‘यो राज्यसत्ता नै हाम्रो होइन’

A+ A A-

वैकल्पिक चिन्तन र व्यवस्थामाथिको प्रश्न युग पाठकको सार्वभौम परिचय हो । लेखकसँगै अभियन्ताको परिचय बनाएका पाठकले हालै अनुवाद गरेको उपन्यास आजदेखि बजारमा आउँदैछ । ‘घाचर घोचर’ शीर्षकको उक्त उपन्यासको मूल भाषा दक्षिण भारतको कन्नड हो ।

कन्नड हुँदै अंग्रेजीमा पनि अनुवाद भइसकेको उपन्यास नेपालीमा पनि किन अनुवाद गर्नुपर्यो ? सानो आकारको यो उपन्यासले कसको र कस्तो कथा भन्छ त ? के कारणले युग पाठक दक्षिण भारतीय उपन्यास अनुवाद गर्न इच्छुक भए ?

उनको प्रतिक्रिया यस्तो छः

‘उपन्यासले सरल तरिकामा एउटा परिवारको कथा भन्छ । एउटा निम्नमध्यम वर्गीय परिवारको मान्छे शहरमा साँघुरो कोठा लिएर बसेको हुन्छ । दुःख गर्दै–गर्दै त्यो परिवार ठूलो शहरको व्याकरणभित्र छिर्छ । शहरी व्याकरणमा छिरिसकेपछि त्यो परिवारले शहरमा कसरी जिउन सिक्छन् । कसरी उनीहरू मध्यम वर्गमा उक्लिन्छन् भन्ने कथा अघि बढाउँछ उपन्यासले ।

दक्षिण एसियाको सन्दर्भमा भएकाले उपन्यास हाम्रै परिवेशसँग मिलेको जस्तो लाग्छ । हाम्रै परिवारका बाउ, काका, दिदी, आमा भाइजस्ता पात्र यो उपन्यासमा भेटिन्छन् ।’

यसअघि आख्यान, गैरआख्यान र नाटक लेखिसकेका पाठकको यो पहिलो अनुवाद हो । पहिलो अनुवाद लेख्दाको उनको अनुभवः

‘फाट्टफुट्ट अनुवाद त पहिले पनि गरेकै हो । तर, सिंगै उपन्यास अनुवाद गरेको यो पहिलो अनुभव हो ।

अनुवाद सजिलो हुँदैन । पहिलो पटक लेखिएको भाषामा उक्त भाषाको संस्कृति, जीवन अनि त्यो जीवनभित्रबाट आउने अभिव्यक्तिको शैली त्यही भाषाको मान्छेले मात्रै बुझ्न र महसुस गर्न सक्छ ।

अर्को भाषामा अनुवाद गर्दासाथ मूल भाषाको अर्थ त्यसैगरी भेटिँदैन । यस अर्थमा अनुवाद निकै चुनौतीपूर्ण काम हुन्छ । त्यसमा पनि उपन्यास अनुवाद झन् कठिन हुन्छ ।

तर, अहिले संसारभर अनुवादको इतिहास बनिसक्यो । अनुवादको विषयमा भन्ने गरिन्छ– अनुवाद गर्दा मूल भाषाको केही न केही कुरा गुम्छ ।

‘समथिङ मस्ट बि लस्ट इन ट्रान्सलेसन ।’

तर, सँगसैगै अनुवादमा केही न केही नयाँ रचना पनि हुन्छ । एउटा भषाको संस्कृति, शब्द संयोजन, शैली अर्को भाषामा अनुवाद गर्दा नयाँ भाषा बन्छ ।

‘समथिङ मस्ट बि लस्ट इन ट्रान्सलेसन’ र, ‘समथिङ मस्ट बि रिगेन इन ट्रान्सलेसन’ सँगै हुन्छ ।

‘म अनुवाद गरिरहेको छु कि नयाँ उपन्यास लेख्दै छु ?,’ यो उपन्यास अनुवाद गर्दै–गर्दा मेरो मनमा उठेको प्रश्न हो । लाग्यो, ‘ओरिजिनल भाषाको कथा, चरित्र, पात्र र तिनको भाव, मनोदशा हराउनु हुँदैन ।’

