विदेशी फिल्म फेस्टिबलबाट के सिक्ने ?

A+ A A-

दक्षिण कोरियाको बुसान शहरमा अक्टोबर ३ देखि १२ तारिखसम्म ‘बुसान अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र महोत्सव’ कोे आयोजना भयो । फेस्टिबलमा विश्वभरका फिल्मपारखीहरूको उल्लेखनीय उपस्थिति थियो । त्यहाँ विभिन्न देशका प्रख्यात निर्माता तथा निर्देशकहरूको बाक्लो उपस्थिति थियो ।

मानवअधिकार चलचित्र महोत्सवको तर्फबाट नेतृत्व गर्दै बुसानमा सहभागी हुने मौका मिल्यो । बुसान फिल्म फेस्टिबल विश्वको चर्चित महत्त्वपूर्ण फेस्टिबलमध्येमा पर्छ ।

शहरभर फेस्टिबलका पोस्टर झुण्ड्याइएका थिए । तिनले बुसानको सुन्दरता र आकर्षण बढाएको थियो । बुसान शहरका छवटा स्क्रिनिङ हलमा दर्शकको घुइँचो थियो ।

फेस्टिबल ‘प्लेट फर्म बुसान’ अन्तर्गत कार्यक्रममा सुरुवात गरेकोे यो तेस्रो वर्ष हो । यसभन्दा अघिका संस्करण पनि मानवअधिकार चलचित्र महोत्सवको नेतृत्व गरेर गइसकेका थिए । यस वर्ष मानवअधिकारबाट सहकर्मी साथी र सँगै जाने मौका पायौं । योभन्दा ठूलो अवसर हामीलाई अर्काे के नै थियो । सर्वप्रथम हाम्रा लागि विदेश नौलो थियो । अर्काे कुरा, कार्यक्रममा सहभागी भएर त्यसबाट धेरै कुराहरू सिक्ने महत्वपूर्ण अवसर थियो मेरो लागि ।

‘प्लेट फर्म’ को आफ्नै नियम छ । चलचित्रको विभिन्न विषयका अन्तरक्रियाहरू हुन्छन् । त्यसभन्दा बाहेक हाम्रा लागि नेपालजस्तो मुलुकबाट भर्खर नेपाली अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा पाइला टेक्दै गरेको हाम्रो फिल्म फेस्टिबल कस्तो हुँदो रहेछ भन्ने थियो ।

प्रायः हामी कार्यक्रमपश्चात् फिल्म हेर्नभन्दा पनि फेस्टिबलका सबै गतिविधिहरू चाल्न पाउने कोसिस गर्यौं । हामी आफैं पनि ७/८ वर्षदेखि नेपालमा फिल्म फेस्टिबल आयोजना गर्दै आइरहेका छौं । फेस्टिबलका बारेमा मोटामोटी रूपमा चाल पाए पनि अन्तर्राष्ट्रिय मुलुकको फेस्टिबल कस्तो हुँदो रहेछ भन्ने थप चासोको विषय थियो ।

फेस्टिबलमा अन्य थुप्रै आर्ट र विभिन्न व्यापार पनि थिए । पुस्तक प्रदर्शनमा राखिएको थियो । अन्य थुप्रै सामग्रीहरू राखिएको थिए । आर्थिक उपार्जनको थप माध्यम बनेको थियो । स्थानीय दर्शक नै बढी थिए । त्यो समयमा बुसान शहर नै फिल्म फेस्टिबलमय देखिन्थ्यो । त्यसले मान्छेलाई रोजगारीको सिर्जना गर्नुका साथै पर्यटनस्थलको रूपमा पनि विकास गरिरहेको छ ।

फेस्टिबलमा विश्वभरबाट सयौंको संख्यामा पाहुनाहरू भित्रिएका थिए । त्यसले फिल्मकर्मीलाई उत्साह पैदा गरेको भान हुन्थ्यो । नेपालमा पनि मानवअधिकार चलचित्र महोत्सव आयोजना गरिँदै आएको छ । नेपालमा मानवअधिकार चलचित्र मात्रै नभएर किम्फ, साउथ एसियन फिल्म फेस्टिबल, नेपाल फिल्म फेस्टिबल आयोजना हुन्छ । किम्फ एक तहका मान्छेलाई थाहा मानवअधिकार चलचित्र महोत्सवको हुन्छ भनेर एकाधलाई मात्रै थाहा छ ।

