नेपाल पूर्वमा मेचीदेखि पश्चिममा महाकालीसम्म असंख्य नदीनाला, तालतलैया, हिमतालका साथै प्राकृतिक, धार्मिक, सांस्कृतिक दृष्टिले अति महत्त्वपूर्ण सम्पदाहरूले भरिपूर्ण रहेको देश हो ।
यसमध्ये छुट्याउन नसकिने नाम हो ढोरपाटन । पृथ्वीको सुन्दर बगैँचाको रूपमा हामीले ढोरपाटनलाई परिचित गराउन कुनै सङ्कोच मान्नु पर्दैन ।
बागलुङ जिल्लामा प्रशासनिक केन्द्र रहेको ढोरपाटन सिकार आरक्षको स्थापना २०४० सालमा भए पनि यसले आधिकारिकता भने २०४४ सालमा पाएको थियो । समुद्री सतहबाट २ हजार ८ सय ५० देखि ५ हजार मिटरसम्मको उचाइमा अवस्थित ढोरपाटन प्राकृतिक सम्पदाको अनुपम र रमणीयस्थलको रूपमा रहेको छ । ढोरपाटन सिकार आरक्षको उत्तरी सिमानामा पृथा चुरेन र गुर्जा हिमाल रहेका छन् । पश्चिमी सिमानामा धवलागिरि हिमाल छ । प्रशासनिक केन्द्र बागलुङमा रहे पनि यसको फैलावट रुकुम, म्यादी र बागलुङ गरी तीन जिल्लामा फैलिएको छ ।
१३२५ वर्गकिलोमिटरमा फैलिएको ढोरपाटनमा स्वदेशी तथा विदेशी पर्यटकहरूले सिकार गरी मनोरञ्जन प्राप्त गर्ने गरेका छन् । सिकार खेल्नका लागि सातवटा ब्लकको व्यवस्था गरिएको छ, जसमा सुनदह, सेङ, दोगाडी, बार्से, फागुने, सुर्तिबाङ र घुस्तुङ रहेका छन् । माथिल्लो भागमा चरण क्षेत्र (खर्क)ले करिब ५० प्रतिशतभन्दा बढी भाग ओगटेको छ ।
नीलो भेडाका लागि प्रसिद्ध ढोरपाटन सिकार आरक्षमा चितुवा, घोरल, बँदेल, बाघ, भालु, लङ्गुर, मुसा, खरायो आदि पाइन्छ भने लोपोन्मुख जनावरहरू कस्तुरी, मृग, ब्वाँसो, रेडपान्डा आदि पाइन्छन् । लोपोन्मुख चराहरूसमेत यहाँ पाइन्छ । सदावहार चिसो प्रकृतिको वातावरण पाइने यस क्षेत्रमा वसन्त ऋृतुमा घुम्नका लागि उपयुुक्त मानिन्छ । फागुने ब्लकमा पर्ने उत्तरगंगामा हरेक वर्ष जनैपूर्णिमामा मेला लाग्ने गर्छ ।
धवलागिरि हिमालबाट सुरु भएको सानो भेरी नदीको किनारमा रहेको यस क्षेत्रमा उत्तरगंगा बराह मन्दिरसहित २२ धारा पनि रहेका छन् । यस क्षेत्रमा जानका लागि बाटो तथा सवारीसाधनको व्यवस्था छ । प्राकृतिक साौन्दर्यताको अनन्त खानीको रूपमा ढोरपाटन लाई लिइन्छ । यस क्षेत्रको विकास गर्न सके नेपालमा सामाजिक, आर्थिक रूपान्तरणमा ठूलो योगदान पुग्ने विश्वास गरिन्छ । यसका लागि कानुनी व्यवस्थापकीय पक्षको साथमा दृढ सङ्कल्पका साथ काम गर्ने नेतृत्वको खाँचो छ ।
यस क्षेत्रमा खासगरी आलु, जौ, फापरजस्ता खेतीलाई व्यवस्थित गर्ने आधारहरू छन् । मानिसलाई प्राकृतिक रूपमा नवजीवन दिने यस ठाउँको माध्यमबाट हामीले समुन्नत आर्थिक विकासको आधार तयार गर्न सकिन्छ । ढोरपाटन नेपालीहरूको साझा सम्पत्ति हो । विशिष्ट पहिचानको खम्बा हो । यसलाई संरक्षण र प्रचारप्रसार गर्नु हामी सबैको दायित्व हो ।
ढोरपाटन सिकार आरक्षको हाताभित्र थरीथरीका स्तनधारी वन्यजन्तु, नाउर, विभिन्न प्रजातिका चराहरूको समूह, झारल, हिउँचितुवा, चित्तल, झारल, घोरल, भालु, बँदेल, लंगुरलगायतका अन्य थुप्रै जंगली जनावरहरू पाइन्छन् ।
वन्यजन्तुको संरक्षण, अवैध सिकारको नियणन्त्रण, ढोरपाटनको महत्त्वका बारेमा सार्वजनिक जनचेतनाको विकास, वातावरणीय संरक्षण, स्पष्ट नीतिगत व्यवस्था, व्यवस्थित खोज अनुसन्धान, शान्ति सुरक्षाको व्यवस्था गर्न सकेमा ढोरपाटन नेपालको पर्यटनको नवीन गन्तव्य बन्न सक्छ ।