०००

समयसमयमा गरेर यो उपन्यास अनुवाद गर्न पाठकले करिब ४ महिना लगाए । अनुवादभन्दा बढी समय सम्पादनमा लागेको उनले सुनाए । कन्नड भाषाबाट अंग्रेजी हुँदै नेपालीमा अनुवाद गर्दा बारम्बार मूल भाषाका शब्द र अर्थ खोज्नुपरेको पनि पाठकको अनुभव छ ।

त्यसैले त पाठक भन्छन्, ‘कन्नडबाट अंग्रेजीमा आउँदै समथिङ इज लस्ट । अनि अंग्रेजीबाट नेपालीमा आउँदा झन लस्ट हुने डर ।’

लेखन र सिर्जनाको माध्यमबाट वैकल्पिक चिन्तनको नेपाली अभ्यासलाई अगाडि बढाइरहेका पाठकले आफ्नो शक्ति अनुवादमा खर्च गरे भने उनीबाट अपेक्षाकृत रचना नहोलान् कि भन्ने पिर पर्यो । र, सोधिहाले, ‘यसरी अनुवादमा लाग्दा आफ्नो रचनात्मकता गुम्ला भन्ने डर लाग्दैन ?’

गुम्दैन नि !

यो अनुवाद गरिररहँदा मलाई केही नयाँ इनरिच भएको जस्तो लाग्यो । नयाँ कुरा प्राप्त भएजस्तो । केही सिकेजस्तो लाग्यो ।

उपन्यासको शिल्प, शैली सिक्न पाइयो । यसबाट मैले भाषाको संस्कृति बुझ्न र सिक्न पनि पाएँ ।

कथा, परिवेश र पात्र भारतको भए पनि अनुवाद गर्दा नेपाली स्वाद दिनुपर्छ भन्ने सोचेर मैले निकै मिहेनत गर्नुपर्यो । यसै कारणले गर्दा मलाई नयाँ उपन्यास लेखिरहेजस्तो महसुस भयो ।

हाम्रो साहित्यमा संस्कृत साहित्यको विरासत छ । नेपाली भाषामा लेखिएको साहित्य संस्कृत साहित्यको विरासतबाट सिधै प्रभावित देखिन्छ ।

यसैको प्रभाव नै भन्नुपर्छ, संसारभरिको साहित्यमा एक समय पात्रहरूलाई एकदमै आइडियलाइज गर्ने प्रचलन थियो । यो प्रचलन आजभोलि पनि देखिन्छ । पात्रहरूलाई ‘लार्जर देन लाइफ’ बनाउने । जीवनभन्दा भिन्न बनाउने नाममा जीवनसँग तालमेल नै नमिल्ने पात्र सिर्जना गर्ने । नेपाली साहित्यमा पनि यो देखियो ।

उदाहरणका लागि हाम्रो साहित्यमा ‘आमा’ भन्ने पात्रलाई आइडियलाइज गरिन्छ । आमालाई देवी, धरती, महानको उपमा भिराइन्छ । तर, यथार्थमा हामीले जीवनमा देखिरहेका, भोगिरहेका आमा हामीले साहित्यमा वर्णन गरेजस्तो त हुँदैनन् ।

‘उर्गेनको घोडा’मा पनि मैले यस्तो शैली ब्रेक गर्न खोजेको थिएँ । यति गर्दागर्दै पनि त्यो उपन्यास पनि संस्कृत साहित्यको विरासतबाट मुक्त भने छैन ।

अहिले अनुवाद गरेको यो उपन्यासमा चित्रित आमा, हामीले जीवनमा भोग्दै आएजस्तो आमा छ ।

यो उपन्यासमा भएको आमालाई मन नपराउन पनि सकिन्छ । यो आमालाई महान् भनिरहनु पर्दैन । यो आमाको चरित्रमा भएका कैयौं कुरा अनुकरण नगर्न पनि सकिन्छ ।

किनभने आमा ‘आमा’ मात्रै होइनन्, समाजको एउटा पात्र पनि हुन् ।

एउटाले अर्कोेलाई हेप्ने, गाली गर्ने । मौका पाएको बेला छेड हान्ने हाम्रो परिवारको प्रवृत्ति यो उपन्यासमा देखिन्छ ।

जस्तो जीवन हुन्छ, पात्रहरू पनि त्यसरी नै रचना गर्नुपर्ने हुन्छ भन्ने कुरा यो उपन्यासले सिकाएको कुरा हो ।

उपन्यासको नाम ‘घाचर घोचर’ अजिब सुनिन्छ । खासमा ‘घाचर घोचर’को अर्थ के हो ?

