देश फर्कन नसक्नेको पीडा

A+ A A-

नजिकै आएर एउटी बहिनीले सोधिन्, ‘दाइ, तपाईं पनि यहीँ लाइनमा ?’

‘होइन, मेरो साथीचाहिँ लाइनमा हुनुहुन्छ । फिनान्स भर्नाका लागि,’ जवाफ फर्काएँ ।

पहिलो पटक देखेको भए पनि उनले पहिल्यै चिनजान भएजस्तो गरी सोधिन् । फरासिली र बोलक्कड रहिछिन् ।

लिस्वनको लारन्जरेस, जहाँ विभिन्न कागजात बनाउन टोकन कुरेर बस्ने सयौंमध्येमा कोही न कोही नेपाली भेटिएकै हुन्छन् । बिहानकै समय भए पनि उनी थकित र बेचैन जस्तो देखिएकी थिइन् । त्यसैले सोधिहालें, ‘केही काम थियो कि ? निरस देख्छु त ।’

‘होइन, हिजो राति ९ बजेसम्म काम थियो । बिहानै उठेर यता आउँदा खासै निद्रा नपुगेर होला,’ उनले जवाफ फर्काइन् ।

बिहान ८ बजे अफिस खुलेपछि उनले पनि टोकन लिइन् । यहाँ साथी नयाँ भएकाले सहयोगका लागि म पनि लाइन बस्नुपर्ने नै थियो । नम्बर हेर्दै पालो कुर्ने मात्र काम थियो ।

यत्तिकैमा मैले सोधें, ‘कति भयो पोर्तुगल आउनुभएको ? कसरी आउनुभयो ?’

‘दुई वर्ष डेनमार्क बसेर आएको । यता आएको १० महिना पुग्न लाग्यो । अहिले यताका लागि डकुमेन्ट तयार गर्दैछु ।’

आफू पनि २ वर्ष डेनमार्क बसिसकेकाले डेनमार्क राम्रो भएको आशयसहितको जिज्ञासा राखेपछि उनले त्यहाँको भोगाइ बताइन् । विद्यार्थी भिसामा आएकी बहिनीले एक्लै बस्दाको समस्या, पीडा र कमाएको पैसा कलेज फि तिर्दा नै सकिने बाध्यताको लामो कहानी सुनाएपछि भनिन्, ‘न खानाको ठेगान छ, न सुत्नको, कलेज र काम भन्दा नै महिना बित्ने ।’

केही कमाउने र पढ्नेसहितको सोचमा यूरोप यात्रा तयार गरेकी उनले कतिसम्म दुःख पाइन्, कति पटक घरभेटीको घरभाडा समयमा दिन नसक्दाको कर्कस हेराइदेखि कलेज फि भनेको समयभित्र चुक्ता गर्नुपर्ने अल्टिमेटम र नत्र टर्मिनेट गरिदिनेसम्मको चेतावनी । महिनाको ८० घण्टा मात्र विद्यार्थीले वैद्यानिक रूपमा काम गर्न पाउने भए पनि पढाइको चाप र समय व्यवस्थापनको अभावले कुनैकुनै महिना त त्यो ८० घण्टा पनि उनले काम गर्न सकिनन् ।

वर्षमा फुल टाइम काम गर्न पाइने जून, जुलाइ, अगस्टको कमाइले बल्लतल्ल कलेज फि चुक्ता गर्न भने सकेको गुनासो पोखिन् । कति काम, १, २ दिन गरेपछि गर्न नसकेर छोड्नु परेको तीतो यथार्थतादेखि विन्टर अर्थात् जाडोको माइनस डिग्री चिसोमा गोडाले हिउँ पन्छाउँदै बिहानै रेष्टुरेण्ट क्लिनिङमा गएको भोगाइ ताजै छ उनलाई । ‘यस्तो अनुभव त कति छ कति दाइ, भन्ने हो भने २ दिनमा पनि सकिँदैन होला,’ मलिन हाँसो हाँस्दै भनिन् ।

उनको वास्तविकता बताउने शैलीबाट म छोटो समयमा नै प्रभावित भएको थिएँ । किनकि डेनमार्कमा रहँदा मैले देखेको विद्यार्थीको वास्तविक भोगाइलाई उनले यथार्थ रूपमै ओकलिरहेकी थिइन् । यत्तिकैमा मैले फेरि जिज्ञासा राखें, ‘उसो भए यताचाहिँ ठीक लाग्यो त ?’ ‘होइन होइन, विदेशको लाइफ यता उता उस्तै हो दाइ । यता पढ्न नपर्ने भएकाले केही लोड कम मात्र हो तर कामको रुटिन धेरै गाह्रो छ, पैसा कम छ । उता कमाएको कलेजमा तिर्दा ठिक्क, यता खाँदाबस्दा सकिने ।’

