स्ववियु चुनाव: कतै विरासत तोडियो, कतै विद्रोहीले पासा पल्टाए

नेता उत्पादन हुने नर्सरी मानिन्छ– स्वतन्त्र विद्यार्थी युनियन (स्ववियु) लाई । पञ्चायतकालमै गठित स्ववियु त्यसबेला व्यवस्था परिवर्तनको आन्दोलनका खातिर राजनीतिक दलहरूको खुला मोर्चा मानिन्थ्यो । निरङ्कुश पञ्चायतविरुद्ध स्ववियुमार्फत विद्यार्थी नेताहरू विद्रोह ओकल्थे । यसले गर्दा पनि स्ववियुको इतिहास गौरवमय छ । यही स्ववियुको चुनाव धेरै कलेजमा सकिएको छ । आन्तरिक विवादका कारण केही कलेजमा भने रोकिएको छ । देशका करिब ४ सय कलेजमा भएको स्ववियु चुनावले राजनीतिक दलहरूको जग बताउने प्रयास पनि गरेको छ ।

खासमा, राजनीतिक दलहरूकै लागि चुनावी परिणाम भने उथलपुथलपूर्ण आइरहेको छ । ‘मिनी’ जनमत परीक्षणको रूपमा अर्थ्याइने स्ववियुमा कांग्रेस, एमाले र माओवादीनिकट विद्यार्थी सङ्गठनबीच नै प्रतिस्पर्धा चलिरहेको छ । यो रिपोर्ट तयार गर्दासम्म सार्वजनिक चुनावी परिणामलाई आधार मान्दा कांग्रेसको नेविसंघ पहिलो, एमालेको अनेरास्ववियु दोस्रो र माओवादीको अखिल क्रान्तिकारी तेस्रो स्थानमा छ । राजतनत्र पक्षधर विद्यार्थीहरूले सोचेजस्तो परिणाम ल्याउनन् । बरु, केही क्याम्पसमा दलीय विद्यार्थी सङ्गठनहरूविरुद्ध स्वतन्त्र उम्मेदवारले धावा मात्रै बोलेनन्, शानदार जित निकाले ।

५ चैतबाट सुरु भएको चुनावको उथलपुथलपूर्ण परिणामले स्ववियु चुनावमा रोचकता थपिदिएको छ । कतै वर्षौंदेखि कायम कुनै विद्यार्थी सङ्गठनको किल्ला अर्को सङ्गठनले भत्काइदिएको छ । कतै एक विद्यार्थी सङ्गठनविरुद्ध ७/८ वटा विद्यार्थी सङ्गठन धुरिँदा पनि चुनाव जित्न सकेनन् । एकाध क्याम्पसमा त आधिकारिक उम्मेदवारविरुद्ध विद्रोही प्यानलले जित निकालेको छ ।

त्यसमा सबैभन्दा चर्चा योग्यचाहिँ माओवादीको विद्यार्थी संगठन अखिल क्रान्तिकारी भएको छ । माऊ पार्टीको जग कमजोर बन्दै गएको र कमजोर तेस्रो शक्ति भएको बेलामा विद्यार्थी संगठनले निकालेको जितले माओवादीलाई ऊर्जा थपेको छ भने एमालेका लागि चिन्ता । भोट ब्याङ्क एउटै भएका कारण माओवादी बढ्दा एमालेलाई चिन्ता हुनु स्वभाविक हुन्छ । त्यसमाथि एमालेनिकट विद्यार्थी संगठनको बलियो प्रभाव रहेको कलेजमा माओवादीनिकट क्रान्तिकारीले जित निकाल्ने त्यसमा ठूला भनिएका कलेजमा निकाल्ने जित अर्थपूर्ण हुन्छ । त्यो जितको सन्देश देशव्यापि हुन्छ ।

