यूएई ‘ट्रान्जिट’ बनाएर भिजिट भिसामा युद्धग्रस्त देशमा मानव तस्करी

A+ A A-

गाउँका सोझासिधा युवालाई भिजिट भिसामा संयुक्त अरब इमिरेट्स (यूएई) पठाएर ८२ लाखभन्दा बढी ठगी गरेको आरोपमा ‘एजेन्ट’ कमल विश्वकर्मालाई हालै मात्र इन्टरपोलमार्फत पक्राउ गरी नेपाल ल्याइयो ।

हाल अनुसन्धानमै रहेका उनीमाथि प्रतिव्यक्ति ८ लाख रुपैयाँ लिई ६ जनालाई भिजिट भिसामा यूएई पुर्‍याएर अलपत्र पारेको आरोप छ । विदेशमा लुकी बसेका विश्वकर्मा अझै केही युवालाई भिजिट भिसामा उडाउने योजनामा थिए । तर, यसअघि नै ठगीमा परेकाहरूको जाहेरीपश्चात् वैदेशिक रोजगार विभागले प्रहरीको सहयोगमा इन्टरपोलमार्फत उनलाई एक वर्षपछि पक्राउ गरी नेपाल ल्याएको छ । पीडितहरूका अनुसार, मासिक ३५ सय दिराम (नेपाली एक लाख रुपैयाँ) को जागिर मिलाइदिने लोभ देखाई भिजिट भिसामा यूएईहुँदै तेस्रो मुलुक पठाइदिने आश्वासन दिएर उनले पैसा उठाएका थिए । कुवेतमा काम गर्न जान पाइने लोभमा परी केही महिलाले पनि उनलाई पैसा बुझाएका थिए ।

०००

गत मंसिरमा भिजिट भिसामा नेपालीसँग पैसा उठाएर विदेश पठाउने गरेको अभियोगमा अध्यागमन विभागका नौ अधिकृतसहित ४० जनालाई प्रहरीले मुद्दा चलायो । विभाग र नेपाल एयरलाइन्सका केही कर्मचारीसहित कतिपय ट्राभल एजेन्सी र कन्सल्टेन्सी सञ्चालक नै मानव तस्करीमा संलग्न रहेको खुलेको थियो । तीमध्ये आठ जना पुर्पक्षका लागि थुनामा छन् भने ३२ जना धरौटीमा छुटेका छन् ।

०००

भिजिट भिसामार्फत नै यूएईहुँदै प्रतिबन्धित मुलुक इराक पुर्‍याइएकी धनकुटाकी सिर्जना लिम्बूलाई गत पुसमा उद्धार गरी नेपाल ल्याइयो । यूएईबाट कुवेतहुँदै इराक पुर्‍याइएकी उनी घरेलु कामदारका रूपमा रहँदा रोजगारदाताबाटै यौन शोषणमा परेपछि उद्धारका लागि गुहार मागेकी थिइन् । गत फेब्रुअरीमा उद्धार भई नेपाल आएकी सिर्जनालाई पोखराका प्रमोद गुरुङले भिजिट भिसामा पठाएका थिए ।

०००

एकातिर भिजिट भिसामा गएर विदेशमै लुकेर बस्ने, ठगिने, दुःख पाउने, महिलाहरू यौन शोषणमा पर्ने, अर्कातिर एजेन्टसँग मिलेर कर्मचारीले नै कागजात मिलाएको प्रकरण सतहमा आएपछि अध्यागमन विभागले गत माघमा ट्राभल एड्भाइजरीसँगै ६ बुँदे नयाँ नियम लागू गर्‍यो । तर, नयाँ नियम लागू भएपछि पनि भिजिट भिसाका नाममा नेपालबाट ‘मानव तस्करी’ रोकिनुको साटो झन् बढदै गएको पाइएको छ ।