यस्तो कठिन बाध्यता हुँदाहुँदै पनि आउनुको कारण सोध्दा उनलाई पनि अरु धेरैलाई जस्तै यूरोप अमेरिका छिरेपछि त जसरी नि कमाइन्छ भन्ने भ्रम भएको बुझ्न गाह्रो भएन । डेनमार्कअगाडि दुई पटक अमेरिकाको भिसा आवेदन दिएकी बहिनीले अमेरिकाले रिजेक्सन गरेपछि यूरोपको यात्रा तय गरेकी रहिछिन् ।

कन्सल्टेन्सीले विदेशको वास्तविकताभन्दा धेरै कमाउन सकिने सपना मात्र बाँडिदिने, अभिभावकले वल्लो घर पल्लो घर धेरै छिमेकीका छोराछोरी बाहिरै सेटल भएका बाबुआमाको बेग्लै रवाफ देख्ने र किशोर किशोरी कमाइसँगै विदेशको फ्रिडम लाइफको कल्पना गर्ने ट्रेन्डले धेरैलाई यूरोप अमेरिका हुत्तिने रहर जाग्नु देशको संस्कृति नै बनिसकेको छ ।

मैले यस्तो सोचिराख्दा बहिनीले थपिन्, ‘दाइ, आफू नमरी स्वर्ग देखिँदो रहेनछ भनेको सही रहेछ, यस्तै जिन्दगी हुन्छ भन्ने सोचेको भए त कुनै हालतमा आउने थिइनँ । डेनमार्कमै हुँदा कैयन् पटक त फर्कने कोसिस गरें तर के गर्नु, त्यति धेरै लगानी गरेर आएको छु, बुबाममीले पनि विस्तारै बानी पर्छ मात्र भन्दै यतै बसेर सेटल भइदिए हुन्थ्यो जस्तै गर्नुभयो । अनि फर्कने मन भए पनि आँटै गर्न सकिनँ, अझ ठूलो कुरा त आउँदा भएको लगानीकै थियो नि ।’

शायद सबै यथार्थता पहिल्यै भनिदिने मान्छे कोही हुन्थ्यो भने व्यवस्थापन विषयमा (बीबीएस) ब्याचलर सकिसकेकी उनले दुःखको यो पहाड झेल्न यूरोपका लागि गुन्टा कस्ने थिइनन् होला । उनको भनाइले यो कुरा बुझन गाह्रो भएन । किशोरावस्था न हो, लहैलहैमा त जो पनि लाग्न सक्छ नि, यस्तो बेला जानेको भनिदिने र सम्झाउने मुख्य भूमिका अग्रज र अभिभावकको नै हो । उनी हामीसँग कुरा गर्न पाउँदा र आफ्ना भोगाइ सुनाउन पाउँदा पनि केही राहत भएको जस्तो महसुस गरिराखेकि थिइन् । उनलाई मैले गर्न सक्ने त केही थिएन तर ढाडस दिँदै भनें, ‘टेन्सन नलिनुस्, बिस्तारै सबै ठीक हुँदै जान्छ, सबैले तपाईंले जस्तै संघर्ष गरेका छन् यहाँ, मात्र धैर्यता चाहियो, तपाईं आखिर आई त हाल्नुभयो ।’

उनलाई कुरा ठीकैजस्तो लागे पनि आएकोमा भने पश्चात्ताप थियो भन्ने बुझ्न गाह्रो थिएन । ‘स्वदेश फर्की हाल’ भन्ने आँट ममा पनि थिएन । किनकि दुई/तीन वर्षसम्म पढाइ र सेटल हुनका लागि समय र पैसा खर्च गरेकी उनलाई रित्तो हात त्यो पनि यूरोपबाट नेपाल फर्की हाल भने भनें त्यो मेरो मुर्खता सिवाय केही हुने थिएन ।

शायद देशमा अवसरको समुचित बाँडफाँट र योग्यता, क्षमताको सही कदर हुन्थ्यो भने धेरै नेपाली स्नातक र स्नातकोत्तर पढाइ सकेर महाराजगन्जको अमेरिकी दूतावास र लगनखेलको भीएफएस अफिसअगाडि अन्तर्वार्ताको पालो कुरेर दैनिक लाइनमा बस्ने थिएनन् होला पनि । कति थाहा पाएर त कति भ्रम पालेर अमेरिका यूरोप हानिनेको संख्या धेरै छ देशमा । म उनको प्रत्येक जवाफसँगै केही न केही सोच्न विवश हुन्थें ।