त्यहीकारणले महेन्द्र मोरङको स्ववियुमा जित निकाल्दा प्रचण्डले फोन गरेर सभापतिलाई रोहित यादवलाई बधाई दिए । त्यसैले पुष्टि गर्छ कि पार्टी नेतृत्वले समेत कुन हदसम्म गम्भीरतापूर्वक हेर्दा रहेछन् भन्ने । अर्को चाहिँ क्रान्तिकारीले प्राविधिक कलेजहरूमा जित निकालेको छ । जित निकाल्न नसकेको प्राविधिक कलेजमा दोस्रो स्थानमा देखिएको छ । इन्जिनियरिङ र साइन्स कलेजमा क्रान्तिकारीको पहुँच कसरी विस्तारित भयो ? भन्ने चासो पनि रहेको छ ।

आज हामी यसरी नै चुनावी नतिजाको सन्देश र प्रभावबारे विश्लेषण गर्नेछौँ ।

किला तोडिएको विषयः

यसपटकको स्ववियु चुनावमा हालसम्मको परिणामलाई आधार मान्दा तेस्रो स्थानमा रहे पनि देशका विभिन्न प्रतिष्ठित क्याम्पसमा नेविसंघ र अखिलको किला तोड्ने संगठन अखिल क्रान्तिकारी बन्यो । क्रान्तिकारीले अनपेक्षित जित निकाल्दै ‘संगठन बौरिएको’ सन्देश दियो जसरी गत स्थानीय तह उपचुनावमा माउ पार्टी माओवादीले पनि उत्साहजनक नतिजा हात पारेको थियो ।

‘जनताका छोराछोरी, अखिल क्रान्तिकारी’ नारा गुञ्जाएको अखिल क्रान्तिकारीले नेविसंघ र अनेरास्ववियुको विरासत अर्थात किला तोडेका केही क्याम्पसको चर्चा गरौँ ।

महेन्द्र मोरङ आदर्श बहुमुखी क्याम्पस

पूर्वमा नेता उत्पादन थलो मानिने मोरङको महेन्द्र मोरङ आदर्श बहुमुखी क्याम्पसलाई नेपाल विद्यार्थी संघको किल्ला मानिन्थ्यो । यो प्रतिष्ठित क्याम्पस पनि हो । पूर्वका सबैभन्दा धेरै विद्यार्थी अध्ययन गर्ने यो क्याम्पसमा यसपटक कांग्रेसको नेविसंघ र एमालेको अनेरास्ववियुको साझा उम्मेदवार प्रज्वल विष्ट थिए । उनलाई पराजित गर्दै माओवादीको अखिल (क्रान्तिकारी) का रोहित यादव विजयी भए ।

नेविसंघका विष्ट अखिल क्रान्तिकारीका रोहितसँग ४३ मतले पराजित भए । जबकि, कांग्रेस नेता डा. शेखर कोइरालानिकट नेविसंघबाटै बागी उम्मेदवार बनेका योगराज दाहालले ६० मत पाए । यसबाट भन्न सकिन्छ कि अनेरास्ववियुको समर्थनप्राप्त नेविसंघको संस्थापन पक्षबाट उम्मेदवार बनेका विष्ट हराउन शेखर कोइराला पक्षको हात रह्यो ।

फेरि, स्ववियु चुनावअघि क्याम्पसका पूर्वस्ववियु सभापति जसवन्त पौडेलसहितले कोइरालापक्षीय नेविसंघ जिल्ला अध्यक्ष सरोज पोखरेलमाथि आक्रमण गरेका थिए । यसको तुष पनि स्ववियु चुनावमा बागी उम्मेदवार उठाएर संस्थापनपक्षीय उम्मेदवार विष्टलाई पराजित गरेको विश्लेषण भइरहेको छ । विष्टको हारले अहिले कोइरालापक्षीय नेविसंघमा खुसियाली छ । यसरी महेन्द्र मोरङ आदर्श बहुमुखी क्याम्पसमा माओवादीको विद्यार्थी सङ्गठन अखिल क्रान्तिकारीका यादवले चुनाव जित्नुमा नेविसंघको घर झगडा प्रमुख कारण रहेको मानिन्छ । यद्यपि, यहाँ २०६५ मा अखिल क्रान्तिकारीका जयराम सुन्दास विजयी भएका थिए ।