भिजिट भिसाका नाममा यसरी हुन्छ मानव तस्करी

खासगरी यूएईलाई ‘ट्रान्जिट’ बनाएर दलालहरूले नेपाली महिलालाई कुवेतहुँदै साउदी अरबदेखि रोजगारीका लागि प्रतिबन्धित मुलुकहरू इराक र सिरियासम्म पुर्‍याइरहेका छन् । हातमा यूएईको भिजिट भिसा तर झोलामा कुवेतको पेपर भिसा र टिकट लिएर विमान चढ्नेको संख्या बढ्दो छ । यसै साताको आइतबार मात्र भिजिट भिसामा १ हजार ३ सय ४४ जना नेपाली यूएई उडेका छन् । अर्को सातासम्म उनीहरू कहाँकहाँ पुग्छन् भन्ने कुरा दलाललाई मात्र थाहा छ ।

२२ र २३ वैशाखमा विभिन्न देश जान १७ हजार १ सय ३१ जना भिजिट भिसामा बाहिरिँदा १२ हजार ८ सय ४४ जना फर्किएका छन् । दुई दिनमा जाने र आउनेबीचको अन्तर ४ हजार २ सय ८७ देखिन्छ ।

यीमध्ये सबै तेस्रो मुलुक जाने उद्देश्यले नगएका भए पनि एजेन्टमार्फत जानेको संख्या दैनिक सयभन्दा बढी हुने गरेको स्रोत बताउँछ । अध्यागमन विभागका कर्मचारीको मिलेमतोबिना छलेर जानेहरूलाई विमानसम्म पुग्न सजिलो पक्कै हुँदैन ।

uae transit-visit visa-susheel shrestha-tia1715050973.jpg

गत जनवरीदेखि मेसम्म १ लाख ७७ हजार ५ सय ३९ जना भिजिट भिसामा विभिन्न देश गएका छन् । यसमा यूएई जानेको संख्या ३७ हजार १ सय ७८ छ । यूएई गएका आधाभन्दा बढी फर्किएका छैनन् । नफर्किएकामध्ये केही यूएईमै लुके भने धेरैजसो तेस्रो मुलुक हानिए ।

कुवेतमा १० वर्षदेखि कार्यरत एक नेपाली भन्छन्, ‘फागुन लागेयता कुवेतमा हुलका हुल नेपाली महिला आइरहेका छन् । उनीहरूलाई अरबीले घरेलु कामदारका रूपमा छानेर राख्छन्, कतिलाई साउदी अरबदेखि इराक र सिरियासम्म पुर्‍याएका छन् ।’

‘भिजिटमा जानेहरूको कागजपत्र सबै ठीकठाक देखिने, कर्मचारीले सिधै घूस लिएको पनि नदेखिने तर एजेन्टले नामको सूची नपठाई तेस्रो मुलुक जाने उद्देश्य राखेको कुनै पनि यात्री विमान चढ्न पाउँदैन,’ विश्वस्त स्रोतले शिलापत्रसँग भन्यो, ‘अध्यागमनका कर्मचारीलाई सेटिङका लागि बुझाउनुपर्ने भन्दै एजेन्टहरूले एक यात्रीबाट २५ देखि ३० हजार रुपैयाँसम्म लिने गरेका छन् ।’

गत २४ फागुनमा नेपाल प्रहरीले भिजिट भिसामा यूएई जान लागेका तीन जना र उनीहरूलाई पठाउन खोज्ने एजेन्टलाई त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट पक्राउ गर्‍यो । तेह्रथुमकी नेत्रकुमारी गुरुङ, अर्घाखाँचीका हरि उपाध्याय र चितवनका दुर्गा श्रेष्ठ राति १०ः२५ बजे हिमालय एयरलाइन्सको फ्लाइटबाट यूएई उड्न लागेका थिए । यूएईमा घरेलु कामदारका रूपमा जागिर लाइदिने प्रलोभन देखाएर एजेन्ट भविलाल थापाले उनीहरूसँग जनही २ लाख रुपैयाँ लिएको पाइयो । स्रोतका अनुसार, कसैले सूचना दिएपछि गृह मन्त्रालयको निर्देशनमै उनीहरूलाई रोकिएको थियो ।

