्टीलाई भन्दा व्यक्तिलाई बलियो र लोकप्रिय बनाउँदै गएको कांग्रेस नेताहरू स्वयम् बताउँछन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर २४, २०७६ १५:१६