०००००

पछिल्लो केही वर्षयता नेपालमा पनि फिल्म फेस्टिबलहरू आयोजना हुन थालेका छन् । पहिलेको तुलनामा फिल्म फेस्टिबल संख्यात्मक बढेको छ । चलचित्रकर्मी पनि फेस्टिबललाई आधार बनाएर फिल्म निर्माण गर्न थालेका छन् । फेस्टिबलमा प्रदर्शन गर्ने लोभले अधिकाशंले त्यस्तै कथामा निर्माण गरेको पाइन्छ । यस कारण पनि नेपाली फिल्मको विकास भइरहेको पाइन्छ भने फेस्टिबलले पनि फिल्ममेकरका लागि महत्त्वपूर्ण मञ्च दिएको छ । नेपाली फिल्म मेकरलाई फिल्म निर्माण गर्न हौसला प्रदान गरेको छ । यो सकारात्मक पक्ष हो ।

बुसान फिल्म फेस्टिबलका बारेमा कोरियन नागरिक अधिकाशंलाई थाहा हुन्छ । फिल्म फेस्टिबलले कोरियाको टुरिज्म विकासलाई सहयोग गरेको छ । लाखौंको संख्यामा पर्यटकहरूको आगमन हुन्छ । त्यहीबाट थाहा हुन्छ महोत्सवलाई दिने प्रथामिकता ।

नेपालमा कुरै गर्ने हो भने सर्वसाधारणलाई परको कुरा, नेपालमा काठमाडौं माउण्टेन फिल्म फेस्टिबल किम्फ), डकुमेन्ट्री फिल्म महोत्सव ‘फिल्म साउथ एसिया’, मानवअधिकार अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र महोत्सव, एकादेशमा इन्टरनेसनल सर्ट फिल्म फेस्टिबल, नेपाल अन्तर्राष्ट्रिय चलचित्र महोत्सव निम्फ) राजधानीमा आयोजना हुन्छ । दुई वर्षमा एक पटक हुने डकुमेन्ट्री फिल्म महोत्सव ‘फिल्म साउथ एसिया’ काठमाडौंमा आयोजना हुन्छ । फिल्म क्षेत्रमा लागेका सेलिब्रेटी भनिएका कलाकारलाई पनि थाहा हुँदैन ।

आखिर फेस्टिबल केका लागि ? कसका लागि फेस्टिबल ? फेस्टिबल गर्नुको औचित्य के हो ? अझै धरमरमै छौं । फेस्टिबलमा बजारको विस्तार मात्रै नभएर फिल्मकर्मीको उत्सवका रूपमा लिइन्छ । चलचित्रकर्मीको भेटघाट आत्मीयता साट्नुका साथै फिल्मलाई आफ्नोतर्फबाट प्रवर्द्धन मात्रै नगरी विकास गर्नु पनि हो ।

फेस्टिबलमा हरेक देशका कथा आएका हुन्छन् । राजनीतिक, आर्थिक तथा सामाजिक विषयका बैग्लै संवाहक बनेर आएको हुन्छ । एक देशको अर्काे देशको कला संस्कृतिलाई साटासाट गर्ने माध्यमको रूपमा पनि लिइन्छ ।

नेपालमा अझै पनि फेस्टिबलको कल्चर विकास भएको छैन । फेस्टिबल के हो ? किन गरिन्छ ? अधिकांशले फेस्टिबल मानवअधिकार चलचित्र महोत्सवको प्रचारका क्रममा मैले आफैं ‘छक्का पञ्जा’ फिल्म हेर्न पाइन्छ ? भन्ने प्रश्न सोधेको भेटेको छु । म आफैंले सोधेको मेरो अनुभव छ ।

यसलाई विस्तारै सुधार्दै लैजाने प्रयत्न सबैभन्दा ठूलो उपलब्धि हुन सक्छ । फेस्टिबलबाट हामीले के ग्रहण गर्यौं भन्ने अर्काे महत्त्वपूर्ण विषय बन्न सक्छ ।