१५ सय पासपोर्टमाथि अनुसन्धान

उपत्यका अपराध अनुसन्धान कार्यालयका प्रहरी नायब उपरीक्षक (डीएसपी) गोविन्द पन्थीका अनुसार, गत १५ साउनदेखि फागुनसम्म १ हजार ५ सय ९६ वटा पासपोर्ट त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट अनुसन्धानका लागि कार्यालयमा आएका छन् । यीमध्ये अधिकांश भिजिट भिसाका लागि किर्ते गरेकोमा समातिएका हुन् । कागजपत्र अपुग भएर समातिएका पासपोर्ट सम्बन्धित व्यक्तिलाई कार्यालयले फिर्ता गरिसकेको र अहिले पनि २ सय हाराहारीका पासपोर्टमाथि अनुसन्धान भइरहेको उनले बताए ।

सम्बन्धित समाचार

वैदेशिक रोजगारीका नाममा हुने ठगीबाट जाेगिन चनाखो बनाैँ : श्रम मन्त्रालय

‘होटल बुकिङ नभएको वा अन्य केही अपुग भएको हकमा फिर्ता दियौँ,’ उनले शिलापत्रसित भने, ‘यसरी फिर्ता गरिएकामध्ये कतिपयचाहिँ पासपोर्ट सक्कली भए पनि सरकारी कागज किर्ते गर्नेहरू थिए ।’

सरकारी कागज किर्ते गरेकालाई सक्कली नै भए पनि पासपोर्ट किन फिर्ता दिइयो त भन्ने प्रश्नमा उनले भने, 'सोधीखोजी गर्दा राहदानीधारीले ‘मैले बनाएको होइन, एजेन्टले बनाएको हो, मैले पढेको पनि छैन, जानेको पनि छैन, पैसा लियो-बनाएर अध्यागनमा यही देखाउन भन्यो,’ भनेपछि उल्टै पीडित भएको पाइएकाले उनीहरूबाट जाहेरी लियौँ र फिर्ता दिएका हौँ ।’

उनको भनाइले पनि भिजिट भिसाका नाममा भइरहेको मानव तस्करी पुष्टि गर्छ । १५ सय पासपोर्टमाथि अनुसन्धान गर्दा भिजिटमा पठाउन नक्कली कागजात बनाउने अध्यागमनका अधिकृत, नेपाल एयरलाइन्स कर्मचारीसहित ४० जनालाई पक्राउ गरिएको डीएसपी पन्थीले बताए । ‘यो किर्तेमा संलग्न अध्यागमनका अधिकृतसहित ८ जना पुर्पक्षका लागि थुनामा छन्, बाँकी धरौटीमा छुटेका छन्,’ उनले भने ।

नयाँ नियमले झन् सजिलो

नयाँ नियमअनुसार, भिजिट भिसामा जाँदा कम्तीमा ६ महिना अवधि भएको पासपोर्ट हुनुपर्छ । गन्तव्य देशको भिसा, दुईतर्फी टिकट, भ्रमण अवधिभर होटल बुकिङ गरेको प्रमाणपत्र वा होटल बुकिङ नभई आफन्तसँग रहने भएमा एकाघरका तीन पुस्ताभित्रको नाता खुल्ने नागरिकता प्रमाणपत्र वा अन्य कुनै प्रमाणपत्र भए बुझाउनुपर्छ । आफ्नै खर्चमा जानेहरूले कम्तीमा ५०० अमेरिकी डलरबराबरको नगद सटही भएको प्रमाण (नगद वा डेबिट/क्रेडिट कार्ड) पनि देखाउनुपर्छ । यूएई, बहराइन, कुवेत, कतार, ओमान र साउदी अरबमा भिजिट भिसामा जानेहरूले कसैको करकाप वा प्रलोभनमा नपरी नितान्त भ्रमण प्रयोजनका लागि प्रस्थान गर्न लागेको स्वघोषणाको एउटा फारमसमेत भरेर अध्यागमन कार्यालयमा बुझाउनुपर्छ ।

