कस्तो छ नाटक 'टिकट टु हलिउड' ?

A+ A A-

आइतबार बिहान अभिषेक दाइसँग फोन सम्पर्क भयो । दाइ पनि काठमाडौंतिर नै हुनुहुँदो रहेछ । मण्डला थिएटरमा सागर खाती कामीको कथा/परिकल्पना/निर्देशनमा नाटक 'टिकट टु हलिउड' ८ वैशाखदेखि २३ सम्म मञ्चन हुँदै थियो ।

बेलुका ७:३० को शो हेर्न मण्डला थिएटर जाने हाम्रो सल्लाह भयो । म त्रिचन्द्रको आफ्नो क्लास छोडेर थापागाउँस्थित मण्डला थिएटर जान नेपाल यातायाल चढ्न पुतलीसडक पुगेँ । गाडी त आयो तर यात्रुको भिड उस्तै थियो । गाडी चढ्न तँछाडमछाड भयो । त्यो गाडीलाई छोडेँ र अर्को गाडी कुरेँ । तेस्रो गाडी अलिक खालीजस्तो भएकाले त्यसैमा चढेँ ।

धुलाबारीमा पहिलोपटक लकडाउनका बेला सागर दाइसँग मेरो भेट भएको थियो । त्यतिबेला गाउँमा सामाजिक सञ्जाल निर्माण गर्ने अवसर मिलेको थियो । गाउँमा त्यो पनि फुर्सदिला हुनुले पनि धेरै कुरा गाउँमा प्रयोग गर्ने, छलफल गर्ने वातावरण थियो । गाउँमा त्यसबेला धेरै क्षेत्रमा सकारात्मक कामहरू भए । दाइकै निर्देशनमा धुलाबारीमा भएको नाटक 'अबुई' पनि त्यतिबेलाको एउटा प्रयोग थियो । हामी धेरै साथीका लागि अभिनय गरेको त्यो पहिलो नाटक थियो । त्यो हाम्रा लागि लकडाउनका कारण मिलेको संयोग थियो ।

लकडाउनको समयमा त्यही नाटक बनाउँदा मैले नाटक र थिएटरलाई नजिकबाट बुझ्न पाएँ । केवल गाउँको दाइको सम्बन्धले मात्र होइन, कथाकार, परिकल्पनाकार र निर्देशक सागर दाइको नयाँ नाटकको प्रयोग हेर्न म मण्डला पुगेको थिएँ ।

म पुगेको करिब आधा घन्टापछि टिङटिङ घन्टी लाग्छ । यसबीचमा गाउँका अर्का नुतन दाइसँग पनि अचानक भेट भइसकेको थियो । यही नाटककै लागि उहाँ काठमाडौंको बसाइमा हुनुहुँदो रहेछ । दाइकै पछि लागेर एकछिन मण्डलाको नाटकका लागि सामान बनाउने ठाउँमा पुगेँ । दाइ केही सामान थन्क्याउँदै गर्दा म भने नटबोल्ट कस्ने मेसिनलाई हातमा खेलाउँदै नाटकका बारेमा सोध्न खोजिरहेको थिएँ । तर, एकछिन धैर्य गरेर नाटक नै हेर्ने निर्णयमा पुगेँ, नाटकका बारेमा सोधिनँ ।

Ticket to Holywood (1)1714734612.jpg

मैले मेसिनले नट कस्न खोजेँ, जानिनँ । दाइले गरेर देखाएपछि भने म आफैँले एउटा नट कसेँ र खोलेँ । पहिलो घन्टीपछि नै दर्शक बिस्तारै हलभित्र प्रवेश गर्न थालेका थिए । दाइले अर्को घन्टी लाग्छ, अनि पस्दा पनि हुन्छ भन्नुभयो । अविषेक दाइ आइपुग्दा नपुग्दै दोस्रो घन्टी लाग्यो । हामी सरासर हलभित्र छिर्‍यौँ । योबीचको समय मैले नाटक समयमा सुरु नभएरभन्दा पनि म थिएटर छिटो पुगेर मिलेको थियो ।

मलाई थिएटर र समयको सम्बन्ध निकै महत्त्वपूर्ण हुन्छ भन्ने लाग्छ । थिएटरका नाटक, कलाकार, दर्शक सबैले समयको पालना गर्नुपर्ने नियम हुन्छ । दर्शकको रूपमा मलाई (१ घन्टा ३० मिनेट) समय बितेको पत्तै भएन, नाटक सकिइसकेको थियो । नाटक सकिएर बाहिर निस्कँदा अन्तिममा चलिरहेको नृत्य चैँ एकछिन नसकिएको भए हुने भन्ने मलाई लागिरहेको थियो । मजस्तै बाहिर दर्शकको मुखबाट पनि एकछिन माहौल तताएको भए हुने भन्ने सुनिँदै थियो ।

दर्शकको समयको सदुपयोग गर्ने हिसाबले नाटक 'टिकट टु हलिउड' सफल देखिन्छ । कलाकारले नाटकभित्र ठीक समयमा ठीक कार्य गर्नुपर्छ । यसो भयो भने मात्र दर्शकसँग नाटक एकाकार हुन्छ । समयको पालनामा थिएटरहरू अन्य धेरै क्षेत्रभन्दा अगाडि छन् । नाटक सुरु भएपछि दर्शक पनि थिएटरमा भित्र पस्न पाउँदैनन् ।