हामी गफिन थालेको डेढ दुई घण्टा नै पुगिसकेको थियो । त्यसैले मैले उनलाई सम्झाएँ, ‘बहिनी अब त तपाईंको पालो आयो कि यतिका समय भइसक्यो ।’ उनले फटाफट अलिक अगाडि भएको डिजिटल बोर्डतिर हेर्दै भनिन्, ‘छैन दाइ, अझ ५० जनापछि आउँछ पालो, भर्खर त ९८ पुगेको छ ।’ यूरोप भएर पनि कस्तो सबै ठाउँमा लाइन बस्नुपर्ने, सर्भिस त नेपालकै जस्तो छ है यहाँ पनि भन्दै गुनासो पनि गरिन् ।

अझै केही बेर नै कुर्न पर्ने भएपछि चिसो खाने सल्लाह भयो । हाम्रो मात्र एकोहोरो गफ सुन्ने त कहिले पार्कको यताउता टहलाउँदै गरेका साथी सोहनको भने अब पालो आइसक्न लागेको थियो । हतारहतार चिसो सकेर हामी दुई फिनान्स अफिसमा गयौं, काम सकेर बाहिर फर्किंदा बहिनी त्यही मेचमा शायद हामीलाई नै पर्खेर बसिराखेकी थिइन् । हामीले जाने संकेत गरे पनि बहिनीले केही क्षण बसेर सँगै जान पाए हुन्थ्यो जस्तो भाव प्रकट गरेपछि मैले खासै धेरै नबोल्ने अन्तरमुखी स्वभावका मेरा साथीलाई पनि केही समय कुर्ने संकेत गरेपछि टाउको हल्लाउँदै सहमति जनाए ।

‘ए साँच्चै तपाईंको नेपालको घर चितवन भन्नुभयो होइन ? चितवन त हिजोआज चर्चा नै चर्चामा छ हगि’ भन्दै मैले फेरि कुरा अगाडि बढाउन सुरु गरें । उनले भने मलाई बीचैमा रोक्दै एकसाथ केही प्रश्न गरिन्, ‘तपाईं यता आउनुभएको कति भयो ?, डेनमार्क कति बस्नु भयो ? नेपालमा के गर्नुहुन्थ्यो ?’ मैले छोटकरीमा सबै प्रश्नको जवाफ दिएपछि उनले हाँस्दै भनिन्, ‘तपाईं पत्रकारिता गर्ने मान्छे, मसँगको कुरा त लेख्नु हुन्न होला नि ?’

म पनि उनीसँग यही अनुमति लिने सोचमा काम सकिएपछि पनि उनका बारेमा थप जान्ने सोचमा थिएँ । ‘तपाईं अनुमति दिनुहुन्छ भने म तपाईंको भोगाइका बारेमा लेख्न चाहन्छु,’ मैले यसो भन्नेबित्तिकै उनले आफ्नो नामचाहिँ नराख्नुस् तर लेख्न सक्नुहुन्छ भन्दै सहमति जनाइन् । डेनमार्कको भोगाइ त अञ्जलीले (नाम परिवर्तन) पहिले नै बताइसकेकाले मलाई उनको पोर्तुगलको जिन्दगी जान्न मन लाग्यो ।

‘अहिले यताको कामचाहिँ कस्तो चलिराखेको छ ?’ ‘अहिले त एउटा प्याकेजिड कम्पनीमा काम गर्छु, दिनको १० घण्टा जति गर्नुपर्छ, बिहान ७ बजे उठ्यो, खाना तयार गर्यो, ८ बजे काममा पुग्नुपर्छ, १२ बजे खाना खाने ब्रेक टाइम हुन्छ । कुनै दिन भने दिउँसो १२ बजेबाट रातिसम्मको सिफ्टमा काम गर्ने गरेकी छु ।’

मेरो अर्को प्रश्न थियो, ‘कमाइ कस्तो छ त ?’ अञ्जलीले अलिक अन्कनाउँदै भनिन् ‘के कमाइ छ भन्नु दाइ, नेपालबाट डेनमार्क आउँदाको ऋण अझै चुक्ता गरेको छैन । त्यही ७ सय यूरो हुन्छ, खान बस्न ३ सयदेखि ३ सय ५० यूरोसम्म खर्च हुन्छ । बच्ने त्यही ३ सय हो, त्यो भनेको नेपालको ३५ देखि ४० हजार नै त हो नि ।’