तर एजेन्टलाई बायाँ हातको खेल

एजेन्टले ट्राभल एजेन्सीसँग मिलेर यी सबै कागज निमेषभरमै तयार गरिदिन्छन् । ‘गाउँबाट बोलाएर पासपोर्ट एजेन्टले नै बनाइदियो । ट्राभलमा कुरा मिलाएर भिसाको काम गरिदियो,' कुवेत पुगेकी नेपाली महिलाले नाम नछाप्ने सर्तमा भनिन्, ‘होटल बुकिङ मात्र गर्दा पनि ५/६ घण्टा देखाउने रहेछ । रिटर्न टिकट पनि प्लेनमा चढेपछि क्यान्सिल गरिदिन्छ ।’

उनका अनुसार, अध्यागमनमा देखाउनुपर्ने ५ सय डलर एजेन्टले नै दिन्छ तर यूएई पुगेपछि आफ्नो प्रतिनिधिमार्फत फिर्ता लैजान्छ । ती महिलाले अगाडि भनिन्, ‘कतिलाई केही दिन यूएईमै राख्छ, डकुमेन्ट्स भएकाहरूलाई टिकट काटेर कुवेत पठाइदिन्छ ।’ कुवेत पुग्न उनले पासपोर्ट बनाउँदा, भिसा र टिकटको मात्रै पैसा तिरेको बताइन् । आफूसँगै आएका पुरुषहरूले भने अतिरिक्त २ लाख रुपैयाँसम्म दलाललाई बुझाएको उनले सुनाइन् । कुवेत पुगेपछि भने कानुनी रूपमै काम खोजेर गर्न पाइने ती महिलाको भनाइ छ ।

नेपालको कानुन छलेर कुवेत आएको थाहा पाएपछि...

कुवेतमा एक दशकदेखि कार्यरत अर्का नेपालीका अनुसार, नेपालको कानुन छलेर आएको थाहा पाएपछि कुवेतमा नेपाली महिलाहरूलाई छानेर कसैलाई कुवेतमै राखिन्छ, कतिपयलाई दबाब, प्रभाव र लोभलालचमा साउदी अरेबिया, द्वन्द्वग्रस्त सिरिया र इराकसम्म पुर्‍याइन्छ । ‘घरेलु कामदार भनेर पठाइएका उनीहरूमध्ये अधिकांशमाथि त्यहाँ हिंसा, यौन शोषण हुन्छ । स्वदेश फर्किन्छु भन्दा पनि पाउँदैनन् । तलब पाउँदैनन् । भिजिट भिसाका नाममा खुलमखुल्ला भइरहेको मानव तस्करीको दर्शक हामी बनेका छौँ,' फोन सम्पर्कमा ती नेपालीले भने ।

प्राय: पुरुषहरूलाई भने तस्करहरूले युरोप, अफगानिस्तानदेखि महिनौँ हिँडाएर अमेरिकाको डङ्की यात्रामा समेत लग्ने गरेका छन् ।

केही वर्षअघि कुवेतमा रोजगारदाताबाटै हिंसा र शोषणमा परेको भन्दै सोसल मिडियामार्फत गुहार मागेकी नुवाकोटकी अनु तामाङलाई सरकारले आफ्नै खर्चमा स्वेदश फर्काएको थियो । ‘तर, नेपालको कानुन छलेर आएकाहरू सम्बन्धित निकायमा गुहार माग्न पनि सक्दैनन्,' ती नेपालीले भने, ‘यसको फाइदा यहाँका अरबीहरूले उठाउँछन्, काम दिए पनि कतिपयले तलब दिँदैनन् । घर फर्कन दिँदैनन् ।’