कन्नड भाषामा पनि यो उपन्यासको नाम ‘घाचर घोचर’ नै छ । अंग्रेजीमा पनि ‘घाचर घोचर’ नै हो । नेपालीमा पनि ‘घाचर घोचर’ नै हो ।

खासमा यो शब्द ‘स्ल्याङ’ हो । ‘घाचर घोचर’ भन्ने शब्द कन्नड भाषामा पनि छैन । र, यसको निश्चित अर्थ पनि छैन । उपन्यासमा पात्रले यो शब्द प्रयोग गर्छ । ‘स्ल्याङ’ शब्द भएकै कारण यो अनुवाद नगरिएको हो ।

आफैं पनि उपन्यास लेखिरहनुभएको थियो । आफ्नो उपन्यास लेखन छाडेर अनुवाद गर्नुभयो । कहाँ पुग्यो उपन्यास लेखन ?

मेरो उपन्यासको आफ्नै खालको ट्रयाजेडी छ । ‘उर्गेनको घोडा’मा मैले व्यापक रिसर्च गरें । कैयौंं पटक सम्पादन पनि गरें । तर, अहिले यो उपन्यास लेखिरहँदा ‘फिक्सन राइटर’ कति परिपक्व हुनुपर्ने रहेछ भन्ने अनुभूति भइरहेको छ ।

संस्कृत साहित्यमा जीवनका नौवटा रस पहिचान गरिएको छ । यी नवरसमा क्रोध पनि हुन्छ । पीडा पनि हुन्छ । माया पनि हुन्छ । ईष्र्या पनि हुन्छ । हाँस्य पनि हुन्छ ।

तर, मेरो पहिलो उपन्यास उर्गेनको घोडा अलि बढी गम्भीर भयो । यति गम्भीर कि उपन्यासभित्र हाँस्य रसको कुनै गुञ्जायसै छैन । अहिले मलाई महसुस हुन थालेको एउटा उपन्यासभित्र जीवनका विभिन्न रसको संयोजन हुनै पर्छ । किनभने जीवनमा त विभिन्न रस छन् नि त !

एउटा मान्छे कहिले फ्रस्टेड होला । कहिले हाँस्ला । कहिले रोला । कहिले गम्भीर होला । कहिले खुशी होला । उपन्यासमा पनि यी सबै कुरा देखिनुपर्यो भन्ने बुझ्दै छु ।

एउटा मान्छेले आफ्नो जीवनका विभिन्न कालखण्डमा समाजसँग अन्तरक्रिया गर्छ । ती अन्तरक्रियाको क्रममा उसले विभिन्न रूप धारण गर्छ । तर, उपन्यासमा हाम्रा पात्र भने एकोहोरो हुन्छन् । एउटै मुडका । एउटै मनोदशाका ।

खासमा अहिले मैले जीवनका सम्पूर्ण आयामहरूमा हेर्न सिकेको छु । त्यही भएर १ लाख ७५ हजार शब्द लेखिसकेको उपन्यास डम्प गरे । किनभने त्यहाँ जीवनका रस थिएनन् ।

त्यसमाथि म ननफिक्सन लेखक पनि हुँ । एक्टिभिस्ट पनि हुँ । राजनीतिक र सामाजिक मुद्दा मेरो दिमागले जति छिटो महसुस गरेर व्यक्त गर्छ, त्यति सहजै अन्य विषय व्यक्त गर्दैन । त्यही भएर मैले लेख्ने फिक्सनमा कतै मभित्रको अभियन्ताको व्यक्तित्व पो हाबी भयो कि ! जस्तो लाग्छ ।

अहिले लेखिरहेको उपन्यास जीवनका विभिन्न मुडमा लेख्ने प्रयत्न गर्दैछु । उपन्यासका चरित्रका विभिन्न मुड मभित्र प्रवेश गरून् र त्यसरी नै बाहिरिऊन् भन्ने मेरो बुझाइ हो । त्यही भएर उपन्यास ‘पज’ गरेर लेख्दै छु ।

अलिक अगाडि मार्टिन चौतारीछेउको चिया गफमा पाठकले भनेका थिए, ‘आजभोलि म सिनेमाबाट लेख्ने तरिका सिक्दै छु । सिनेमाको शैलीमा कथा व्यक्त गर्ने प्रयास गर्दैछु ।’ यही प्रसंगमा पाठकलाई सोधें, ‘अहिले पनि सिक्दै हुनुहुन्छ कि सिकिसक्नुभयो ?’

