जन्मेको २२ दिनमै मृत्युलाई जितेकी प्रतिभा

A+ A A-

रमा कार्की मनोविद् हुन् । जन्मँदा शारीरिक अपांगता भएर जन्मिएकी रमा अहिले बाल मनोविद्का रूपमा परिचित छन् । तर, उनको परिचय मनोविद्मा सीमित छैन । अपांगता भएका व्यक्तिको उद्धार तथा पुनस्र्थापनामा समेत सक्रिय छन् ।

अहिले अपांगता भएकाहरूको उद्धार गर्ने रमालाई नै भने अपांगता भएकै कारण जन्मेको २२ दिनमा आफ्नै आमाले मार्न खोजेकी थिइन् । उनकी आमा आफू पनि मर्ने र छोरीलाई पनि मार्ने सोचमा थिइन् ।

मृत्युबाट जोगिएकी रमा अहिले उदाहरणीय महिला बनेकी छन् । जीवनमा अनेकन आरोह अवरोह पार गरेकी रमाले यहाँसम्म आइपुग्न दुःखका कैयौँ पहाड चढेकी छन् ।

०००

मृत्युबाट जोगिँदा...

काठमाडौंको जोरपाटी नारायणटारमा रहेको एसओएस बालग्राममा पुग्दा रमा शारीरिक र मानसिक रूपमा अशक्त बालबालिकाको हेरचाहमा व्यस्त थिइन् । उनी हरेक दिन सबै बालबालिकालाई स्कुल पठाउनुअघि फिजियो र स्वास्थ्य जाँच गर्छिन् ।

बालग्राममा अहिले ४५ जना बालबालिका छन् । केही स्कुल जना सक्षम छन् भने केही सक्दैनन् । हामी पुग्दा उनी स्कुल जाने बालबालिकाहरूलाई स्कुल पठाएर जान नसक्नेहरूको रेखदेखमा खटिएकी थिइन् ।

केही समयको प्रतीक्षापछि उनले ‘महिला महिमा’का लागि समय निकालिन् ।

रमाले कुराको पोको बाल्यकालबाटै फुकाइन् ।

इलामको जीतपुरमा जन्मिएकी रमाको बाल्यकाल उम्दा रहेनछ । बिहानीको उषाको किरण इलाममा झुल्किन्छ । उषाको किरणसँगै जन्मिएकी रमाको बाल्यकाल भने अन्धकारमा बित्यो ।

उनले परिवारको दोस्रो सन्तान तथा पहिलो छोरीका रूपमा धर्तीमा पाइला टेकिन् । तर, उनी जन्मँदै शारीरिक रूपमा अशक्त भएर जन्मिएकी रहिछन् ।

चिकित्सकीय भाषामा उनको अपांगतालाई ‘बाइल्याटरल क्ल–फिट’ भनिने रहेछ । अर्थात्, गोडाको पैतालाको हड्डी भित्र फर्किएर जन्मिएकी रहिछन् उनी ।

परिवारमा चरम आर्थिक अभाव । उपचार गर्न नसक्ने । तिनताक इलाममा राम्रो हस्पिटल पनि थिएन । छरछिमेक सबैले ‘पापका कारण अपांगता भएकी छोरी जन्मिएको’ आरोप लगाएर उनकी आमाको टोकसो गरिरहने । समाजको लाञ्छना र घृणाले आमालाई मानसिक असरसमेत परेछ ।

रमा जन्मिएको २२औँ दिनमा आमाले उनलाई लिएर घर छाडिन् । समाजको तिरस्कारले विक्षिप्त आमाले आफू पनि मर्ने र छोरीलाई पनि सिध्याउने निर्णय गरेकी थिइन् ।

तर, रमाको भाग्य बलियो रहेछ । बाटोमा कसैले उनकी आमालाई रोकेर ‘छोरी पछि ठूलो मान्छे बन्छिन्’ भनेर सम्झाए । ‘छोरी अशक्त होइनन्, फरक क्षमता कि हुन्’ भनेपछि मर्न हिँडेकी आमाको मन परिवर्तन भयो । धन्न, कुनै दुर्घटना हुन पाएन ।