उनको यो जवाफले म नतमस्तक भएँ । साँच्चै १५ देखि २० लाख खर्च गरेर अझ अवैध बाटो भएर नेपाली युवा किन ज्यान नै जोखिममा पारेर यति कमाइका लागि यूरोप छिर्न खोज्छन् ? राज्यले अवसर दिन नसकेर हो या युवा पंक्तिमा अनावश्यक विदेश मोह बढेर हो ? म आफैंमा प्रश्न गर्दै एकछिन घोत्लिएँ ।

‘दाइ के सोच्नुभएको ?’

‘केही होइन’ भन्दै मैले टारें र अरु थप बताउन अनुरोध गरें । उनले थपिन्, ‘तर, यो काम पहिलाको भन्दा सजिलो छ, सुरूमा त खेतीमा टन्टलापुर घाममा काम गरें नि तीन महिनासम्म, टनेल मुनि ३०, ३५ डिग्रीको तापक्रममा रसबरी टिप्दा कति पटक त बेहोस हुन्छु जस्तो लाग्थ्यो । टार्गेट पुर्याएन भने ठेकेदार साहु रिसाएर कति बेला कामबाट निकाल्छ, पत्तै हुँदैन्थ्यो । यूरोप भन्नु मात्रै हो दाइ, कम गाह्रो छ । तर पनि त्यो रसबरीको भन्दा यो अहिले गरिराखेको काम त धेरै सजिलो छ ।’

यति बताइसकेपछि फेरि उही मलिन मुद्रामा फिस्स हाँस्दै भनिन्, ‘नेपालीको बुद्धि पछि आउँछ भनेको सही हो रै’छजस्तो लाग्यो ।’ ‘त्यति लगानी नेपालमै गरेको भए पनि अहिले त उतै राम्रैसँग सेटल भइसकिन्थ्यो होला,’ उनको थप स्पष्टोक्ती थियो । उनलाई यता आउन पाएकोमा पछुतो बढी र खुशी कम थियो । कत्ति यता आउँछु भन्नेलाई त उनले सबै यथार्थता बताएर नआउन सल्लाह पनि नदिएकी होइनन् । विद्यार्थी भिसामा बिनासीप पैसा कमाउँछु भनेर विदेश नजाँदा नै राम्रो हुने उनको सुझावसमेत थियो । यत्तिकै सिस्टम बनाएर यसरी नै नेपालीले दुःख गर्ने भए त देशमै पनि धेरै गर्न सकिन्छ भन्ने उनलाई आँटसमेत आएको छ ।

हतार पनि हुन थालिसकेको थियो, कामको कुरा छोडेर अचानक मैले सोधें, ‘बिहे गरेर आएको भए सजिलो हुने थियो नि, किन एक्लै आउनुभएको ?’ यो जिज्ञासामा भने मैले प्रतिप्रश्न गर्न नसक्ने गरेर नै जवाफ फर्काइन्, ‘बिहे हतारमा गरेर फुर्सदमा पछुताउने कुरा होइन रहेछ दाइ, तत्काललाई कमाइ हेरेर केही सहजजस्तो देखिए पनि उमेर, योग्यता र परिपक्वता नभई गरिने बिहे दिगो पनि नहुन सक्छ र उज्ज्वल भविष्य बनाउन सकिँदैन । मैले धेरै दुःख झेले पनि यरोपियन महिला साथीहरूबाट यो कुरा चाहिँ राम्ररी सिक्न पाएँ ।’

उनले भनेजस्तै यूरोप अमेरिकाका महिला÷पुरुष आफू सक्षम नभएसम्म विवाह गर्न हतार गर्दैनन्, उनको यो जवाफबाट भने मलाई गर्व लाग्यो । डेनमार्कको भिसा लागेपछि नै विवाह गरेर जान धेरै आफन्तले सल्लाह पनि नदिएका होइनन् उनलाई, अनि यता पनि बिहे गरांै भन्ने प्रस्ताव नआएका होइनन् तर पनि आफू सक्षम नभएसम्म बिहे नगर्ने कुरामा भने अञ्जली अडिग छिन् ।

मैले फेरि उनलाई सम्झाएँ, ‘अब त पालो आउने बेला भयो होला ।’ पहिले जस्तै डिजिटल बोर्ड हेर्दै भनिन्, ‘दुई जनापछि रहेछ दाइ, तपाईंहरू यहाँ बस्दै गर्नुस्, म काम सकेर आइहाल्छु अनि सँगै जाऊँला ।’