सिनेमाको श्रव्य, दृश्य, भाषा उपन्यास लेखनमा सम्भव छैन । तर, उपन्यासमा पात्रको मुड, परिवेश र कथा जसरी लेखनको माध्यमबाट अभिव्यक्त गर्छौं, त्यसरी नै सिनेमामा व्यक्त गर्न सम्भव छ ।

खासमा धेरै सिनेमा हेरेर होला, आजभोलि लेखनको माध्यमबाट सिनेमासँग प्रतिस्पर्धा गर्ने कोसिस गरिरहेको छु । किनभने सिनेमा बनाउन चाहने मान्छेले मेरो उपन्यासमा सिनेमा बनाउँदा नयाँ भाषा खोज्नुपरोस् । मैले लेखेको भाषा उसले सिनेमामा व्यक्त गर्न नसकोस् भन्ने प्रयास गर्दैछु ।

अधिकांश मान्छेहरू एउटा परिचय बोकेर जीवन बिताउँछन् । तर, पाठक नाटककार हुन् । उपन्यासकार हुन् । गैरआख्यान लेखक हुन् । अनि उनी आफूलाई एक्टिभिस्ट पनि भन्छन् । हालै उनले अनुवादकको नयाँ परिचय पनि बनाएका छन् ।

बहुपरिचय बोकिहिँड्दा गाह्रो हुँदैन ? कतिपयले बहुपरिचयलाई व्याववसायिक मान्दैनन नि त ?

कसै–कसैले एउटै मात्र काम वा पेसा गर्न खोज्छन् । तर, भानुभक्तले भनेजस्तो ‘म धनी छु । नाम कमाउनका लागि साहित्य लेख्छु’ भन्ने ध्येयसहित लेखनमा आएको होइन ।

नाटक, उपन्यास, अनुवाद वा अभियन्ता भएर नाम कमाउँछु । नामको आडमा म तपाईंजस्ता मान्छेलाई हेप्न सकुँला भनेर यो क्षेत्रमा आएकै होइन । कसैमाथि मेरो व्यक्तित्व हावी गराऊँला भन्ने सोचेर पनि मैले लेखन सुरु गरेको होइन ।

लेखनमार्फत समाजसँग निरन्तर अन्तरक्रिया गर्ने प्रयास गरेको हुँ । समाजलाई अगाडि बढाउन विभिन्न मान्छेले विभिन्न समयमा आ–आफ्नोतर्फबाट योगदान गरेका छन् । विभिन्न विधामा देखिएको मेरो लेखनी पनि यही अन्तरक्रियाको प्रयास हो । मेरोतर्फबाट पनि समाज निर्माणमा योगदान होस् भन्ने चाहना हो ।

यस कारण मेरा लागि कुनै एउटा मात्रै विधामा काम गर्नुपर्छ भन्ने छैन । भोलि म सिनेमा पनि लेख्न सक्छु । मेरो क्षमता दायरा, अध्ययनले भ्याउँदो हो भने म चित्र पनि बनाउँथें । संगीत पनि गर्थें होला । जति गरेको छु, लेखेर गर्न सक्ने काम गरेको छु ।

सौन्दर्य, राजनीतिक, सामाजिक चेतनाको हिसाबले मान्छेको समाजलाई उन्नत बनाउने कोसिस गर्ने मिसनमा आधारित भएरै मैले विभिन्न क्षेत्रमा काम गर्ने हो ।

नाम कमाऊँला । अरु माथि मेरो नाम सवार गराऊँला । मेरो मूर्ति बनाउन लगाऊँला र मेरो जन्मजयन्ती मनाइयोस् भन्ने मेरो चाहना र उद्देश्य नै होइन ।

युग पाठक भन्ने मान्छे व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा पर गएर समाजको बृहत्तर हितमा काम गर्न सक्छ भन्ने मात्रै हो ।

कतिपयले भन्ने गर्छन् युग पाठक साह्रै सजिलो, सरल मान्छे । तर, कतिपयले भने पाठकले प्रश्न मात्रै गर्छ । व्यवस्थासँग निउँ मात्रै खोज्छ भन्छन् । अनि कतिपयले त तपाईंलाई डलर खाएको आरोप पनि लगाउँछन् । कुरा के हो ?

