राजनीतिक हस्तक्षेप हुञ्जेल विश्वविद्यालय सुध्रिँदैनन्

A+ A A-

देश विकास र समृद्धिको आधार शिक्षा हो । उच्च शिक्षाको अध्ययन अनुसन्धान गर्ने १२ वटा विश्वविद्यालय छन् । तर, अधिकांश विश्वविद्यालय अस्तव्यस्त छन् । विश्वविद्यालयमा अध्ययन अनुसन्धान त परको कुरा समयमा नियमित परीक्षा र रिजल्टसमेत सार्वजनिक भएको छैन ।

जेठो विश्वविद्यालय त्रिभुवन विश्वविद्यालय, पोखरा विश्वविद्यालय, काठमाडौं विश्वविद्यालय, पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालय लगायतका अधिकांश विश्वविद्यालको हालत उस्तै छ ।

विश्वविद्यालय लथालिङ्ग किन ?

विश्वविद्यालय उच्च सीप र ज्ञान उत्पादन गर्ने थलो हो । अध्ययन, अनुसन्धान, खोजी र चिन्तन गर्ने स्थल हो । आर्थिक, सामाजिक, वातावरणलगायतका क्षेत्रमा दक्ष जनशक्ति उत्पादनका लागि पूर्वाञ्चल विश्वविद्यालयको सन् १९९३ मा स्थापना भएको हो ।

तर, जुन उद्देश्यले विश्वविद्यालय खोलिएको हो, त्यसको ठीक विपरीत विश्वविद्यालय चल्यो । यसका कारण अध्ययन, अनुसन्धानको काम प्रभावकारी भएन । लामो समय पूर्वाञ्चल मात्र होइन, अन्य विश्वविद्यालय पनि लथालिङ्ग बने ।

राजनीतिको शिकार

विश्वविद्यालय अध्ययन, अनुसन्धान, खोजी र चिन्तन गर्ने भन्दा रजनीति गर्ने थलो बन्यो । २०औं वर्षसम्म चलेको राजनीतिक द्वन्द्वले विश्वविद्यालयलाई कमजोर बनायो । क्षमतावान् व्यक्ति विश्वविद्यालयको नेतृत्वमा पुग्नुपर्ने हो तर त्यसो हुन सकेन ।

राजनीतिक आस्थाका आधारमा विश्वविद्यालयमा नेतृत्व चयन गरियो । त्यसैको शिकारमा विश्वविद्यालय लथालिङ्ग बन्न पुगेको हो । राम्रा व्यक्ति नेतृत्वमा नपुगेका पनि होइनन्, राम्रो नेतृत्वलाई पनि काम गर्ने वातावरण पनि बनाइएन ।

राजनीतिक हस्तक्षेपले नेतृत्वले काम गर्न सकेन । कतिपय नेतृत्वले विश्वविद्यालयलाई राम्रो बनाउन भन्दा पनि राजनीतिक पार्टी राम्रो बनाउन उद्यत् रहे । विश्वविद्यालयमा राजनीतिक झण्डा बोकेकाहरू छन्् अनि कसरी राम्रो बन्छ ?

विद्यार्थी राजनीतिको असर

विश्वविद्यालयमा अध्ययन अनुसन्धानका लागि जाने हो । राजनीति गर्न होइन । तर, विद्यार्थी नै विश्वविद्यालयमा तालाबन्दी, हडताललगायतका आन्दोलनमा उत्रिन्छन् । यसका कारण विश्वविद्यालयले काम गर्न सकेको छैन । देशलाई ध्वस्त बनाउने हो भने अस्त्रको प्रयोग गर्नै पर्दैन । विश्वविद्यालमा राजनीति हाल्यो भने देश सकिन्छ । नेपालमा भएको पनि त्यही हो । राजनीतिले गर्दा विश्वविद्यालयबाट ज्ञान उत्पादन हुन सकेको छैन ।

अन्वेषण गर्ने कोर्स छैन

विश्वविद्यालयले अन्वेषण गर्ने खालका कोर्स बनाउनुपर्ने हो । राष्ट्रिय तथा अन्तर्राष्ट्रिय कोर्सको रिसर्च गरेर नयाँ कोर्स डिजाइन गर्नुपर्ने हो । नयाँ कोर्स लागू गर्दा रिसर्च गरेर विश्वसँग जोड्न सकिने छ कि छैन ? कस्ता जनशक्ति उत्पादन गर्ने ? विश्वसँग प्रतिस्पर्धा गर्ने जनशक्ति उत्पादन गर्न सकिन्छ कि सकिँदैन ? यी विषयको रिसर्च गरेर नयाँ कोर्स लागू गर्नुपर्ने हो ।

तर, यहाँ बिनारिसर्च काम भइरहेको छ । विश्वविद्यालयबाट रिसर्चका काम नहुनुजस्तो विडम्बना के हुन्छ ? तर, विश्वविद्यालयले ल्याएको कुनै कोर्सले देशलाई फाइदा पनि गरेको छ ।

