(चेतावनीः यी छात्रामाथि भएको यौन उत्पीडनको अनुभव कतिपयका लागि विचलित बनाउने खालको हुन सक्छ)
०००
‘त्यो रात प्रिन्सिपलले फोनमा ‘घिनलाग्दो र लज्जास्पद’ जस्ता शब्द प्रयोग गरे । यी शब्द मैले अझै भुल्न सकेकी छैन र शायदै भुल्ने छु । शिक्षकले यस्तो प्रतिक्रिया देलान् भन्ने मैले कहिल्यै सोचेकी थिइनँ । एक तरिकाले यो मेरो अस्तित्वमाथिको आक्रमण थियो । मैले गहिरो पीडा महसुस गरेकी छु ।’
यति भनेर १७ वर्षकी ट्रान्सजेन्डर छात्रा केही समयका लागि मौन र उदास हुन्छिन् ।
भारत गुवाहाटीस्थित निजी विद्यालयमा ११ कक्षामा पढ्ने यी छात्राले आफ्नो इन्स्टाग्राममा बिकिनी लगाएको केही तस्वीर पोस्ट गरेकी थिइन् । यही कारण आफूलाई स्कुल छोड्न बाध्य पारिएको आरोप उनले लगाएकी छन् ।
बिकिनी लगाएको तस्वीर पोस्ट गरेकै आधारमा स्कुलबाट निकालिएको भनिएको यो घटनाको चर्चा यतिबेला भारतमा भइरहेको छ । छात्राकी आमाले भेदभावविरुद्ध असम राज्य बाल अधिकार संरक्षण आयोगमा उजुरी दिएकी छन् । उनले असमका मुख्यमन्त्रीलाई पनि घटनाबारे खुला पत्र लेखेकी छन् ।
स्कुलका प्रिन्सिपलले भने आरोपहरूको खण्डन गरेका छन् । ‘तस्वीरमा अश्लीलता रहेकाले त्यस्ता तस्वीर सोसल मिडियाबाट हटाउन अनुरोध’ मात्र गरिएको उनले दाबी गरेका छन् ।
खुसीका लागि पोस्ट गरेकी थिइन् तस्वीर
सोसल मिडियामा बिकिनी तस्वीर पोस्ट गरिएको विषयमा छात्राले भनिन्, ‘मैले यी फोटा ९ जुनमा खिचेकी थिएँ । त्यो बेला परिवारसँग म छुट्टी मनाउन गएकी थिएँ । यस क्रममा स्विमिङ पुलनजिकै खिचेका तस्वीरमध्ये केही मैले आफ्नो इन्स्टाग्राममा पोस्ट गरेकी हुँ । मैले अहिलेसम्म मानिसहरूको जति गाली सहेकी छु, त्यति नै असुरक्षित महसुस गरिरहेकी छु । म आफूलाई सकरात्मक र खुसी राख्न चाहन्थेँ । यी तस्वीर पोस्ट गरेपछि मेरो जीवनमा भुइँचालो आउँछ भन्ने मैले कल्पना पनि गरेकी थिइनँ ।’
छात्राका अनुसार, १० जून राति करिब ९ बजे प्रिन्सिपलले फोन गरेर उनलाई हप्काएका हुन् । उनी सुनाउँछिन्, ‘मलाई डर लागिरहेको थियो । मैले फोन आमालाई दिएँ । फोन स्पिकरमा थियो । उताबाट प्रिन्सिपल बोलिरहेका थिए । उनी भन्दै थिए, ‘लाजशरम हराएकी, घिनलाग्दी यस्तै यस्तै ।’
‘यी दुई शब्द आज पनि मेरा कानमा गुन्जिरहेका छन् । किनकि, यी शब्द कुनै अशिक्षित वा सामान्य मान्छेको थिएनन् ।’
के भन्छिन् छात्राकी आमा ?