भोजपुर क्याम्पस

पूर्वराष्ट्रपति विद्यादेवी भण्डारीसमेत कुनै समय विद्यार्थी थिइन्– भोजपुर बहुमुखी क्याम्पसको । पूर्वी पहाडी जिल्ला भोजपुरको यो क्याम्पसमा पनि कांग्रेसको नेविसंघ र एमालेको अखिलको गठबन्धन थियो । स्ववियु सभापतिका उम्मेदवार थिए– अखिल समर्थित नेविसंघका अशोक कार्की । दुई बलिया संगठनका उम्मेदवार कार्कीलाई पराजित गर्नु माओवादीको अखिल क्रान्तिकारीका उम्मेदवार सोविन तामाङलाई सहज पटक्कै थिएन । तर, तामाङले कार्कीलाई २५ भोटले पराजित गरे । तामाङले २५३ भोट पाउँदा कार्कीले २२८ भोट पाए । यसअघि कहिल्यै अखिल क्रान्तिकारीले उक्त क्याम्पसको स्ववियु सभापति जितेको थिएन । तर, तामाङले यसपटक चुनाव जितेर कीर्तिमान कायम गरे । उनलाई जनता समाजवादी पार्टीनिकट विद्यार्थी संगठन र नेकपा एसको अनेरास्ववियूको पनि समर्थन थियो ।

भनिन्छ, तामाङले चुनाव जित्नुमा पहिलो कारण विद्यार्थीहरूलाई उनले गरेको सहयोग र क्याम्पसमा गर्दै आएको रचनात्मक गतिविधि हो । दोस्रो कारण, नेविसंघका कार्कीलाई सभापतिको उम्मेदवार बनाउँदा अखिलभित्रै उत्पन्न विवाद हो । तेस्रो कारण, एमालेनिकट क्याम्पस प्रशासनले गरेको विद्यार्थी हक हितविरोधी गतिविधिलाई मानिएको छ । यिनै कारणले एमाले अखिलको २० वर्षे विरासतलाई अखिल क्रान्तिकारीका तामाङले भोजपुर बहुमुखी क्याम्पसमा पहिलोपटक तोडिदिए । सत्तारुढ दुई ठूला पार्टीका शक्तिशाली विद्यार्थी संगठनका साझा उम्मेदवार कार्कीलाई पराजित गरेपछि सोविन अहिले चर्चामै छन् ।

त्रिभुवन बहुमुखी क्याम्पस

त्रिभुवन विश्वविद्यालयभन्दा पहिले नै स्थापना भएको हो– पाल्पाको त्रिभुवन बहुमुखी क्याम्पस । पश्चिम नेपालको पुरानो र शैक्षिक विरासत बोकेको यो क्याम्पसलाई नेविसंघ र अखिल आ–आफ्नो प्रभाव राम्रो भएको क्याम्पस ठान्थे । हुन पनि यी दुई संगठनले पटकपटक यो क्याम्पसमा स्ववियु सभापति जितेका थिए । यसपटक भने यो क्याम्पसमा माओवादी केन्द्रनिकट अखिल क्रान्तिकारी विजयी भयो ।

नेविसंघ र अखिलले दाबी गर्दै आएको किल्ला भत्काउने अखिल क्रान्तिकारीका मिलन घर्तीमगर भए । बागलुङको निसीखोलाका २४ वर्षे मिलनले कुल खसेको एक हजार २२८ मतमा ३९० मत प्राप्त गरे । उनका निकटतम प्रतिस्पर्थी नेविसंघका कृष्ण अर्यालले ३४२ मत प्राप्त गरे । जबकि, नेविसंघ अखिल छैटौँसँगको गठबन्धनमा थियो । एमालेनिकट अनेरास्ववियु र नेकपा एसको अनेरास्ववियु पनि चुनावी मैदानमा थियो । यी सबै संगठनका उम्मेदवारलाई पछि पार्दै अखिल क्रान्तिकारीका मिलन स्ववियु सभापति निर्वाचित भए ।