यो विस्तारै कल्चरको विकास हुन्छ । फेस्टिबल आयोजकको मात्रै होइन, यो कलकार, निर्देशक निर्माता, बुद्धिजीवी वर्ग राजनीतिज्ञ, लेखक, साहित्यकार, पत्रकार सबैको दायित्व हो ।

हाम्रो देशमा पनि फेस्टिबलको कल्चर विकास भयो भने मात्र नेपाली सिनेमाको विकास हुन्छ । सिनेमाले अन्तर्राष्ट्रिय मञ्च पुगेको बेला सबैले आफ्नो ठाउँबाट होस्टेमा हैंसे गर्दै गयो भने अवश्य फेस्टिबलमा दर्शक फिल्म हेरर मनोरञ्जन मात्रै होइन, ज्ञान पनि लिन्छन् ।

हुन त हलबाट मनोरञ्जन र ज्ञान पाएको छैन भन्ने होइन । फेस्टिबलमा आफूले चाहेअनुरुपको फिल्म हेर्ने सहुलियत पाइन्छ ।

दश दिनसम्म चलेको फेस्टिबलमा विभिन्न देशमा निर्माता, निर्देशक तथा युवापुस्ताको उपस्थिति बलियो देखिन्थ्यो । दर्शकको बेग्लै खालको सामीप्यता छ । युवापुस्ताको फिल्मलाई गर्ने माया बेग्लै छ ।

बुसान शहरमा १० दिनसम्म फेस्टिबलमा सहभागी हुने विभिन्न देशका पाहुन भरिभराउ थिए । फेस्टिबलको पोस्टर झुण्डिएको पोस्टरले थप आकर्षण बढाएको थियो ।

आयोजकको व्यवस्थापनले फेस्टिबल निकै भव्य थियो । फेस्टिबलका पाँच दिन नियालेपछि देखिएका यी केही दृश्य त्यसकै प्रमाण हुन् ।

आजको दिनमा फिल्म फेस्टिबल फिल्मकर्मीले महत्त्वपूर्ण प्लेटफर्मका रूपमा विकास भएको छ । फेस्टिबलमा दर्शकले रोजाइमा रहेका विधाका सुविधा पाउँछन् । अझ प्रत्येक देशका भाषा, संस्कृति विम्ब देख्न सकिन्छ । अझ हरेक देशका समाज देख्न सकिन्छ । फेस्टिबल फिल्ममेकर सम्बन्ध विस्तारका लागि महत्त्वपूर्ण थलोको रूपमा लिइन्छ ।

बुसानमा नेपालको चलचित्र ‘आमा खाण्डो’ ले फेस्टिबलमा वर्ल्ड प्रिमियर भयो । मुस्ताङी भाषाको पहिलो फिल्म ‘अ विन्डो अन एसियन सिनेमा’ सेक्सनअन्तर्गत प्रिमियरका लागि ‘आमा खाण्डो’ फिल्म छानिएको हो । फेस्टिबलमा ८५ देशका ३ सय ३ को हाराहारीमा फिल्महरू प्रदर्शन भए ।

‘एसियन सर्ट फिल्म कम्पिटिसन’ अन्तर्गत नेपालका प्रवीणकुमार रावतले निर्देशन गरेको कलम प्रदर्शन भयो ।

विश्वकै प्रतिष्ठित फिल्म फेस्टिबलमध्येको एक बुसानमा विश्वभरका आइकोनिक निर्माता तथा निर्देशकले निर्माण गरेको फिल्म प्रदर्शन हुने गर्दछ । अधिकांश निर्माता निर्देशक फिल्म आफ्नो फिल्म प्रदर्शन गर्ने सपना साधेका हुन्छन् ।

केही वर्षयता नेपाली फिल्म पनि अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा पुर्याउने क्रम बढेको देखिन्छ । नेपाली फिल्ममेकरले फेस्टिबल लक्षित फिल्म बनाउने र त्यहाँसम्म पुग्ने बाटो पहिल्याउन थालेका छन् ।