कतिपय कोर्स पढाउनका लागि मात्र डिजाइन गरिएका छन् । विदेशी विश्वविद्यालयका कोर्सबाट डिजाइन गरिएका छन् । ती कोर्सले देशलाई फाइदा पुगेको छ कि छैन ? त्यो महत्त्वपूर्ण हो ।

जथाभावी सम्बन्धन

विश्वविद्यालयहरूले जथाभावी कोर्स सञ्चालनका लागि क्याम्पसलाई सम्बन्धन दिएका छन् । जस्तैः त्रिभुवन विश्वविद्यालयले बीसीए कोर्स ल्यायो । १०० भन्दा बढीलाई क्याम्पसलाई सम्बन्धन दियो । ती कलेजमा पढाउने दक्ष प्राध्यापक छन् ? आवश्यकभन्दा बढी सम्बन्धन दिएपछि कसरी उच्चशिक्षा गुणस्तरीय हुन्छ ?

विश्वविद्यालयले रिसर्चलाई प्रवर्द्धन गर्नुपर्ने हो तर जथाभावी सम्बन्धन दिएर बसेको छ । विश्वविद्यालयबाट हुनुपर्ने अनुसन्धान निजी क्षेत्रबाट हुनु विडम्बना हो ।

दक्ष जनशक्ति उत्पादन भएनन्

विश्वविद्यालयले उत्पादन गरेकोे जनशक्ति सन्तोषजनक छैन । विद्यार्थीलाई इन्टर्नसीप, अनुसन्धानका अवसर दिइनुपर्छ तर यहाँ त्यस्ता अनुसन्धानका काम नै हुँदैनन् ।

यसरी दक्ष जनशक्ति उत्पादन हुँदैन । यद्यपि, दक्षिण एसियामध्ये नेपालको शिक्षा नराम्रो होइन । नेपालका भन्दा कमजोर विश्वविद्यालय पनि छन् ।

प्राज्ञले राजनीति गर्नु हुँदैन

विश्वविद्यालयका प्राज्ञ पनि कुनै न कुनै पार्टीको झण्डामुनि बसेका छन् । त्यस्ता व्यक्ति विश्वविद्यालयमा पुगेपछि विश्वविद्यालय कस्तो बन्छ ? राजनीति विकासका लागि हुनुपर्ने हो तर विश्वविद्यालयमा विकासका लागि भन्दा पनि विनाशका लागि राजनीति भइरहेको छ । विश्वविद्यालयलाई ‘स्मार्ट म्यानेजमेण्ट’ गर्न सकिएन ।

क्यालेण्डरअनुसार चल्नुपर्छ

विश्वविद्यालयको परीक्षा, रिजल्ट समयमा निकाल्नुपर्ने हो तर लामो समय विश्वविद्यालयले न त परीक्षा समयमा लियो, न रिजल्ट नै समयमा सार्वजनिक भयो ।

यसको असर विद्यार्थीलाई परेको छ । त्यसैले क्यालेण्डरअनुसार समयमा परीक्षा लिएर रिजल्ट सार्वजनिक गर्नुपर्छ । पछिल्लो समय यी विषयमा विश्वविद्यालयले सुधार गरेको देखिए पनि सन्तोषजनक भने छैन । १०० वर्षको योजना बनाएर अबको नेतृत्वले काम गर्नुपर्छ अनि ‘ग्लोबल सिटिजन’ उत्पादन गर्न सकिन्छ ।

विश्वविद्यालयलाई स्वतन्त्र रूपमा चल्न दिइनुपर्छ

विश्वविद्यालयमा राजनीति हुनु हुँदैन । स्वतन्त्र नेतृत्वले विश्वविद्यालय चलाउनुपर्छ तर यहाँ स्वतन्त्र व्यक्ति नेतृत्वमा पुग्न कठिन छ ।

एउटा डीन नियुक्ति गर्न पार्टीको अध्यक्षसम्म पुग्नैपर्छ । यसरी विश्वविद्यालय राम्रो बन्दैन । उपकुलपतिले नियुक्त गर्नुपर्ने पदमा पार्टीको अध्यक्षबाट नियुक्ति हुन्छ । उपकुलपतिले भनेको डीनदेखि सामान्य कर्मचारीसम्मले मान्दैनन् । यो प्रथा अन्त्य गरी विश्वविद्यालयलाई राजनीतिमुक्त बनाउन सकियो भने मात्र विश्वविद्यालयबाट गुणस्तरीय जनशक्ति उत्पादन हुनेछन् ।

(कान्तिपुर सिटी कलेजका सहप्राध्यापक एवं निर्देशक कार्कीसँग दिनेश गौतमले गरेको कुराकानीमा आधारित)

प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर १२, २०७६ १२:२७