श्रम स्वीकृतिभन्दा भिजिट भिसा धेरै

अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा धेरै कामदार पठाउने देशको सूचीमा नेपाल अग्रपंक्तिमै आउँछ । तर, तथ्याङ्क हेर्दा लाग्छ, एयरपोर्टमा दैनिक देखिने भिड काम गर्न जानेको भन्दा घुम्न जानेको बढी हो ।

वैदेशिक रोजगार विभागका अनुसार, बितेको चार महिनामा यूएईमा काम गर्ने भन्दै ३४ हजार ५ सय ९४ जनाले श्रम स्वीकृति लिएका छन् । तर, यसै अवधिमा घुम्न जानेको संख्या ३५ हजारभन्दा बढी रहेको अध्यागमन विभागको रिपोर्ट छ । चार महिनामा कुवेतका लागि श्रम स्वीकृति लिनेको संख्या ९ हजार १ सय ६६ जना छ । तर, कुवेतमा रहेका नेपालीहरू भन्छन्, ‘माघयता दिनकै सयको हाराहारीमा नेपाली महिला कुवेत सिटी ओर्लिरहेका छन् ।’

दसैँमा देश छोड्नेहरू

'मेरो छोराले दसैँको मुखमा मैजसरी विदेशिनु नपरोस्'

कवेतस्थित नेपाली राजदूतावासका अनुसार, कुवेतमा ३० हजारको हाराहारीमा नेपाली महिला कार्यरत छन् । यीमध्ये करिब १५ हजार मात्रै वैध बाटोबाट कुवेत पुगेका हुन् । धेरैजसो यूएईहुँदै कुवेत पुगेकाहरू रहेको दूतावासका एक कर्मचारीले बताए । दूतावासको यो तथ्याङ्क गत वर्षको हो ।

अघिल्लो वर्ष के थियो ?

यूएई मात्र होइन, भारतहुँदै तेस्रो मुलुक जानेको संख्या झन् धेरै रहेको अनुमान छ । सन् २०२३ मा घुम्ने प्रयोजनका लागि २७ हजार ४ सय ३० महिला, ४४ हजार २ सय ५७ पुरुष र ११ अन्य गरी ७१ हजार ६ सय ९८ नेपाली भारत गएका थिए । कतिपय नेपालीलाई कागजपत्र मिलाएर त्यहीँबाट एजेन्टले तेस्रो मुलुक लैजाने गरेका छन् । यसरी जानेमा पनि अधिकांशको पहिलो गन्तव्य यूएई नै हुने गरेको छ । त्यहीँबाट एजेन्टले कुवेतलगायत अन्य देश पठाउँछन् ।

अध्यागमन विभागको सन् २०२३ को प्रतिवेदनअनुसार, नेपालीलाई घुम्नका लागि भारतपछि मन पर्ने गन्तव्य यूएई हो, जहाँ ५५ हजार ६ सय १८ जना गएका थिए । यसमा १६ हजार २ सय ९० महिला, ३९ हजार ३ सय २६ पुरुष र अन्य २ जना थिए ।

visit visa countries1715062005.jpg

सन् २०२३ मा ओमान घुम्न जानेमा पुरुषको तुलनामा महिलाको संख्या पाँच गुणा बढी देखिन्छ । त्रिभुवन अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलबाट सन् २३ मा २ हजार ४ सय ९६ नेपाली भिजिट भिसामा ओमान गएका थिए, जसमा महिलाको संख्या २०९० थियो भने पुरुषको संख्या ४ सय ६ थियो ।

कडाइ गर्न ल्याइएको नियम, दलाललाई हाइसञ्चाे

कडाइ गर्ने भन्दै लागू गरिएको नियमलाई दलालले ठग्ने र तस्करी गर्ने अस्त्र बनाइरहेको कुरा तथ्यले त पुष्टि गर्छ नै, अध्यागमन विभागका हाकिम स्वयम् पनि स्वीकार्छन् । विभागका महानिर्देशक कोशहरि निरौलाले शिलापत्रसित भने, ‘तपाईंहरूको प्रश्न र आशंकालाई म इन्कार गर्दिनँ । हो, यत्रो संख्यामा मान्छे घुम्नकै लागि गए भनेर पत्याउन सकिँदैन ।’

उनलाई हामीले सोध्यौँ, ‘अध्यागमन कर्मचारीको मिलेमतोबिना यो कसरी सम्भव छ ?’