यहाँ सजिलै पाइने र जसले पनि दिने भनेको सल्लाह र सुझाव हो । त्यही व्यक्तिको सुझाव रमाकी आमाका लागि औषधि बन्यो भने रमाका लागि जीवनदान ।

कुरा गर्दागर्दै रमा बाल्यकालमा फर्किन्थिन् । एकछिन् हराउँथिन् अनि जीतपुरको डाँडाबाट आउने सिरेटोमा घुलिँदै खिस्स हाँसो छाड्थिन् ।

०००

पढाइप्रतिको मोह

दिन, हप्ता, महिना, वर्ष बित्यो । रमा बढ्दै गइन् । दाजु स्कुल गएको देख्दा उनी पनि जान खोज्थिन् । विडम्बना ! उनी एक्लै जान सक्दिन थिइन् । उनलाई कसैको साथ चाहिन्थ्यो ।

उनका सारथि दाजु थिए । दाजुले बोकेर स्कुल लैजानुपर्ने । जाँदै गर्दा बोक्न नसकेर दाजुले बीच बाटोमै छाडेको याद रमाको विस्मृतिबाट अझै हटेको छैन ।

घर डाँडामा थियो । स्कुल पुग्न आधा घण्टाको ओरालो झरेर जानुपर्ने । दाइले बोक्न नसकेपछि बाँसको खपेटा चढेर ओरालोमा चिप्लेटी खेल्दै स्कुल जाने गरेकी रहिछन् । बल्लबल्ल दुःखले स्कुल पुग्यो, खुट्टा बांगो भनेर साथीहरूले गिज्याएर बेकार आएजस्तो बनाइदिन्थे ।

रमाको जिन्दगीले तब नयाँ मोड लियो, जब उनी एसओएस बालग्रामबाट गएका समाजसेवीको आँखामा परिन् । केही समय उनकै घरमा बसेर ती व्यक्तिले उनलाई काठमाडौं ल्याउने भएछन् । रमाको पढाइप्रतिको मोह देखेर ती व्यक्ति अत्यन्तै प्रभावित भएका थिए । उनले परिवारकै सहमतिमा रमालाई काठमाडौं ल्याएछन् ।

इलामदेखि काठमाडौंसम्मको यात्रा

तिनताक इलामबाट काठमाडौं आइपुग्न सहज थिएन । इलामबाट बस चढ्न काँकडभिट्टा आउनुपर्ने भयो । रमा आफैँ हिँड्न नसक्ने । भरिया लगाएर डोकामा बोकेर उनलाई इलामबाट काँकडभिट्टा ल्याइयो ।

६ वर्षको उमेरमा उनी काठमाडौं जोरपाटीमा रहेको एसओएस बालग्राममा आइपुगिन् । उनका लागि एसओएस नै घर बन्यो । तर, बालग्राममा बस्ने बालबालिकालाई समाजले हेर्ने दृष्टिकोण फरक थियो । आमाबुबा नभएका, शारीरिक रूपमा अशक्त भन्दै अधिकांशले उपेक्षाको नजरले हेर्ने गर्थे ।

यस्ता कुराले उनको मन पोल्थ्यो तर उनले हिम्मत हारिनन् । एक दिन केही गरेर देखाउने अठोट लिएन् । हरेक कुरामा धैर्य अपनाइन् । उज्यालो दिनको प्रतीक्षामा कैयन् रात जागै बसिन् ।

अनि खुट्टाको अप्रेसन

रमाले एसओएसमा आएपछि आफू जस्तै धेरै साथीहरू देखिन् । त्यसपछि हो उनको हौसला धेरै बढेको । उनको मुहारमा कान्ती छाउन थालेको ।
बालग्राममै बसेर उनीले आफ्नो पढाइ अगाडि बढाइन् । विस्तारै उनका अँध्यारा रातहरू सङ्लिन थाले । उज्याला दिनहरू देखा परे । जोरपाटीमै रहेको शान्ता भवनमा उनको खुट्टाको उपचारसमेत सुरु भयो ।

शान्ता भवनमा अमेरिकाबाट आएका डाक्टर रिचर्डले उनको खुट्टाको अप्रेसन गरे । ११ घण्टा लगाएर गरिएको उनको अप्रेसन सफल भयो । ८ वर्ष फिजियोथेरापी गरेपछि उनको खुट्टाको समस्या पूर्णतया ठीक भयो ।