'टिकट टु हलिउड'को कथामा एक जना चर्चित कलाकार मन्टी हुन्छ । ऊ यस नाटकमा फिल्मको हिरो हुन्छ । ऊ चर्चित हुनुका साथै शक्तिशाली पनि देखिन्छ । आफ्नो फिल्मको डाइरेक्टर, क्यामरामेन, म्युजिसियन छान्ने प्रसंग । नियम पालना नगर्दा पाएको छुट । सामाजिक नेतृत्वको अवसर, उसको आफ्नो मनोभावना, बोली र व्यवहारले उसलाई बारम्बार त्यस्तै देखाउँछ ।

मन्टीको बुद्धिबङ्गाराले पूरै नाटकभरि नै उसलाई बुद्धि दिइरहन्छ । उसको मनको आकाङ्क्षालाई त्यसले निर्देशन दिइरहन्छ । नाटकको अधिकांश भागमा यसले निर्णायक भूमिका खेलेको देखिन्छ । बुद्धिले मन्टीलाई उत्साहित र ज्ञानी त बनाउँछ तर धेरै ठाउँमा उसलाई सफल भने बनाउन सक्दैन ।

शक्तिशाली मन्टी नाटकको धेरै ठाउँमा निरीह देखिन्छ, जहाँ यो बुद्धिले काम गर्दैन । नाटकका दृश्यमा मन्टीले धेरै ठाउँमा प्रयोग गरेको शक्ति निष्क्रिय हुन्छ । मन्टी र मोतिलालको दोहोरो व्यक्तित्व देख्दा मलाई पनि हाम्रो समाजका धेरै मन्टीजस्ता पात्र दिमागमा आए ।

Ticket to Holywood (2)1714734621.jpg

समाजमा पनि नाटकमा जस्तै आयातित बुद्धि, आवरण, व्यवहार र व्यक्तित्व भएका धेरै मन्टीहरू कल्पना गर्न सकिन्छ । कथामा मोतिलाल लुकेको पात्र हो । मोतिलालको मूल्य हुन्छ । मोतिलालको कथामा अर्थ महत्त्वपूर्ण छ । हाम्रो समाजमा धेरै मन्टीजस्ता पात्र देखिन्छन् । तर, के मन्टीको सोचमा आएको भावनात्मक, व्यावहारिक, सकारात्मक, रचनात्मक, चिन्तनमा आएको परिवर्तनजस्तै हाम्रो समाजमा पनि परिवर्तन आउन सक्छ ?

मन्टीको बुद्धिबङ्गाराले पूरै नाटकभरि नै उसलाई बुद्धि दिइरहन्छ । उसको मनको आकाङ्क्षालाई त्यसले निर्देशन दिइरहन्छ । नाटकको अधिकांश भागमा यसले निर्णायक भूमिका खेलेको देखिन्छ । बुद्धिले मन्टीलाई उत्साहित र ज्ञानी त बनाउँछ तर धेरै ठाउँमा उसलाई सफल भने बनाउन सक्दैन ।

के मन्टीको जस्तो समस्याको पहिचान समाजमा हुन्छ ? के हामी समाजबाट मन्टीले कथामा जस्तै आयातित बुद्धि फ्याँक्न सक्छौँ वा सक्दैनौँ ? के समाजमा आयातित जीवनलाई नै आदर्श मान्ने मन्टीहरूको पनि नाटकको जस्तै ह्यापी इन्डिङ हुन्छ ? यो त भन्न सकिँदैन । तर, देखेको र सुनेको हिसाबले चैँ के भन्न सकिन्छ भने, यस्ता खराब बुद्धि फ्याल्नेभन्दा कसरी त्यसलाई भर्ने भनेर चाहना राख्ने मन्टीहरू नै हाम्रो समाजमा बढी छौँ ।

नाटक सुरुदेखि अन्तिमसम्म दर्शकलाई पनि कलाकार, संवाद, प्रप्स, सजावटको प्रयोग, कथाका प्रसंग नाटकको कुनै पाटो भएजस्तो महसुस गराउँछ । यो नाटकको सफलता हो । मलाई भने सुटिङ हेर्न गएको दर्शकजस्तै महसुस भयो, हिरोलाई हेर्न र भेट्न चाहने उसको फ्यानजस्तो । त्यहाँको कलाकारिता, हलको माहौल, सुरुदेखि प्रयोग भएको संगीत, नाटकका पात्रको अभिनय, कथावस्तु, पहिरन, सजावट, कलाले पनि दर्शकहरू नाटकसँग जोडिइरहेका थिए ।

