जेठो छोरो गुम्यो, कान्छो आउने आसमा १७ वर्ष बित्यो

A+ A A-

कोठामा असरल्ल भगवानका तस्वीरहरू अनि तिनै तस्वीरलाई नियालिरहेकी ७० वर्षीया वृद्धा ।

भगवानका तस्वीरसँगै तीनवटा तस्वीर । तिनै तस्वीरलाई हरेक बिहान पूजा गर्छिन्, टीका लगाइदिन्छिन् अनि आत्मैबाट पुकार गर्छिन्, ‘सबैको स्वर्गमा बास होस् ।’

चाउरिएको छालामा मुजा परेका अनुहार, छालाभित्रका नसासमेत देखिन लागेका, दृष्टि धुमिल हुँदै गएका आँखा, थकित र जीर्ण बन्दै गएको शरीर । तर, टिन र टायल लगाएको तुल्सा पाण्डेको छाप्रोमा पुग्दा उनी खेतमा हिँड्ने तयारीमा थिइन् ।

केहीबेर कुराकानी गर्नु थियो । खासमा उनको कहालीलाग्दो विगतको कथा खोतल्नु थियो । १० वर्षे सशस्त्र द्वन्द्वले उनमा लगाएका चोटहरू उत्खनन गर्नु थियो ।

कुराकानी बढ्दै जाँदा कुराकानीका बीचमा तुल्साका आँखा बेलाबेलामा रसाउँथे । आँसुले टिलपिल भएका आँखा हेर्दा मेरो मन पनि च्वास्स हुन्थ्यो । मन दह्रो पारेर घटनाको वर्णन विस्तार गर्थिन् तुल्सा ।

‘अहिले त सम्झन सक्ने उमेर पनि छैन’, पाण्डेले भनिन्, ‘कहीँ कतैबाट सुःख मिलेन जीवनमा, पीडामा नै बाँचिरहेँ ।’

रूपन्देहीको सैनामैनास्थित बासगढी चोकबाट ३०० मिटर अगाडि गएपछि एउटा शहीद तथा बेपत्ता स्मृति गेट देखिन्छ । त्यही गेटबाट करिव २०० मिटर गएपछि दाहिनेतिर छ, तुल्साको घर ।

२०४५ सालमा गुल्मीको बाँझखर्कबाट तराई झरेकी तुल्साका श्रीमान् झवीन्द्रको एक वर्षअघि नै हृदयघातबाट मृत्यु भइसकेको थियो । तुल्साका दुई छोरा थिए । जेठो दुर्गा पाण्डे, कान्छो युवराज पाण्डे ।

तत्कालीन समयमा ‘आमूल परिवर्तनका लागि’ द्वन्द्वमा होमिएका दुवै छोरा अहिले उनको साथमा छैनन् । अहिले यस घरमा उनकी कान्छी छोरी विष्णु खत्री र २ नातिहरू मात्र छन् ।

२०५२ सालदेखि देश सशस्त्र द्वन्द्वमा फस्यो । युवराजका साथीहरूले युवराजलाई तत्कालीन माओवादीमा लाग्न प्रेरित गरे । साथीको संगलते उनी माओवादीमा लागे । माओवादी युद्धमा होमिएका कान्छा छोरा युवराज पाण्डे २०५८ सालमा गुल्मीको वामी टक्सारमा सुरक्षाकर्मीसँग भएको भिडन्तमा घाइते भए ।

‘छोरो घाइते भएपछि माओवादीले उपचार गर्ने समयभर त्यस्तै ४–५ वर्ष परिवारमा सम्पर्क गराएनन्’, ती दिन सम्झँदै तुल्साले भनिन्, ‘अलिक निको भएपछि मात्र घर आयो तर आउनासाथ उसलाई बेपत्ता पारियो ।’

यसो भन्दा तुल्साको छाती सकसपूर्ण बनेको आभास हुन्थ्यो । नहोस् पनि कसरी ? सुनाउँदै गइन्, ‘उपचारपछि युवराज लुम्बिनी क्षेत्रको इन्चार्ज भएर गयो । लुम्बिनी गएको केही दिनमा नै लुम्बिनीको सुन्डियाबाट पुलिसको गिफ्तारीमा पर्‍यो ।’

त्यो दिन थियो, २०६० असोज १९गते ।

त्यसपछि युवराजको सास वा लास केही पत्तो छैन । उनको नाम राज्यले बेपत्ताको सूचीमा राखिदिएको छ । बेपत्ता परिवारवापत पाउनुपर्ने १० लाख रुपैयाँ पटक पटक गरी तुल्साले पाएकी छन् । तर, जीवनको मूल्य पैसामा कसरी साटिन्थ्यो र !