त्यसपछि उनी सामान्य मानिस जस्तै हिँड्न र दौडिन सक्ने भइन् । अप्रेसनपछि हिँड्न थालेको दिन नै उनको खुसीको सीमा रहेन तर उनलाई आफ्नो मात्र खुसीले सन्तुष्टि दिएन ।

उनले आफू जस्तै उपचार नपाएर अशक्त भएका बालबालिकाको उद्धार तथा उपचारमा जीवन बिताउने प्रण गरिन् । डा. रिचर्ड उनका लागि भगवान् भएर आए ।

एसएलसी प्रथम श्रेणीमा

त्यतिबेला एसएलसी पास हुनु नै ठूलो उपलब्धि मानिन्थ्यो । फलामे ढोका भनिने एसएलसी उनले सहजै पार गरिन् । २०५० सालमा रमाले प्रथम श्रेणीमा एसएलसी पास गरिन् । त्यो समयमा प्रथम श्रेणीमा पास गर्नु चानचुने कुरा थिएन ।

एसएलसीपछि उच्च शिक्षा पढ्न उनले नर्सिङ रोजिन् । १९ वर्षको उमेरमा नर्सिङ पास गरेकी रमाले नेपाल मेडिकल कलेजमा काम सुरु गरिन् ।

इलाम फर्किंदा...

रमा एसएलसीपछि जन्मभूमि इलाम पुगिन् । नागरिकता बनाउन उनी इलाम पुग्दा सबै छक्क परे । सानोमा डोकोमा बोकेर काठमाडौं पुर्‍याइएकी रमा आफ्नै खुट्टामा टेकेर इलाम पुगेकी थिइन् ।

उनीसँगैका साथी विवाह गरेर आमाबुबा बनिसकेछन् । कति साथी त उनलाई देखेर रोए । धेरैले त रमालाई बिर्सिसकेका रहेछन् । कतिलाई त उनको मृत्यु भइसक्यो होला भन्ने संशय रहेछ । रमालाई देखेपछि अविश्वासले छामछाम छुमछुम पनि गरे ।

साइकोलोजीमा मास्टर्स गरेकी रमाको पीचएडी पनि गर्ने धोको छ । उनी अपांगतामा पीचएडी गर्ने तयारीमा छन् । साथै, अपांगमैत्री भवन निर्माण, अपांगता भएकाको पुनःस्थापनाका लागि अझै काम गर्ने पनि उनको सपना छ ।

एसओएस छाड्दा

एसओएस बालग्राम १९ वर्ष पुगेपछि छाड्नुपर्ने हुन्छ । काम गर्न सक्ने भएपछि बालगृह छाड्नुपर्ने भएकाले उनले पनि छाडिन् । त्यसबेला उनी नेपाल मेडिकल कलेजमा जागिरे भइसकेकी थिइन् ।

उनी बालगृहबाट हाँडीगाउँमा बस्न थालिन् । हाँडीगाउँबाट मेडिकल कलेज आउजाउ गर्दा सडक बालबालिकामा उनका आँखा ठोक्किरहन्थे । उनले ती बालबालिकाका लागि पनि काम गर्न थालिन् ।

दुई वर्ष उनले मेडिकल कलेजमा काम गरिन् । त्यसपछि उनले बिरामीको हेरचाह गर्ने विषयमा अध्ययन गर्न भारत जाने अवसर पाइन् । एक वर्ष भारत गएर अध्ययन गरेपछि फेरि नेपाल फर्किइन् ।

फेरि एसओएसमा

भारतबाट फर्किएपछि उनी फेरि एसओएसमै जोडिइन पुगिन् । नर्सिङ पढेकाले रमालाई एसओएसले कामका लागि बोलायो । १९ वर्ष विद्यार्थी भएर बिताएको बालग्राममा उनी अभिभावक भएर जोडिइन् ।

अपांगता भएका बालबालिकाको उपचारका लागि उनले बालगृहमा बसेर काम गर्न थालिन् । पढाइप्रति मोह भएकी रमाको पढ्ने हुटहुटी सकिएको थिएन ।