उनले सभापतिमा जित्नुको एउटै मात्र कारण विद्यार्थीका हरेक समस्या क्याम्पस प्रशासनसमक्ष राखेर समाधान गर्नाले हो ।

यसबाहेक पनि अखिल क्रान्तिकारीले मोरङको विराटनगर नर्सिङ, स्नातकोत्तर क्याम्पसजस्ता ठूला र प्रतिष्ठित क्याम्पसमा पनि बाजी मार्‍यो । यी क्याम्पसहरूमा जितेको जितको अर्थ रहन्छ ।

नेविसंघ

कांग्रेसको विद्यार्थी संगठन नेविसंघले महाराजगञ्ज नर्सिङ क्याम्पसमा पुरानो विरासत फर्काएको छ । पछिल्लो समय दुईपटक लगातार चुनाव जितेको अखिललाई हराएर नेविसंघले पुरानो विरासत फर्काएको हो । हालै भएको चुनावमा नेविसंघकी विन्दु पोखरेल २५९ मतसहित विजयी भइन् । एमालेनिकट अखिलकी मनकुमारी बुढाले एक मत कम २५८ पाइन् ।

लामो समय यहाँ नेविसंघको एक छत्र राज थियो । तर, २०७३ र २०७९ मा यहाँ अखिलले चुनाव जितेर नेविसंघको किला भत्काइदिएको थियो । यसपटक भने विन्दुले नेविसंघको पुरानो विरासत फर्काएकी हुन् ।

चुनावी नतिजालाई लिएर अखिलका अध्यक्ष समिक बडाल निर्वाचन समितिसँग असन्तुष्ट छन् । उनले सभापतिका दुवै उम्मेदवारको मत बराबरी हुँदा एक मत बढी भनेर नेविसंघकी पोखरेललाई समितिले विजयी घोषणा गरेको आरोप लगाएका छन् ।

अनेरास्ववियु

लामो समयदेखि बागलुङको धवलागिरी बहुमुखी क्याम्पसको स्ववियुमा विजयी हुने संगठन कांग्रेसको नेविसंघ हो । तर, यसपटक नेविसंघ हार्‍यो । नेविसंघको विजयी इतिहासमा धक्का लाग्यो ।

माओवादी, राष्ट्रिय जनमोर्चा, नेकपा एस र राप्रपाको समर्थन प्राप्त अनेरास्ववियुकी आश्मिन शेख अध्यक्षमा निर्वाचित भइन् । शेखले ५५२ मत पाउँदा नेविसंघकी सृष्टि आचार्यले ४९१ मत मात्रै पाइन् । तर, सचिव, कोषाध्यक्षसहित बहुसंख्यक सदस्य नेविसंघले जित्यो ।

यही चुनावी नतिजालाई लिएर नेविसंघभित्र अहिले अन्तर्घातको टिप्पणी भइरहेको छ । हुन पनि अध्यक्षमा नेविसंघकी उम्मेदवार सृष्टिले भन्दा सचिव, कोषाध्यक्षसहित सदस्यहरूले बढी मत पाए । यसकारण पनि स्ववियु चुनावमा नेविसंघभित्रबाटै अन्तर्घातको गन्ध आउँदा अखिल संयुक्त प्यानलकी उम्मेदवार शेखरले चुनाव जित्दै नेविसंघको विजयी इतिहासमा ब्रेक लगाइदिइन् ।

अब विद्रोही उम्मेदवारले खडा गरेको प्यानलै विजयी भएको एउटा प्रसङ्ग ।

विद्रोहीको प्यानलै अनुमोदित

नेपाली कांग्रेसको महिला नेता उत्पादन थलोको रूपमा चिनिन्छ, काठमाडौंको बागबजारमा रहेको पद्मकन्या क्याम्पस (पीके) लाई । यहाँ यसपटकको स्ववियु चुनावमा नेविसंघको विद्रोही उम्मेदवार भूपी ऐरको प्यानलै विजयी भयो ।

