कालापानीसँगै मिचिएको २३ जिल्लाकाे ६० हजार हेक्टर जमिनको कुरा उठाउनुपर्छ

A+ A A-

केही समययता नेपाल-भारत सीमा, विशेषगरी कालापानी क्षाेत्रको सीमाबारे निकै चर्का बहस र विवाद जारी छन् । भारतले भर्खरै प्रकाशन गरेको नयाँ नक्सामा नेपालका सुदूरपश्चिमका कालापानी, लिम्पियाधुरा, लिपुलेकलाई भारतको क्षेत्रभित्र राखेपछि यो बहसले चर्को रूप लिएको हो । यसै सन्दर्भमा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी (नेकपा) का नेता लेखनाथ न्याैपानेले व्यक्त गरेको विचारः

कसरी निम्तियो कालापानी सीमा विवाद ?

नेपाल र ब्रिटिसबीच भएको सुगौली सन्धिले नेपाल र भारतको सीमा काली नदी त भन्यो तर काली नदीको मुहान यहीँ हो भनेर स्पष्ट बताएन । यसका कारण काली नदीको मुहान आफ्नो अनुकूलतामा परिभाषित गर्न सकिने अवस्था आयो । यसले अहिले समस्या निम्त्याएको छ अनि त्यसको मार हामीमा पर्‍यो ।

दोस्रो, सन् १९६२ मा चीन र भारतबीच भएको युद्ध भारतले हार्‍यो तर युद्ध हारेर घर फर्कन लाग्दा भारतीय सेना नेपालमै क्याम्प बनाएर बस्यो । त्यससम्बन्धी जानकारी पनि नेपालले पछि मात्रै पायो । त्यसमाथि तत्काल कदम चाल्न नसक्नु यो समस्याको अर्को स्रोत हो ।

त्यस्तै, कीर्तिनिधि विष्ट प्रधानमन्त्री हुँदा वि.सं. २०२६ मा उत्तरी सीमामा रहेका भारतीय चेकपोष्टहरू हटाइयो । उनले नेपाली भूमिमा रहेका १८ मध्ये, १७ भारतीय चेकपोष्ट हटाए तर टिंकरको एउटा चेकपोष्ट भने हटाएनन् । यसले गर्दा भारतीय चेकपोष्टले स्थायित्व पाएझैँ भयो । त्यस कारण आज पनि यथास्थानमा उक्त चेकपोष्ट रहेको छ ।

अर्को समस्याको स्रोत भनेको सन् १९६२ पछि नेपालमा ३५ वटा सरकार फेरिइसकेको छ । यति लामो प्रधानमन्त्रीको लिस्ट भए पनि त्यसका लागि कसैले पहल किन गरेन ? त्यसका साथै अस्थिरता, ९/९ महिनामै सरकार फेरिइरहने प्रवृत्तिले पनि यस्तो भएको हो कि !

के छ विवादको खास अवस्था ?

आज कालापानी, लिपुलेकको कुरा उठ्यो तर नेपालको साढे साठी हजार हेक्टर भूमि भारतको अतिक्रमणमा छ । त्यसमध्ये कालापानी सबैभन्दा धेरै अतिक्रमित क्षेत्रअन्तर्गत पर्छ । त्यहाँ हाम्रो ३७ हजार हेक्टर क्षेत्रफल अतिक्रमणमा छ ।

त्यस्तै, कपिलवस्तुमा हाम्रो एक हेक्टर जमिन अतिक्रमण भएको छ । यसले हाम्रो भूमिको सानो अंशदेखि ठूलो क्षेत्रफल अतिक्रमण भइरहेको यथार्थ देखाउँछ ।

आज कालापानीको विषय उप्काउँदा नेपालका २३ जिल्लाका ७१ स्थानमा अतिक्रमण भएको ६० हजार ६६० हेक्टर जमिनको विषयमा एकसाथ बहस चलाउन जरुरी छ ।

हामीले आज कालापानीको मात्र बहस गर्‍यौं भने आज कालापानी दुख्यो, भोलि अर्को कुनै ठाउँ दुख्छ । यस कारणले पनि जब आज कालापानीको विवाद चुलिइरहेको छ, यसैबेला हामीले सबै अतिक्रमित भूमिबारे बहस गर्न र बोल्न जरुरी छ ।