बालगृहमा काम गर्दै गर्दा उनले नर्सिङमै ब्याचलर पनि गरिन् । त्यसपछि साइकोलोजीमा मास्टर्स पनि गरिन् । उचित मनोपरामर्श नहुँदा आफूले भोगेको भोगाइका कारण र बालबालिकाको मनोविज्ञान बुझ्न उनले साइकोलोजी अर्थात् मनोविज्ञान पढेकी थिइन् ।

अहिले बालबालिकामा सकारात्मक सोच जागृत गर्न उनी सफल भएकी छन् । उनको मिहिनेत र क्षमता देखेर एसओएसले उनलाई सहायक निर्देशकसमेत बनायो ।

विवाह

उमेर हुँदै गएपछि घरबाट आमाबुबाले विवाहका लागि कर गर्न थाले तर उनी विवाहभन्दा पनि सामाजिक काममै उद्यत रहिन् । तर, विवाह टारेर सधैँ टर्दैनथ्यो ।

अन्ततः सन् २०११ मा आएर रमाले विवाह गरिन् । एक छोरी जन्माएकी रमा अहिले परिवारबाट पनि खुसी छन् ।

समाजमा देखिएको विभेद

रमालाई १९ वर्ष बालग्राममा बस्दा सामाजिक विभेद के हो, थाहा भएन । बालगृहमा सबैलाई समभावले हेरिन्छ । न जात, न त धर्म । जब बालगृहबाट बाहिर निस्किइन्, तब उनले अनेकौँ विभेदको सामना गर्नुपर्‍यो ।

बालगृहबाट नागरिकता बनाउन जाँदा दलितले छोएको खान नहुने, महिला र पुरुषबीचको विभेद, अपांगता भएकालाई हेर्ने नजर फरक देखिन् । त्यसपछि हो उनी सामाजिक विभेदका विरुद्धमा बोल्न थालेको ।

‘नयाँ नेपाल बनाउने हो भने एसओएसको प्राक्टिस फलो गरे पुग्छ । यहाँ कुनै विभेद छैन । सबैको साझा घर छ’, रमा भन्छिन् ।
दुई रूप

मान्छेको पहिलो आर्कषण बाहिरी रूप हो तर मानिसको गुण नै महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । जन्मँदा कालो वर्ण लिएर जन्मिएकी रमा अहिले युरोपेली/अमेरिकी नागरिकझैँ गोरी देखिन्छिन् ।

कतिपय त झुक्किन्छन् पनि, उनले नेपाली बोलेको सुन्दा ‘विदेशी महिलाले कस्तो राम्रो नेपाली बोलेको ?’ भनेर आश्चर्यभाव पनि प्रकट गर्छन् ।

अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार

दिनको निर्धारण बिहानीले गर्छ । सकारात्मक सोच राख्ने रमाले एकपछि अर्को सफलता हात पार्दै गइन् । उनले २०१२ मा हर्मन माइनर पुरस्कार पाइन् । बालबालिकाको क्षेत्रमा अब्बल काम गरेको भन्दै अस्ट्रियन सरकारले उनलाई सम्मान गरेको थियो ।

पछिल्लो समय उनी बौद्धिक अपांगता तथा अटिजम भएकाहरूका लागि पनि काम गर्दै आएकी छन् । मानसिक सुस्वास्थ्य राष्ट्रिय अभियानको संयोजक भएर बौद्धिक अपांगता र अटिजम भएकाका लागि रमाले काम गर्दै आएकी छन् ।

पीएचडीको सपना

साइकोलोजीमा मास्टर्स गरेकी रमाको पीचएडी पनि गर्ने धोको छ । उनी अपांगतामा पीचएडी गर्ने तयारीमा छन् । साथै, अपांगमैत्री भवन निर्माण, अपांगता भएकाको पुनःस्थापनाका लागि अझै काम गर्ने पनि उनको सपना छ ।

जीवनप्रतिको बुझाइ

‘जीवन नराम्रो छैन । सकारात्मक सोचको अभावले आफूलाई दुःखी बनाएका छौँ । भोलि बिहान सूर्य उदाउँछ । सकारात्मक सोचौँ । जीवन उज्यालो बन्छ’, रमा भन्छिन् ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक ३०, २०७६ ०७:३०