कतै जाने भनेपछि दुई दिनअघि नै मनमा छुट्टै तरंग उठ्दो रहेछ । मलाई पनि त्यस्तै भयो । नयाँ ठाउँमा जाने, नयाँ अनुभव बटुल्ने, नयाँ आशा र विश्वासको संसारमा पाइला टेक्ने अवसर आउँदै थियो । म पहिलोपटक अन्तर्राष्ट्रिय यात्रामा निस्कँदै थिएँ– बैंकक, थाइल्यान्ड ।
उत्साहले रोमाञ्चित मन
पहिलो अन्तर्राष्ट्रिय उडानको कल्पनाले नै मनमा त्यो ठाउँको चित्र सलबलाइरहेथ्यो तर डर थिएन । बरु मनमा अनगिन्ती जिज्ञासाहरू थिए । विमानस्थलको हलचलकै बीचमा म आफ्नै संसारमा हराइरहेकी थिएँ । पहिलोपटक राहदानी (पासपोर्ट) बनाउनुपर्ने अनुभव, नयाँ देशमा टेक्ने कल्पना र नेपालको पक्षबाट ‘सिभिल रजिस्ट्रेसन एन्ड भाइटल स्टाटिस्टिक्स’ अर्थात् सीआरभीएसको विषयमा बोल्ने जिम्मेवारी सबै कुरा दिमागमा घुमिरहेथ्यो ।
विमानस्थलको माहौल नै बेग्लै हुन्छ । मानिसहरूको चहलपहल, सुटकेस तानेर हिँड्ने यात्रुहरू, सुरक्षा जाँचका लागि लर्कोमा बसेका अनुहारहरू, रुँदै गरेका र सपनाले भरिएका आँखाहरू सबै दृश्य नयाँ लागिरहेको थियो ।
जब हवाईजहाज आकाशमा उड्न थाल्यो, तब त्यो अनुभूतिलाई कुनै शब्दमा बयान गर्न अलि अप्ठ्यारो छ । बादलमाथि पुग्दा मैले महसुस गरेँ, यात्रा केवल ठाउँ परिवर्तन गर्ने कुरा मात्र होइन, यो त आफैँलाई नयाँ तरिकाले भेट्ने अवसर पनि रहेछ । नेपालबाट बाहिर निस्कनु मात्र ठूलो कुरा थिएन, मेरो विचारमा मेरो आवाज, मेरोतर्फबाट प्रस्तुत गरिने नेपाली किशोरीका कथा अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा पुर्याउने अपूर्व अवसर पनि थियो यो ।
बैंकक विमानस्थलमा झर्नेबित्तिकै एक अर्कै संसारमा पुगेको महसुस भयो । वातावरण फरक, हावापानी फरक, भाषा फरक, मानिसहरू फरक तर त्यो नयाँपनले मलाई डर होइन, अझ जिज्ञासा थपिदिएको थियो ।
होटलसम्म जाँदा बाटोभरि हेर्दै गएँ । फराकिला सडक, चम्किला बत्तीहरू, व्यवस्थित भवनहरू– केही कुरा नेपालभन्दा एकदम फरक अनि केही कुरा उस्तै–उस्तै । मलाई त्यहाँको विकाससँगै त्यो परिवेशमा आफूलाई कसरी घुलमिल गराउने भन्ने चासो थियो । थोरबहुत डर पनि ।
बैंकक शहरमा पाइला राख्दा त्यो नयाँपनको सुगन्ध मनभरि फैलिएको थियो । फरक भाषा, फरक वातावरण तर जिज्ञासाले भरिएको मन । सीआरभीएसजस्तो गम्भीर विषयमा नेपालका चुनौती र अवस्थाबारे बोल्नु थियो । म त केवल एक प्रतिनिधि मात्र थिएँ तर त्यहाँ मेरो आवाज नेपालकै आवाज बन्दै थियो ।
नेपालका हजारौँ बालबालिका अझै जन्मदर्ताविहीन छन् । तिनका सपनाहरू कागजको एउटा प्रमाणपत्र नहुँदा रोकिएका छन् । एउटा कागज नहुँदा उनीहरू शिक्षाबाट वञ्चित छन्, तिनका अधिकार कुण्ठित छन् । हामीले यो समाधान गर्नुपर्छ । यस्ता सवालबारे मेरो स्वर दृढ थियो, भावनाले भरिएको थियो । त्यो मेरो मात्र कथा थिएन, नेपालका हजारौँ बालबालिकाहरूको कथा थियो ।