‘कहीँ कतै काजकिरिया गरेको मान्छे पनि फर्किएर आयो भनेको सुन्छु’, ओहो ! वयोवृद्धा तुल्साको कति ठूलो विश्वास ! ‘कतै छोरो टप्लक्क आउँछ कि भन्ने आस छ’, आमाको मन कति मुलायम हुन्छ है !

भाइ बेपत्ता भएको प्रतिशोधमा तुल्साका जेठा छोरा दुर्गा माओवादीमा संलग्न भए । कान्छो छोरा बेपत्ता भएको ५ महिनापछि तुल्साको घरमा अर्को बज्रपात भयो । द्वन्द्वमा होमिएका जेठो छोरा दुर्गा सैनिकको निशानामा परे । सैनामैनाकै सेरुवामा २०६० फागुन १७ गते दुर्गालाई गोली हानी हत्या गरियो ।

‘जेठो दुर्गा छोरासँगै त्यहाँ अरू ३ जनाको पनि मृत्यु भएको रहेछ । मैले हल्ला मात्र सुनेँ’, तुल्सा भन्छिन्, ‘पछि सालझण्डीकै मान्छेले खुट्टाबाट दुर्गालाई चिन्यौँ भने । मैले त लास पनि देख्न पनि पाइनँ ।’

छोराको हत्या भएको सुनेपछि आमा तुल्सा सेरुवा पुगिन् । त्यहाँबाट सालझण्डी लगेको भनेर स्थानीयले बताए । तर, पनि उनले छोराको लाससमेत देख्न पाइनन् । छोराको मृत्यु भएको प्रमाणित भएपछि सिमिचौरमै जेठाजुले जेठा छोराको काजकिरिया गरेको उनले बताइन् ।

दुर्गालाई त्यहीँ बासगढीका गिरी अर्यालले सेनालाई सुराकी दिएको उनको भनाइ छ । सेरुवा क्षेत्रमा लुकेर बसेको भनी सुराकी दिएपछि दुर्गाको हत्या भएको आमा तुल्सा बताउँछिन् । तत्कालीन माओवादीले दुर्गाको हत्या भएको २१ दिनमा सुराकी गरेको भन्दै गिरी अर्यालको पनि घरमै गएर हत्या गरे ।

छोराका नाममा गेट

अभाव र शोकका बीच सशस्त्र द्वन्द्वमा ज्यान गुमाएका छोराहरूको सम्झनामा तुल्साले कल्याणकारी काम गरिरहेकी छन् । बासगढीबाट ३०० मिटर अगाडि ‘शहीद तथा बेपत्ता स्मृति गेट’ तुल्साले छोराको नाममा निर्माण गरेकी छन् । ३ लाख रुपैयाँ को लागतमा उनले यो गेट तयार पारेकी हुन् ।

कान्छी छोरीको साथ

अहिले तुल्साका साथमा उनकी कान्छी छोरी विष्णु खत्री छन् । भालुवाङका तत्कालीन शाही नेपाली सेनाका हवल्दार प्रेमबहादुर खत्रीसँग विवाह गरेकी विष्णु श्रीमानले दोस्रो विवाह गरेपछि एक्ली भइन् । ती महिलाकै लागि प्रेमबहादुरले २०६० सालमा जागिरसमेत छाडेका थिए ।

अहिले विष्णुका दुई छोरासमेत छन् । जेठा २० वर्षका भए, कान्छा १७ वर्ष । दुवै अहिले यहीँ बस्छन् ।

‘अर्को विहे गरेपछि पनि एक पटक प्रेमबहादुर यहाँ आएका थिए’, आमा तुल्सा भन्छिन्, ‘त्यहीबेला छोराले बुबालाई राम्रोसँग देखे ।’ बजारमा सामान किन्न गएका प्रेमबहादुर त्यसपछि भने अहिलेसम्म नआएका बताइन् ।

विष्णुका छोराहरू कहिलेकाहीँ घर भने जान्छन् । जेठा छोराको घरका हजुरबुबाले नागरिकतासमेत बनाइदिएका छन् । तर, जन्म दिने बाबुलाई उनीहरूले अहिले पनि राम्रोसँग देख्न पाएका छैनन् ।

‘सम्मानले खान दिने रहेनछ’

दुई छोरा गुमाएपछि पनि तुल्सा माओवादीको स्थापना दिवस जस्ता कार्यक्रममा सहभागी भइन् । उनलाई सम्मानसमेत भयो । तर, जीविकोपार्जनमा उनले सधैँ संघर्ष गरिन् ।

‘दुई छोरा र चार छोरी भए पनि कहीँबाट सन्तोष गर्ने ठाउँ छैन’, उनले भनिन्, ‘सम्मानले खान नदिनेरहेछ ।’

तुल्साको एउटै माग छ, आफूसँग बसेकी छोरीलाई राज्यले केही गरिदियोस् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, मंसिर १४, २०७६ ०७:०२