डलरको अलग्गै कथा छ हाम्रो देशमा । मेरो अध्ययनले के भन्छ भने ‘हाम्रो राज्यसत्ता नै हाम्रो होइन ।’ हाम्रा हरेक विषयमा विदेशी हस्तक्षेप छ । डलर वा विदेशीको सहयोगले धेरै कुरा चल्छ ।

तर, मैले आजसम्म मेरो काम डलरको सहयाताले गर्नुपरेको छैन । र, गर्दिनँ पनि । डलर लिएर वा अन्य विदेशी सहयोगको भरमा लागें भने जसरी अहिले काम गरिरहेको छु, त्यसरी गर्न नसक्ने हुन्छु । (केही समयअगाडि पाठकले कान्तिपुर दैनिकमा ‘हाईहाई डलर’ शीर्षकको लेख पनि लेखेको थिएँ)

व्यवस्थामाथि प्रश्न गर्ने कुरा नेगेटिभ या पोजेटिभ भन्ने डाइकोटोमीमा हालेर हेर्ने चलन छ । तर, यसलाई रचनात्मक तवरमा हेर्नुपर्छ ।

जस्तैः हाम्रो समाजलाई चिन्ने, बुझ्ने मामिलामा हामीले यसअगाडि जुन भाष्य सिकाइएको छ । जुन तरिका सिकाइएको छ । त्यो तरिकाले चैं हाम्रो समाज चिनिएन, बुझिएन भन्ने कुरा मलाई थाहा भयो । किनभने मेरो दिमागमा सधैं उब्जिने प्रश्न हो, यो भन्दा बेटर सोसाइटी हुनुपथ्र्यो तर किन भएन ?

किन भएन ? भनेर खोज्दै जाँदा त्यसका केही केही कुरा पत्ता लाग्दै गए । जस्तैः यो बुद्धको देश हो । यो सगरमाथाको देश हो भनिन्छ । वीर गोर्खाली भनिन्छ ।

तर, डीभी खुल्यो भने अधिकांश मान्छे डीभी भर्न जान्छन् । यो दुविधा भयो । यो दुविधाग्रस्त मानसिकता भयो । दुविधाग्रस्त समाज भयो ।

यस्तो दुविधाग्रस्त मान्छे अमेरिका, यूरोप, खाडी वा भारत जहाँ गए पनि जवाफ पाउँदैन ।

सत्य कुरा थाहा पाएको भए दुविधामा बाँच्नुपर्ने थिएन । दुविधाले कुण्ठा जन्माउँछ । कुण्ठाले मान्छेलाई रचनात्मक हुनबाट रोक्छ । र, मान्छे कुण्ठाको वरिपरि भ्रमण गर्दागर्दै चाउरिएको मरिचजस्तो भइजान्छ । यसरी त समाज नै चाउरिन्छ ।

त्यही भएर सत्य कुरा थाहा पाउँदा नेगेटिभ–पोजेटिभ भन्ने हुँदैन । सत्य सत्य नै हो । नेपाल बुद्धको देश हो भनेर गौरव गर्नुअगाडि के थाहा पाऊँ भने बुद्ध भन्ने मान्छे नेपालमा जन्मेको होइन । बुद्ध जन्मेको ठाउँ अहिलेको नेपालमा पर्छ । यो सत्य हो । किनभने बुद्धको आफ्नै देश थियो, उनी राजाका छोरा हुन् ।

अनावश्यक नक्कली गौरव गर्नु हुँदैन । डीभी भरेर अमेरिका पुगेको दिन चकनाचुर हुने नक्कली गौरवको काम छैन ।

टेलिभिजनमा ठूला–ठूला कुरा गर्ने र नक्कली गौरव देखाउने साथीहरू अमेरिका भासिएपछि नेपालमा मान्छेले प्रश्न गरे । सत्य कुरा बोलेको भए उनीहरूलाई केही समस्या हुँदैन थियो । ती साथीहरू अमेरिका गएकोमा मेरो केही समस्या छैन । हामीले हाम्रो धरती नै हाम्रा मान्छेलाई धान्न सक्ने बनाएनौं ।

लाखौं मान्छे भारत, अरब गएका छन् । कोही मान्छे अमेरिका गए होलान् । अमेरिका गएका मान्छेलाई गाली गर्नुपर्ने कुनै कारण छैन ।