आधिकारिक उम्मेदवार रहेकी नेविसंघकै उम्मेदवार पूर्णिमाया परियार नेतृत्वको प्यानलै पराजित भयो । भूपी महामन्त्री गगन थापानिकट मानिन्छन् । पूर्णिमायालाई सभापति शेरबहादुर देउवको समर्थन थियो । तर, सभापति देउवा समर्थित पूर्णिमायाको प्यानलै महामन्त्री गगन समर्थित भूपीको प्यानलसँग पराजित भयो ।

पीकेमा भएको यो चुनावी खेलले नेविसंघभित्र गगन पनि हाबी हुँदै गएको देखाउँछ । अर्को अर्थमा विद्यार्थीमाझ लोकप्रियलाई भन्दा केन्द्रबाट नेताले निकटकालाई टिकट दिने परम्पराविरुद्धको सफल विद्रोह पनि हो ।

के झङ्कारी विजय हो ?

स्ववियु चुनाव भएको त्रिविको ४४ वटा आंगिकसहित सम्बन्धन प्राप्त गरी २७० क्याम्पसमा मात्रै हो । जबकि, देशभर ६२ वटा आंगिक र एक हजार ५३ वटा सम्बन्धन प्राप्त क्याम्पस छन् । यसरी हेर्दा दुई तिहाइ बढी क्याम्पसमा चुनावै भएन ।

अर्कोतिर, सरकारी क्याम्पसहरू विद्यार्थी अभावले संकटउन्मुख छन् । भएकामध्ये धेरै विद्यार्थी निजी कलेजमा अध्ययन गर्छन् । उनीहरू यो स्ववियु चुनावको दायराभन्दा बाहिर छन् । फेरि, विदेश अध्ययनमा नेपाली विद्यार्थीहरूको घुइँचो छ । गत साउनदेखि ४ माघसम्ममा वैदेशिक अध्ययनका लागि ‘नो अब्जेक्सन लेटर’ ५० हजार १९० जनाले लिए । यसले पनि ठूलो संख्यामा नेपाली विद्यार्थीहरू विदेशमा रहेकोे देखाउँछ, उनीहरू पनि स्ववियु चुनावमा सहभागी भएनन् ।

यसरी निजी कलेजमा अध्ययन गरिरहेका विद्यार्थीहरू र विदेश अध्ययनमा रहेका विद्यार्थीहरू चुनावी प्रक्रियाको दायराबाहिर रहेको तथा दुईतिहाइ बढी क्याम्पमा चुनावै नभएको हुनाले विद्यार्थी सङ्गठनहरूले केही सय क्याम्पसमा चुनाव जित्दैमा हर्ष मान्नुपर्ने देखिँदैन ।

स्ववियुमा निर्वाचित नयाँ नेतृत्वले सरकारी कलेजमा अध्ययनको वातावरण कस्तो बनाउँछन् ? भन्ने प्रश्न छ । पछिल्ला दिनमा विद्यार्थी नेताहरू कलेजमा विकृतिको साझेदार बन्ने गरेको आरोप छ । कतिसम्म भने, विद्यार्थी नेताहरूले कलेजबाटै भ्रष्टाचार गर्न सिक्छन् भन्ने आरोप छ । हुन पनि, स्ववियुुका नेताहरू मात्र होइन, विद्यार्थी संगठनका नेता कार्यकर्ताको पार्टीको बील क्याम्पस प्रशासन तिरिदिनुपर्ने र दसैँ खर्च दिनुपर्ने विडम्बनापूर्ण अवस्था रहेको पनि टिप्पणी हुने गरेको छ ।

यो विकृतिलाई अबको स्ववियुले तोड्न सक्छ ? अनि, इतिहासका गर्विलो छवि भएका कलेजमा फेरि विद्यार्थीको आकर्षण थप्न सक्छन् ? अब विद्यार्थी विमानस्थलतिर होइन, विश्वविद्यालयमै भेटिने अवस्था बनाउन कसरी काम गर्छन् ? अबको चासो मात्रै होइन, निगरानीको विषय पनि बनेको छ ।