यसकै दौरान मैले केही विदेशी साथीहरूसँग साक्षात्कार गर्ने मौका पनि पाएँ, जुन मेरा लागि एकदमै नयाँ थियो । श्रीलंकाका साथीहरूले भ्रष्टाचारका कारण जन्मदर्ता, विवाह दर्ता र मृत्युदर्ता प्रक्रियामा अझै कठिनाइ रहेको बताए । त्यस्तै, अन्य देशका साथीहरूले पनि कानुनी कागजात प्राप्त गर्न गरिबी, अशिक्षा र सरकारी संरचनाको कमजोरी मुख्य चुनौती भएको उल्लेख गरे । यो समस्या नेपालमा पनि विशेष गरी ग्रामीण भेगमा दर्ता प्रक्रियाको महत्त्वबारे जानकारी नहुनाले रहेको पाइन्छ ।
-1741937464.jpeg)
अभिभावकविहीन बालबालिका, सडकआश्रित बालबालिका र जोखिमपूर्ण परिस्थितिमा रहेका बालबालिकाका आफ्नै समस्याहरू छन् । कतिपय अवस्थामा उनीहरूले कानुनी पहिचान नै पाउँदैनन्, जसले गर्दा उनीहरूको शिक्षा, स्वास्थ्य, सम्पत्ति अधिकार र नागरिक सुविधामा पहुँच प्रभावित हुन्छ ।
हाम्रो छलफलमा समस्यासँगै समाधानबारे पनि महत्त्वपूर्ण कुरा उठाइयो । नागरिकता र दर्ता प्रणालीलाई प्रभावकारी बनाउन सरकार अझै जिम्मेवार बन्नुपर्छ । साथै, गैरसरकारी संस्था (एनजीओ) र अन्तर्राष्ट्रिय गैरसरकारी संस्था (आईएनजीओ)हरूले पनि आफ्नो दायित्व पूरा गर्नुपर्ने देखिन्छ । विशेष गरी समुदायस्तरमा सचेतना जगाउने कार्यक्रमलाई व्यापक बनाउन आवश्यक छ ।
बालबालिकाका अधिकार सुरक्षित गर्न र कानुनी पहिचान दिलाउन हाम्रो सक्रिय सहभागिता जरुरी छ । यस विषयमा बालबालिकाले समेत सरकार र सरोकारवालाहरूलाई ध्यानाकर्षण गराउँदै समस्याको समाधानका लागि प्रभावकारी कदम चाल्न आवश्यक देखिन्छ । जुन आवाज मैले नेपालबाट टाढा रहेर पनि बोलेँ ।
नेपालको यथार्थ अवस्था अन्तर्राष्टिय मञ्चमा सुनाएँ । अनि महसुस गरेँ, सीमितताको पर्खाल केवल हाम्रो मनमा मात्र हुँदोरहेछ । जब नडराईकन नयाँ अवसरलाई स्वीकार्छौं, तब हामीले देख्ने संसारको दायरा पनि फराकिलो बन्दै जान्छ ।
यो पहिलो यात्रा थियो तर अन्तिम पक्कै होइन । यो त केवल सुरुवात मात्र हो । नयाँ आशा, आत्मविश्वास र नयाँ सम्भावनाहरूको सुरुवात थियो । नेपालबाहिर निस्कँदा महसुस भयो संसार अकल्पनीय रूपमा फराकिलो छ, अनि अवसरहरू अपार छन् । सीमित त हामी होइनौँ, केवल हाम्रो सोच सीमित छ ।
कहिलेकाहीँ सपनाहरू हामीभन्दा टाढा छन् भन्ने लाग्छ तर सिमानाहरू त केवल नक्सामा मात्रै हुँदा रहेछन् । जब हामी हाम्रै ठाउँमा सीमित रहन्छौँ, तब संसार सानो लाग्छ तर बाहिर निस्कँदा महसुस भयो– हामीले गर्ने काम, उठाउने आवाज अनि चाल्ने कदमको प्रभाव हामीले सोचेभन्दा धेरै टाढासम्म पुग्न सक्छ । थाइल्यान्डको पाँचदिने भ्रमणले ममा यी सबै आत्मविश्वास भरेर पठायो ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, चैत २, २०८१ ०९:१९
-1720790287-1744805765.jpg)