यो घटनापछि निकै दुखी रहेकी छात्राकी आमाले किशोरी छोरीको विषयमा आमा वा बुबालाई फोन गर्न छोडेर पिन्सिपलले सिधै छोरीको नम्बरमा गरेको बताइन् । उनका अनुसार, प्रिन्सिपलले तस्वीरप्रति आपत्ति जनाए भने यसका लागि ‘अर्ध नग्न’ जस्ता शब्द प्रयोग गरे ।
छात्राकी आमाको आरोपअनुसार प्रिन्सिपलले भनेका थिए, ‘स्कुलमा आएर आफ्नी छोरीलाई निकालेर लैजानू, तपाईंहरूले दिएको भर्ना शुल्क फिर्ता दिइने छ ।’ फोन आएदेखि नै आफ्नै छोरी निराश भएकी आमाको भनाइ छ । अर्को दिन छोरीलाई लिएर मनोचिकित्सक भएठाउँ जानुपरेको उनले सुनाइन् ।
प्रिन्सिपलसँग कुरा गर्न जाँदा उनले हप्कीदप्कीको शैलीमा व्यवहार गरेको छात्राकी आमाको आरोप छ । उनी भन्छिन्, ‘धेरै अनुनय गरेपछि स्कुल प्रिन्सिपलले तीन शर्त राखे- उसलाई स्कुलमा पढाउने हो भने ट्रान्सजेन्डर समुदाय छोड्नुपर्ने, शरीरमा बनाएको ट्याटू मेट्नुपर्ने र स्कुलमा मनोचिकित्सकसँग परामर्श लिनुपर्ने ।’
छात्राकी आमा प्रश्न उठाउँछिन्, ‘कुनै पनि अभिभावकले आफ्नो बच्चालाई यस्ता शर्तमा किन स्कुल पठाउँछन् ? जबकि, त्यहाँ आफ्नो बच्चाका लागि मानिसको मन घृणाले भरिएको छ ।’
स्कुलको भनाइ के छ ?
स्कुलका प्रिन्सिपल छात्राको लैंगिक पहिचानसँग स्कुललाई कुनै समस्या होइन । छात्राको मद्दत गर्नकै लागि स्कुलले काउन्सिलिङमार्फत मनोवैज्ञानिक सहायता प्रदानसमेत गरेको उनी बताउँछन् । आफ्ना विद्यार्थी, शिक्षकलाई पनि जागरुक गरेको दाबी प्रिन्सिपलले गरे ।
उनी भन्छन्, ‘छात्रा ९ र १० कक्षामा हुँदा केही समान्य थियो । तर ११ कक्षामा प्रवेश गरेपछि उसले अनुहार छेड्यो, आफ्नो शरीरमा ट्याट् बनायो ।’
प्रिन्सिपलका अनुसार, छात्राको सोसल मिडियामा अर्धनग्न तस्वीर अपलोड गरिएपछि अरु कतिपय अभिभावकले यसप्रति आपत्ति जनाएका थिए । केहीले लिखित उजुरी पनि दिएका थिए । उनको भनाइमा तस्वीरहरू भाइरल भइरहेका थिए । उनले तस्वीरहरू हटाउन छात्राका अभिभावकलाई भनेका थिए तर अभिभावकले यसलाई अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको अधिकार बताउँदै हटाउन मानेनन् । यसपछि स्कुलले कडाइ गर्दैै तस्वीर राख्ने वा स्कुलमा राख्नेमध्ये एक छान्ने विकल्प दिएको उनले बताए ।
सोसल मिडियामा कस्ता तस्वीर पोस्ट गर्ने भनेर कसले तय गर्छ ?