नेपालमा नक्कली गौरव नदेखाएको भए आक्रमणको शिकार हुनु पर्थेन । मिडियामा दौरा सुरुवाल र ढाका टोपी लगाएर नक्कली गौरव देखाए । उनीहरूले गल्ती गरे पनि म भन्दिनँ, जे सिकाइएको थियो, जे पढाइएको थियो उनीहरूले त्यही गरेका हुन् ।

सत्य थाहा नपाएकै कारण उनीहरूले नक्कली कुरा गरे । अमेरिका गएपछि यहाँका मान्छेले दुत्कारे । डिजिटल समयमा उनीहरू अमेरिका बसेर पनि केही गर्न सक्थे तर गर्दैनन् । किनभने उनीहरूमा हीनताबोध छ । यो हीनताबोधले रचनात्मक मान्छेको रचनाशिल्प खत्तम भयो । यो त समाजका लागि घाटा भयो नि । यो एउटा व्यक्तिको मात्रै मुद्दा होइन, अधिकांश मान्छेको यही समस्या हो ।

हाम्रो समाजमा एकदम धेरै मान्छे हीनताबोधले ग्रस्त छन् । समाज र मान्छेलाई हीनताबोधबाट बाहिर निकाल्ने एउटै उपाय हो, सत्य कुरा थाहा पाउने । सत्य कुरा नकारात्मक हुँदैन ।

हालै प्रकाशित चैतन्य मिश्रको किताबका केही अंशले भन्छन्, ‘समाज विश्लेषणका लागि आज हामीले प्रयोग गरिरहेको तरिका पुरानो भयो । यी सिद्धान्त समयको एउटा निश्चित खण्डमा जन्मेका हुन् । अब यी पुराना भए ।’

तपाईं पनि भन्नुहुन्छ, अब नयाँ तरिकाले हेर्नुपर्छ समाजलाई । तर, असत्यमा बाँचिरहेको समाजलाई सत्य थाहा पाउँदा अप्ठेरो पनि होला नि त ? समाजलाई फेरि नयाँ परिभाषा चाहिने होला नि त ?

जब हामी सत्य थाहा पाउँछौं, त्यो स्वतः नयाँ डेफिनेसन हुन्छ ।

हाम्रो समाजमा मान्छेको सम्मान भएको छैन । खासगरी त्यो मान्छेको सम्मान भएको छैन, जुन मान्छेले अन्न उब्जाउँछ । जुन मान्छेको श्रमले शहर बसाउँछ । जुन मान्छेको श्रमले बाटो बन्छ ।

पत्रकारितामा काम गरिरहेको तपाईंजस्तो मान्छे वा रेस्टुरेन्टमा काम गरिरहेको कोही अर्को होला । यी सबै श्रमिकको सम्मान नभएको अर्थ गतिलो पैसा पनि पाएको छैन भन्ने हो ।

सम्मान नगर्नेको पनि राजनीति हुन्छ । यस्तो अवस्थामा राजनीतिमा डन फटाहा ठेकेदार आउँछन् । यस्तै मान्छेको हालीमुहाली हुन्छ । यस्तो समयमा समाजलाई रचनात्मक बनाउने कुरा, समाजलाई अगाडि बढाउने कुरा खत्तम हुन्छ । ‘खत्तम हुन्छ है’ भन्ने कुरा थाहा पाउनु नै हाम्रा लागि ज्ञान हो । यो ज्ञानले मान्छेको सम्मान गर्नुपर्यो भन्ने कुरा त स्वतः ल्याउँछ नि !

पुरानै भाष्यलाई निरन्तरता दिएर । आफ्नो स–सानो व्यक्तिगत स्वार्थ पूरा गर्ने । सरकारी नियुक्ति लिने । सरकारी गाडी चढेर दुई चार दिन फुर्तीफार्ती गर्ने मान्छेहरूले जवाफ दिन सक्छन्, किन यतिका मान्छे आज पनि मासिक ७ हजार रुपैयाँ तलबमा काम गर्छन् ?