पछिल्लो समय आफूले बढीभन्दा बढी यो प्रश्नको सामना गरिरहेको उनले बताए । ‘अब झोलाभित्र के छ भनेर खोतलेर हेर्ने कुरा भएन । हामीलाई पनि धेरैले यस्तो भइरा’छ भनेर सुनाएका चाहिँ छन्,' उनले भने ।

‘कुवेतस्थित केही एजेन्टले अध्यागमनका कर्मचारीलाई प्रतिव्यक्ति ३० हजार रुपैयाँ खुवाएको बताएका छन्, यसमा यहाँहरूको स्पष्टीकरण के हो ?’ भन्ने प्रश्नमा उनले कसैले प्रमाणसहित जानकारी गराएमा त्यस्ता कर्मचारीलाई सिधै कारबाही गरिने बताए । आफूलाई पनि विभिन्न माध्यमबाट यस्ता आरोपयुक्त गुनासा आइरहेको महानिर्देशक निरौलाको भनाइ छ ।

यस्तै गुनासा आइरहेकाले नियमित छानबिन भइरहेको दाबी पनि उनले गरे । ‘पछिल्लो समय तपाईंहरूले भनेजस्तो गुनासो बढ्न थालेपछि छानबिन र निगरानी थप बढाएका छौँ,' उनले भने ।

कडाइ गर्न ल्याइएको नियमको गलत प्रयोग भइरहेको उनले स्वीकारे । ‘पहिला अप्ठेरो भयो भनेर सहजीकरण गर्न खोजिए पनि यसैलाई दुरुपयोग गरेर तस्कर, दलालले गलत गरिरहेका छन् भन्ने छ, हामीले यसमा अनुसन्धान गरिरहेका छौँ,' निरौलाले भने ।

भिजिट भिसाका नाममा भइरहेको मानव तस्करीलाई रोक्न आफूले सक्दो पहल गरिरहेको पनि उनले बताए । यसका लागि कार्यदल नै बनाएर अघि बढ्ने विषयमा गृह मन्त्रालयसँग कुराकानी भएको र निर्देशन पनि आइसकेको जानकारी महानिर्देशक निरौलाले दिए । आफूहरूले गमन/आगमनसम्बन्धी विवरणबारे अनुसन्धान पनि गरिरहेको उनको भनाइ छ ।

यूएईलाई ‘ट्रान्जिट’ बनाएर भइरहेको मानव तस्करी रोक्न त्यहाँ छुट्टै युनिट राख्ने विषयमा छलफल भइरहेको उनले जनाए । ‘अथवा यूएईसँग सम्झौता नै गरेर नो अब्जेक्सन लेटरको व्यवस्था मिलाउने कि भन्नेमा पनि हाम्रो गृहकार्य छ ।’

सारमा तथ्य, विवरणसँगै तालुकदार निकायकै स्वीकारोक्तिले पनि भिजिट भिसाका नाममा भइरहेको मानव तस्करी पुष्टि हुन्छ । तर, सरकार मुकदर्शक बनेको छ । अघिल्लो कार्यकालमा गृहमन्त्री बनेलगत्तै पासपोर्ट बनाउने नाममा हुने सेटिङलाई ध्वस्तप्राय: पारिदिएका रवि लामिछाने गृहमन्त्रीका रूपमा आफ्नो दोस्रो कार्यकालमा छन् । उनले अब भिजिट भिसाका नाममा भइरहेको मानव तस्करी र अध्यागमन कर्मचारीको सेटिङलाई भत्काउन सक्छन्, सक्दैनन्, धेरैलाई चासो छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख २५, २०८१ ११:५०