सोसल मिडियामा यस खालका तस्वीर पोस्ट गर्ने विषयमा एलजीबीटी अधिकारकर्मी हरिस अय्यर छात्राको तस्वीरमा आपत्तिजनक केही पनि नदेखिएको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘छात्रा आफ्नो र आमाको सहमतिमा बिकिनीमा तस्वीर सोसल मिडियामा राख्छिन् भने यसमा कसैलाई आपत्ति किन हुनुपर्यो ? मलाई लाग्छ, हामीले आफ्नो नैतिकता बच्चामाथि थोपर्न हुँदैन ।’
भर्नाको क्रममा छात्राको पहिचान केटा थियो
खासमा यी छात्रा कक्षा ४ देखि स्कुलमा पढिरहेक छिन् । त्यो बेला उनको भर्ना एक बालकका रूपमा गरिएको थियो । अभिभावक र विद्यालय प्रशासन दुवैले यो कुरा स्वीकार गरेका छन् । तर कक्षा ९ मा छात्राले औपचारिक रूपमा आफ्ना आमाबुबामार्फत स्कुल प्रशासनलाई आफ्नो लैंगिक पहिचान बताएकी थिइन् ।
उक्त स्कुलमा आफ्नो अनुभवबारे छात्रा भन्छिन्, ‘स्कुलमा मेरो भोगाइ धेरै नराम्रो छ । कक्षा ९ मा सँगै पढ्ने एउटा केटाले सबैसामु मेरो अण्डरगार्मेन्ट्स खोलिदिएको थियो । यो यौन आक्रमण कक्षा कोठामा शिक्षकको उपस्थितमै भएको थियो ।’ यसबारे आफूले शिक्षकलाई भनेपछि ती छात्रलाई लिएर शिक्षक कक्षा कोठा बाहिर गएका उनी बताउँछिन् । 'तर, यो घटनामा कुनै कारबाही भएन', छात्रा भन्छिन्, ‘म विक्षिप्त भएँ । नियमित स्कुल जानै छोडेकी थिएँ । स्कुलमा छेडछाडका कारण ट्वाइलेटसम्म जाँदिनँ थिएँ । मेरो कक्षा तेस्रो तल्लामा थियो । दुर्व्यवहारकै कारण म स्कुलको भुइँतल्लामा अभिभावकका लागि बनाइएको ट्वाइलेटको प्रयोग गर्थें ।’
जेन्डर बदलेपछि स्कुलमा साथी टाढिए
चौथो कक्षादेखिका साथीहरूले पहिचानका कारण उनलाई हेर्ने नजर बदल्दै गए । ९ कक्षामा केटीका रूपमा उनले पहिचान खुलाउँदा स्कुलको तर्फबाट उनलाई जेन्डर युनिफर्मका रूपमा हाउस युनिफर्म लगाएर स्कुल आउन भनियो । छात्रा हाउस युनिफर्ममा टी–सर्ट र पेन्ट लगाएर स्कुल जान्थिन् ।
उनी भन्छिन्, ‘म पूरै हप्ता हाउस युनिफर्म लगाउँथेँ । जबकि हाउस युनिफर्म सबै विद्यार्थीले शनिबार मात्रै लगाउनुपर्थ्यो । तर १० कक्षामा मैले केटीको कपडा (स्कर्ट र सर्ट) लगाउन थालेँ किनकि, मलाई यसै गर्नुपर्छ भन्न लाग्यो ।’
'कक्षा काठामा चिढ्याउने, पछाडिबाट हिजडा भन्नेजस्ता दुर्व्यवहार भइरहे', उनी भन्छिन्, ‘१० मा मेरो बोर्ड थियो । मसँग पढ्ने केही साथीका आमाबुबाले फोनमा गाली गर्थे । आफ्नो सन्तानबाट टाढै रहन भन्थे । १० कक्षामा मैले स्कर्ट–टिसर्ट लगाउँदा मेरोबारेमा भद्दा टिप्पणीहरू गरिन्थ्यो । कहिलेकाहीँ त आफैंसँग घृणा लाग्थ्यो तर मेरा आमाबुबा सधैं मेरो पक्षमा हुनुहुन्थ्यो ।’
यद्यपि, स्कुलका प्रिन्सिपल यी आरोपहरू निराधार रहेको बताउँछन् ।
उनी भन्छन्, ‘छात्रा ४ कक्षामा भर्ना हुँदा उनको पहिचान एक बालकको रूपमा थियो । तर अभिभावले ९ कक्षामा जेन्डर बदल्ने कुरा गर्दा हामीले उहाँहरूलाई मद्दत गर्यौँ । उनको जेन्डरलाई लिएर हामीलाई कुनै समस्या छैन । बरु हामीले त उनलाई राम्रो वातावरण दिन जागरुकता कार्यक्रम पनि गर्यौँ ।’
छात्राकी आमाको दाबीमा, छोरीको जेन्डर परिवर्तनबारे तमाम जानकारी स्कुललाई लिखितमा दिइएको छ । यहाँसम्म कि ट्याटु बनाउनुअघि स्कुल प्रशासनलाई यसको कारण बताइएको थियो ।