त्यस्तै, भारतले नेपालको सीमामा लगातार बाँधहरू बनाइरहेको छ । त्यसले गर्दा बर्खामा हाम्रो तराई पूरै डुबानमा पर्छ, हिउँदमा सिँचाइ गर्न हामीसँग पानी नै रहँदैन । पछिल्लो दशकबाट भारतले हाम्रा पाँचवटा हिमनदीहरू थुनेर १२ हजार ५ सय किलोमिटर लामो नहरबाट हाम्रो पानी पैया, बकायनसम्म पुर्‍याउने योजना चलाइरहेको छ ।

त्यस्तै, उत्तरप्रदेश, बिहार र पश्चिम बंगालमा पानीको आपूर्ति गर्नका लागि हाम्रे महाभारत र चुरेबाट निस्किएका नदीहरूलाई थुनेर २० देखि ३० मिटर उचाइका बाँधहरू भारतले पूर्व–पश्चिम बनाइरहेको छ । यदि उसले त्यो परियोजना पूरा गर्‍यो भने चुरेको फेदी र तराई लगभग सम्पूर्ण सिमसार हुन्छ र हाम्रो पहाड मात्र बाँकी रहन्छ ।

सीमा क्षेत्रमा बाँधलगायत ठूला परियोजना बनाउनका लागि दुवै देशको सहमति अनिवार्य रहन्छ । तर, भारतले कहिले बाटो, कहिले कुलो भन्दै विभिन्न बहानामा बाँधलगायत बनाइरहेको छ । यस विषयमा पनि हामी अहिल्यै बोल्नुपर्छ ।

केमा चुक्यौं हामी ?

भारतले नक्सा प्रकाशन गर्नासाथ तत्काल परराष्ट्र मन्त्रालयले भारतीय राजदूत समक्ष ‘के गरेको तिमीहरूले, गलत गर्‍यौ’ भनेर सिधा वार्ता वा ‘टेबल टक’ गर्नुपथ्र्यो । यसबाट हामी चुक्यौं । बरु परराष्ट्रले खेलाँची विज्ञप्ति निकाल्यो, जसलाई हामी आधिकारिक मान्न सक्दैनौं । यस्ता विषय पटकपटक बल्झिरहँदा पनि हामीले ठोस केही गर्न नसक्नु हाम्रो ठूलो कमजोरी हो ।

सीमासम्बन्धका विगतमा भएका केही अर्थपूर्ण कदम छन् ?

जङ्गबहादुर राणाले अंग्रेजहरूलाई खुशी नै पारेर भए पनि नेपालका ४ वटा जिल्ला फर्काए । बाँके, बर्दिया, कैलाली, कञ्चनपुर फर्काएका हुनाले यहाँ हामीले उनलाई सम्झनु आवश्यक छ । त्यस्तै, सगरमाथा नेपाल र चीन दुवैले आआफ्नो भनेर दाबी गरिरहँदा बीपी कोइराला चीन गए र वार्ता गरेर सगरमाथा आफ्नो बनाए । यस अर्थमा हामीले बीपीलाई पनि सम्झनु जरुरी छ ।

त्यस्तै, कीर्तिनिधि विष्टले सीमाका १८ मध्ये १७ चेकपोष्ट हटाएका कारण हामीले उनलाई यहाँ सम्झनुपर्छ । अहिले जुन हिसाबले सबै तहका मान्छेहरू भूमि जोगाउने सम्बन्धमा एक ठाउँमा आएका छन्, सर्वदलीय बैठकले यसलाई थप ऊर्जा दिएको छ । अब कानुनी, कूटनीतिक, जनजागरण सबै पक्षको सहायताले हामीले यो विषय समाधान गर्न सक्यौं भने अहिलेका प्रधानमन्त्रीको नाम माथिका व्यक्तित्वहरूको स्थानमा आउँछ ।

देशभक्तिको नारा बोकी हिँडेका हाम्रा प्रधानमन्त्रीले आफूलाई पुष्टि गर्ने सुनौलो मौका पनि यही हो । सीमा विवादको बल्झिरहने घाउमा मह्लम लगाउन सके उनको ‘वाह वाह’ उनका कार्यकर्ताले मात्र नभएर सारा देशभक्त नेपालीले गर्नेछन् ।

तर, मुख्य कुरा के छ भने अब कालापानी विवादलाई अगाडि लिएर जाँदा भारत र नेपालको सीमासँग सम्बन्ध राख्ने सम्पूर्ण विवादलाई एकैसाथ हल गर्नेगरी अगाडि बढ्नुपर्छ ।

(हालै राजधानीमा आयोजित सीमा समस्यासम्बन्धी एक कार्यक्रममा न्यौपानेले व्यक्त गरेको विचारको सम्पादित अंश)

प्रकाशित मिति: बिहीबार, मंसिर ५, २०७६ १०:३५