यति मात्र होइन, एक देशका निर्माताहरूले अर्काे देशका फिल्मप्रति आफ्नो ध्यान केन्द्रित गर्न थालेका छन् । अझ विदेशी निर्माताहरूको नेपाली फिल्मप्रतिको चासो बढेको छ । यस कारण पनि नेपाली चलचित्र जगतका लागि अवसर र चुनौती दुवै थपिएको छ ।

फिल्म फेस्टिबलमा पुग्नु नै सबै थोक होइन, कस्तो फिल्म बन्नुपर्छ र किन बन्नुपर्छ भन्ने कुराको ज्ञान लिएर त्यसलाई व्यवहारमा उतार्नु नै महत्त्वपूर्ण विषय हो । पछिल्लो केही वर्षयता नेपाली फिल्मले विश्वका प्रतिष्ठित फिल्म फेस्टिबलहरूमा राम्रो स्थान पाइरहेको छ ।

फेस्टिबलमा फिल्म प्रदर्शन मात्रै हुँदैन विभिन्न देशका फिल्मकर्मीका लागि एउटा उत्सव हो । उत्सव फिल्म प्रचार मात्र नभएर एकअर्काबीचको संस्कृति आदानप्रदान गर्ने माध्यम पनि हो । अनि मात्रै नेपाली कला संस्कृति र नेपाल समाज चित्रण गर्नुपर्छ ।

विश्वमा फिल्म फेस्टिबलको कल्चर बढेको छ । यस वर्ष बुसान एसियन फिल्म मार्केटमा विनोद पौडेल र राजेश खत्री सहभागी थिए । प्लेटफर्म बुसानमा नेपाली तीन जना सहभागी हुने मौका मिलेको थियो ।

फेस्टिबलले फरक महत्त्व बोकेको हुन्छ । आफूलाई मन लागेको फिल्म हेर्ने सहुलियत हुन्छ । हरेक देशको समाज बुझिन्छ । राजनीतिक, सामाजिक, आर्थिकलगायत विषयवस्तुलाई फेस्टिबलबाट बुझ्ने मौका मिल्छ । सामान्यतया नेपालमा यस्तो परम्पराको विकास भएको छैन ।

संस्कृतिले जोडेको साइनो साँच्चिकै बलियो हुन्छ । तर, अबको संस्कृतिलाई बजारसँग जोड्न सकिएन भने यसलाई जिउँदो राख्न मुश्किल हुन्छ । मुलुकको कला र संस्कृतिलाई यो बाटोबाट आधुनिक बजारमा प्रवर्द्धन गर्न सकिन्छ, त्यसका लागि फिल्म सही माध्यम हुन सक्छ ।

नेपाली टोलीको सम्मानमा प्रस्तुति दिएको सांस्कृतिक टोलीले यही मार्ग पछ्याउँदै यूरोपसम्म पनि आफ्नो यात्रा गरिसकेको रहेछ । हरेक वर्ष हुने फिल्म, कला र थिएटर महोत्सव अन्तर्राष्ट्रिय कला बजारको महत्त्वपूर्ण थलो हुन सक्ने जनाउँदै यी सबै गतिविधिमा भाग लिन नेपालीलाई निम्तो पनि गरे । यस्ता फिल्म फेस्टिबलमा नेपालबाट पनि नेपाली स्रष्टा र सिर्जनालाई सहभागी गराउन सके नेपाली चलचित्रको प्रवर्द्धन हुन सक्छ ।

दक्षिण कोरियामा आर्टहाउस फिल्मका लागि राज्यले ठूलो रकम अनुदान दिन्छ । सरकारको संग्लनता भएपछि विदेशी फेस्टिबलले पनि प्राथमिकतामा राख्छन् ।

प्रतिष्ठित फिल्म फेस्टिबल वा अवार्डमा फिल्म छनोट फिल्मकर्मी जाने, बस्ने र फर्कने खर्च सरकारले नै बेहोर्छ, जसले वितरक, प्रदर्शक र लगानीकर्तासँग फिल्मकर्मीको सम्पर्क बढाउँछ । यसले भोलिको दिनमा बजार विस्तार गर्न सहयोग पुर्याउन सक्छ । तर, नेपालमा फिल्म फेस्टिबलका लागि राज्यले वास्ता नगरे पनि आफ्नै बलबुताले आयोजना भने भइरहेको छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक २३, २०७६ ०८:०६