मलाई उनको भावी योजनाबारे बुझ्नु थियो, त्यसैले पनि केही बेर कुरेर नै बस्ने निधो गरें । अनि लारन्जरेसदेखि रोसियोसम्मको सँगैको मेट्रो यात्रामा उनले भनिन्, ‘नेपाल छोडेको पनि ३ वर्ष पुग्न लागिसक्यो । अब टेम्पोरेरी रेसिडेन्सी (टीआर) आएपछि एक पटक नेपाल जान्छु, अनि केही महिना बसेर रिफ्रेस भएर फर्कने योजना बनाएकी छु । बाबाममीलाई पनि धेरै मिस गरेकी छु ।’

‘तपाईं यथार्थ बोल्नुहुँदो रहेछ,’ मैले भनें । उनले पनि थोरै लजाएको भावमा भनिन्, ‘मलाई ढाँटेर कुरा गर्न आउँदैन दाइ, जे छ यथार्थ भन्छु । मैले मेरा साथीहरूलाई पनि यथार्थ बताइदिएकी छु ।’

उनी नेपालको बाँकी ऋmण तिरिसकेपछि सम्भव भयो भने फेरि आफ्नो बाँकी पढाइ अघि बढाउने सोचमा पनि छिन् । केही पैसा जोहो गरेर फर्कन सके भविष्यमा नेपालमै सेटल हुने उनको भावी योजना छ । भनिन्, ‘अहिले त बाध्यताले गर्दा पनि बस्नु नै पर्यो दाइ, तर पछि त नेपालमै सेटल हुने हो, मलाई यहाँ बस्ने कुनै रहर नै छैन ।’

हो, आफ्नो विवशता र बाध्यता लुकाएर बनावटी हाँसो र खुशी देखाउनेहरूको भीड भएको विदेशमा अञ्जलीले जस्तै यथार्थ भोगाइ बताउनेहरू कमै भेटिन्छन् । ‘तर कहिले जाने सेटल हुन ?,’ मैले सोधें । ‘त्यो त समयले बताऊला, अहिल्यै के भन्न सकिन्छ र ?,’ अञ्जलीले यति भन्दै गर्दा हाम्रो छुट्टिने बेला आइसकेको थियो । बिदाइको हात हल्लाउँदै उनी आफ्नो गन्तव्यतिर लागिन् । तर, उनीसँगको बिदाइसँगै म भने केही क्षण सोचमग्न भएँ ।

म घोत्लिएको देखेर साथी सोहनले फेरि भेट भइहाल्छ नि भन्दै ब्यंग्य गरे । वास्तवमा अञ्जलीजस्तै धेरै भाइ बहिनीहरू रहर या भ्रममा विदेश आएर आफ्नो करिअरलाई बन्धक बनाउन विवश छन् । कत्तिले नसोचेको कष्ट बेहोरेका छन् त कत्ति सोचेजस्तो नहुँदा गलत बाटोतर्फ लागेका छन् ।
यसर्थ यस्तो विषयमा समयमै गम्भीर नहुँदा धेरैको खुशी तहसनहस भएको छ, परिवार विघटन भएको छ ।

विदेश छिरेपछि कमाइहालिन्छ भन्ने भ्रमबाट सबै जना मुक्त हुन जरुरी छ । अझ विद्यार्थीले त आफू जान लागेको देशको नीति नियम, कलेजको सेवा सुविधा, शुल्क, पढाइ समयावधि धेरै विषयमा जानकारी लिएर मात्र जानु उचित हुन्छ । हतारमा अमेरिका यूरोप भनेर निर्णय गर्ने र फुर्सदमा पछुताउने शैलीको अन्त्य गर्न जरुरी छ ।

अन्तिममा मैले कामना गरें, भविष्यमा नेपालमै सेटल हुने अञ्जलीको सपना छिट्टै पूरा होओस्, अनि उनले भोगेको र देखेको यूरोपको सपना धेरैले यथार्थमा बुझ्न सकून् । साथै, उनले यूरोपमा सिकेको श्रम र समयको महत्त्वका बारेमा धेरैलाई बोध गराउन सकून् ।

परिचय
नाम : सन्तोष अधिकारी
अध्ययनः डेमन्फोन्ट युनिभर्सिटी, डेनमार्क, समाजशास्त्र स्नातकोत्तर (त्रिवि),
अनुभवः पत्रकारिता
हालः लिस्वन

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक २३, २०७६ ०८:४४