यस क्षेत्रमा जीवन बुटी भनिने यार्सा गुम्बा पाइन्छ । सत्तुवा, सिलटुमुर, वन लसुनलगायतका महँगा जडीबुटी पाइन्छन् । गोब्रे सल्ला, सल्ला, भोजपत्र, लालीगुराँस, ठिङ्ग्रे सल्ला, सिन्दुर, धुपी तथा देबदारुलगायतका वनस्पतिहरू यस क्षेत्रमा पाइन्छन् । जैविक सम्पदाको खानी मानिने ढोरपाटनमा १८५ थरीका दुर्लभ वनस्पति पाइने बताइन्छ ।
ढोरपाटन सिकार आरक्षको हाताभित्र थरीथरीका स्तनधारी वन्यजन्तु, नाउर, विभिन्न प्रजातिका चराहरूको समूह, झारल, हिउँचितुवा, चित्तल, झारल, घोरल, भालु, बँदेल, लंगुरलगायतका अन्य थुप्रै जंगली जनावरहरू पाइन्छन् ।
ढोरपाटन क्षेत्रको विस्तारका लागि त्यहाँका स्थानीय उत्पादन आलु, फापर, स्याउ, जौलगायतलाई विशिष्टीकरण गर्न सकिएको पाइँदैन, मौलिक कला संस्कृतिको जगेर्ना प्रवर्द्धन एवं संरक्षणमा कुनै ध्यान दिएको पाइँदैन । ढोरपाटनको मौलिकपन के हो ? यस विषयमा सबै बेखबर छन् । ढोरपाटनको पर्यटकीय सम्भावनालाई विकास गर्ने आधारहरू धेरै छन् । तर त्यसप्रति चासो, चिन्ता र सम्बोधन गर्नबाट संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारहरू बेखबर छन् ।
कठोर थकानसहितको यात्राले विरक्त मन जब सुन्दर ढोरपाटन उपत्यकामा पुग्छ, तब चराहरूको गीतले मनोरञ्जन प्राप्त नगर्ने व्यक्ति कमै होला । यस्तो सुन्दर ढोरपाटन क्षेत्रको विकासमा राज्यले उपेक्षा गरेको पाइन्छ । अझ यसमा अरु सम्भावनाहरूलाई उजागर गर्ने हो भने साँच्चिकै ढोरपाटन नयाँ पर्यटकीय गन्तव्य बन्नेमा कुनै द्विविधा छैन ।
ढोरपाटन क्षेत्र राज्यमा नयाँ आशा र सम्भावनाका साथमा मानिसहरूलाई परिष्कृत जीवन र समुन्नत अर्थतन्त्रको आधारका लागि कोसेढुङ्गा सावित हुन सक्छ, खालि यहाँको व्यवस्थापन र प्रचारप्रसार एवं समन्वयको खाँचो मात्र छ ।
मनोरञ्जन मान्छेको अन्तरदृष्टि हो । मौलिक पहिचान तथा सभ्यताको जननि हो । स्थानीय मौलिक पहिचानलाई स्थापित गर्दै सांस्कृतिक साँझहरू तथा आकर्षक कार्यहरू गर्न सकिन्छ । जसमा ढोरपाटन क्षेत्रको मौलिक पहिचानको रूपमा रहेको यानिमाया भाका यहाँको प्रमुख पहिचानको रूपमा ब्रान्डिङ वा विशिष्ट भाकाका रूपमा चिनाउन सकिन्छ । यानीमायाको साथमा नौमती बाजा, सालैजो, लोकदोहोरी, नाटक तथा मौलिक नृत्यको विकास गर्न सकिने नयाँ सम्भावना छ । यसमा सबै निकाय बेखबर छन् ।
स्थानीय उत्पादनलाई ब्रान्डिङ गर्न सकिन्छ । जस्तो; त्यहाँ उत्पादन हुने आलु, स्याउ, जौ, फापर आदिको ब्रान्डिङ गरी त्यस्ताखाले वस्तु उत्पादनको हवको रूपमा ढोरपाटनलाई विकास गर्न सकिन्छ । सालझण्डी–ढोरपाटन हाइवेअन्तर्गत बुर्तिबाङ–ढोरपाटन खण्डको सडक अत्यन्तै दयनीय र डरलाग्दो छ । त्यसले गर्दा कैयौँ पर्यटकले यसको विकल्पमा अन्य क्षेत्रहरूको भ्रमण गरेको पाइन्छ । बेतुक र बेखबरजस्तो सरोकारवाला निकायको लाचारीपनले ढोरपाटनले विश्व बजारमा जुन चर्चा पाउनुपर्ने हो, त्यो अझै पाउन सकेको छैन । यसतर्फ सबैको ध्यान जान जरुरी देखिन्छ ।
प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ २९, २०८१ १३:०५