एक/दुई जना मान्छेले सरकारी नियुक्ति पाए र सरकारी गाडी चढे भन्दैमा पुरानो व्यवस्था नै ठीक छ भन्ने हुन्छ ? यस्तै मान्छेहरूले आफ्नो क्षणिक स्वार्थ पूरा भएको लोभमा पुरानै व्यवस्था ठीक थियो भन्दै अफवाह चलाउँछन् । यिनै मान्छेहरू भोलि आफ्नो सरकार वा मन्त्री हटेसँगै पदबाट हट्छन् । अनि कुनामा बसेर दारु खाँदै गाली गरिरहेका हुन्छन् । कुण्ठा यही हो । रोग पनि यही हो ।

सत्य थाहा पायो भने मान्छे कुण्ठित हुँदैन । मान्छे रचनात्मक हुन्छ । त्यही भएर यो सकारात्मक कुरा हो ।

संसारलाई सञ्चालन गर्ने दार्शनिक परिपाटी कमजोर हुँदै गएका छन् भन्ने आवाज उठाइरहनुहुन्छ । त्यसो भए के अब साँच्चिकै संसारलाई निर्देशित गर्न नयाँ दार्शनिक प्रणाली चाहिएकै हो त ?

यस विषयमा गम्भीर प्रस्ताव तयार गर्न खोजिरहेको छु । अहिले नै ठ्याक्कै टिप्पणी गर्दिनँ । यस विषयमा किताबै पनि लेख्न सकिएला ।

अहिले यति भनौं, संसारलाई एउटा नयाँ दार्शनिक सिस्टमको जरुरी छ ।

अहिलेसम्म भएका सबै दार्शनिक र सामाजिक प्रणालीले अबको संसारलाई अगाडि लिएर जान सक्दैन । त्यसो हुनाले अबको समय र संसारलाई अगाडि लिएर जान सक्ने नयाँ दार्शनिक प्रणालीको खोजमा जुटिरहेको छु ।

संसारमा बहसका रूपमा नयाँ दार्शनिक प्रणाली लिएर आउनुपर्छ । अहिले संसार दर्शनको संकटमा छ ।

केही समयअघि प्रत्यक्ष पत्रकारितामा हुनुहुन्थ्यो । अहिले विभिन्न सञ्चारमाध्यममा लेख लेखिरहनुभएको छ । हाम्रो मिडिया ‘बौद्धिक रचनात्मक’ भएनन् भन्ने गुनासो सुनिन्छ । के लाग्छ, तपाईंलाई ?

मिडियालाई रचनात्मक बनाउने कुरा उठिरहेको छ । तर, हरेक दिन हाम्रा सञ्चारमाध्यममा काण्ड र फण्डा मात्रै आउँछन् । राजनीतिले नै सबै डोर्याउँछ ।

भनिन्छ, संसारभर राजनीतिले सबै कुराको दिशा निर्धारण गर्छ । पोलिटिक्स इन कमाण्ड भन्ने गरिन्छ । तर, संसारको इतिहासमा राजनीति मात्रै सबै कुरा होइन ।

बौद्धिक, वैज्ञानिक एवम् गणितज्ञले निरन्तर सक्रिय ढंगमा आफ्नो आविष्कारको माध्यमबाट राजनीतिमा हस्तक्षेप गरिरहे । यसले संसारलाई राजनीतिले मात्र चाहेको बाटोमा जान दिएन । रचनात्मकताले कैयौं ठाउँमा राजनीतिलाई निर्देशित पनि गरेको छ ।

तर, हाम्रोमा धेरै कुरा राजनीतिले निर्धारण गर्छ । हाम्रो समाज कुण्ठाग्रस्त छ । कुण्ठाग्रस्त समाजमा रचनात्मकता हुँदैन । त्यसकारण हाम्रोमा राजनीति नै सबै कुराको निर्धारक भयो ।

राजनीतिक शक्तिमा जो छ, त्यसले काण्ड गर्यो भने काण्ड आयो । त्यसले सुरुङ बनाउँछु भन्यो भने समाचारमा सुरुङ आउँछ ।

हामी रचनात्मक क्षेत्रमा रहेका मान्छेले राजनीतिक शक्तिमा भएका मान्छेले गरेको पहलभन्दा बाहिर गएर केही गर्न सकेनौं । हामीले आफ्नै सोभरेन्ट पहल गरेनौं ।

यसै कारण राजनीतिक शक्तिमा हुने मान्छे नै हाम्रो बौद्धिकता र समाचारको स्रोत भए । उनीहरूले जे न्यूज म्यानुफेक्चर गर्छन्, त्यही समाचार भयो । यो समस्या हो ।

यसर्थ, सत्य थाहा पाउन सबैले प्रयास गर्नुपर्छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक ९, २०७६ ०८:२१