छात्राकी आमा भन्छिन्, ‘मेरी छोरीलाई मानसिक स्वास्थ्यसँग झुध्न मद्दतका लागि मनोचिकित्सकको सल्लाहमा उनको शरीरमा ट्याटु बनाइएको थियो । एक पुरुष शरीर लिएर जन्मेकी बच्चीले संघर्षको यस्तो जीवन आफैं चुनेकी होइनन् । यहाँ उनको वास्तविक स्वरुपका कारण दुःख दिने र घृणा गर्ने काम भइरहेको छ ।’
यो घटनामा प्रतिक्रिया दिँदै असम राज्य ट्रान्सजेन्डर कल्याण बोर्डकी एसोसिएट उपाध्यक्ष रितुपूर्णा भन्छिन्, ‘यस्ता घटना स्वीकार्य छैनन् । छात्रा मानसिक आघातको सामना गरिरहेकी छन् । हामीले ट्रान्सजेन्डर कल्याण्ड बोर्डका तर्फबाट स्कुललाई पहिल्यै एक पत्र पठाएका छौँ ।’
यस्ता घटनामा पीडितहरूको काउन्सिलिङ गर्ने मनोचिकित्सक प्रियंका भट्टाचार्जी ट्रान्सजेन्डर बच्चासामु धेरै नै संवेदनशील भएर प्रस्तुत हुनुपर्ने बताउँछिन् । उनी भन्छिन्, 'यस्ता बच्चाको मनमा समाजमा हुने छेडछाड र घृणाभावको व्यवहार भइहाल्छ कि भन्ने डर हुन्छ । यिनीहरू पनि देशका नागरिक हुन् । समान अधिकारको हक राख्छन् । इज्जत पनि समान पाउनुपर्छ ।’
रितुपूर्णाका अनुसार, भारतका अन्य राज्यको तुलनामा असमको समाजमा धेरै खुलापन छ । तर एक/दुई यस्ता नकारात्मक घटना हुन्छन्, जसबाट समाजको रवैयामाथि प्रश्न उठ्न जान्छ ।
यो घटनाको सुनुवाइ गरिरहेको असम राज्य बाल अधिकार संरक्षण आयोगका अध्यक्ष श्यामल सैकियाले भने, ‘ट्रान्सजेन्डर छात्राका अभिभावक २६ जूनमा उजुरी लिएर आयोगमा आउनुभएको थियो । पीडित परिवारपछि स्कुलको पनि कुरा सुनिने छ । छात्रालाई वास्तवमै भेदभाव भएको रहेछ भने कानुनी कारबाहीको प्रक्रिया अगाडि बढाइने छ ।’
भारतमा ट्रान्सजेन्डरको संख्या करिब २० लाख आसपास रहेको अनुमान छ । यद्यपि, अधिकारकर्मीको भनाइमा संख्या योभन्दा बढी हुन सक्छ । सन् २०१४ मा सर्वोच्च अदालतले ट्रान्सजेन्डर व्यक्तिलाई तेस्रो लिंगीका रूपमा मान्यता दिएको थियो । र, समान अधिकार प्राप्त हुने फैसला सुनाएको थियो । उनीहरूका लागि ट्रान्सजेन्डर व्यक्ति (अधिकार संरक्षण) ऐन २०१९ कानुन पनि छ ।
तर पनि यस्ता घटना भइरहनुले के देखाउँछ ?
जवाफमा गुवाहाटीस्थित ह्यूमन राइट्स ल नेटवर्ककी निर्देशक देबास्मिता घोष भन्छिन्, ‘ट्रान्स व्यक्तिलाई अपनाउने विषयमा समाजको रवैयामा धेरै परिवर्तन भएको छैन । कतिपय घटनामा त बुबाले नै ट्रान्स जेन्डर बच्चालाई अपनाउन तयार नभएको देख्न सकिन्छ । कानुन पक्कै बनेको छ तर यो एक मनौवैज्ञानिक प्रक्रिया हो । पुरातनवादी समाज जबसम्म संवेदनशील हुँदैन, तबसम्म यो समुदायको संघर्ष समाप्त हुँदैन ।’
यो घटनामा आफ्नी छोरीलाई न्याय दिलाउन लडिरहेकी आमा चाहन्छिन्, स्कुलले उक्त गल्तीका लागि सार्वजनिक माफी मागोस् । उनले मुख्यमन्त्रीलाई लेखेको पत्रमा भनेकी छन्, ‘ब्रह्मपत्र जत्रो विशाल सपना राख्ने मेरी छोरीले भेदभाव र पूर्वाग्रहको पराकाष्ठा सामना गरेकी छन् । फेरि पनि, उनी अडिग छिन् । समाजमा आफूले सक्ने योगदान पुर्याउने अकाङ्क्षा राख्छिन् ।
प्रकाशित मिति: आइतबार, असार २३, २०८१ १६:२४
-1743661115.jpg)
-1743579183-1743604118.jpg)