कलाकारको दर्शकसँगको संवाद, दर्शकको नाटकका केही ठाउँमा प्रयोग, संगीत दिँदै गरेका पात्र नाटकका कलाकार बनेर कथामा आउने साथै विभिन्न संकेतको प्रयोगले दर्शक र कथा नजिक देखाउने प्रयास नाटकभरि गरिएको मैले पाएँ । नाटकमा दर्शकलाई कथासँग जोड्ने, कलाकारको रूपमा आफूलाई देख्ने धेरै ठाउँहरू पाएँ । हुन त यो व्यक्तिव्यक्तिपिच्छे फरक पर्ने कुरा हो ।

अन्य कथाका कलाकार मन्टीको हलिउडको यात्राका सहयात्रीजस्ता देखिन्छन् । अन्य कलाकारको भूमिकाले नै नाटकमा मन्टीका विभिन्न स्वरुप, भावना, चाहना, व्यवहार, मनोभावना अभिव्यक्त हुन्छन् । उनीहरूमा पनि मन्टीजस्तै स्वभाव रहेको नाटकमा नै देखिन्छ । कथामा विभिन्न ठाउँमा उनीहरूले आफ्नो स्वभावअनुसार अभिव्यक्त गर्छन् । मात्रामा फरक रहे पनि सबै पात्र र मन्टीको चरित्रमा खासै फरक हुँदैन । अन्त्यमा मन्टीको स्वभावमा धेरै परिवर्तन आएको देखाइन्छ । नाटक हेर्दा आफूलाई मन्टी देखिरहेका दर्शकलाई बारम्बार मन्टीजस्तो बन्ने रहर मर्दो हो । अन्त्यमा भने दर्शकले आफूलाई मन्टीसँग एकाकार गर्ने ठाउँ छ । जहाँ मन्टी समाजको आदर्श बन्न सक्ने हुन्छ ।

के कथाको मन्टीको हलिउडको टिकट काट्ने आकाङ्क्षा र हलिउडतिरको लेन्डको टिकट काट्न भौँतारिएको समाज उस्तैउस्तै मान्न सकिँदैन ? दुवैमा सपना छ । आकाङ्क्षा छ । चाहना छ । भावना छ । संस्कृति छ । मन्टीको जीवनको यात्रामा सफलता र असफलताबीच सफलताका लागि परिश्रम चलिरहन्छ । समाजको हलिउड लेन्डको यात्रामा भने हामी सफल छौँ । समाजमा यो यात्राको कहिले सफलता, कहिले असफलता र फेरि जसरी पनि विदेशको टिकट काटेर सफलता पाउनुपर्नेजस्तो देखिन्छ । के मन्टीको सफलताजस्तो समाज, यो पलायनको रहर र बाध्यताको संस्कृतिबाट सफलता मिल्छ होला ?

मन्टी र समाजमा एउटा फरक छ । नाटकमा मन्टी माई हुडमा सफल हुन्छ । रहर र बाध्यताको पलायन संस्कृति समाजमा रहेसम्म समाजले माई हुडमा भने सफलता पाउन सकेको छैन । सक्दैन पनि । मन्टीको सफल माई हुडबाट समाजले सफल माई हुड बनाउन प्रेरणा लिन सक्छ । मन्टीमा आएको अनुभूति र चेतनासँगै क्रियाशीलता समाजमा पनि आउनुपर्छ । सक्कली र फोटोकपी उस्तै हुन् तर यसका केही महत्त्वपूर्ण फरक हुन्छन् । समाजलाई फोटोकपीभन्दा सक्कली हुनलाई कथाकार र कलाकार प्रेणित गर्छन् । नाटकका कलाकार समाजलाई आफ्नो पहिचान, कला, साहित्य, चिन्तन, न्याय, संस्कृतिको खोजी गर्न प्रेणित गरिहेकाजस्ता देखिन्छन् ।

समसामयिक विषयको उठान नाटकमा गरिएको छ । एयरपोर्टमा खादा लगाउन नपाउने विषयलाई नाटकमा उठान गरिएको छ । मन्टी आफ्नो हलिउडमा स्वागत गर्ने मानिस विदेश जान्छन् भनेर यसको विरुद्धमा आन्दोलनलाई ऐक्यबद्धता जनाउन आन्दोलनमा पुग्छन् । यहाँ रोचक लाग्ने दुईवटा पाटा छन् । भोक हडताल गरिरहेकाहरू अगाडि ढ्याउढ्याउ गर्दै जिस्क्याएको प्रसंग मलाई एकदमै रोचक लाग्यो । बिम्बको रूपमा यसले आजको आन्दोलनमा मानिसहरू कसरी आइरहेका छन् भन्ने देखाउन खोजेको देखिन्छ ।

Ticket to Holywood (3)1714734628.jpg

अर्को, आन्दोलन पनि केका लागि भइरहेका छन् ? त्यहाँ सहभागी हुनेहरू को हुन् ? उनीहरू खादाको कुरा गर्ने कि खाजाको कुरा गर्नेहरू हुन् ? खाजाले आन्दोलन चल्ने हो कि विचार, संकल्प, नेतृत्वले भन्ने प्रश्न खडा गरिएका छन् । नाटकले आन्दोलनमाथि पनि व्यंग्य गरेको देखिन्छ । कथामा आन्दोलन, त्यहाँ सहभागी आन्दोलनकर्मी, त्यसको नेतृत्व र त्यस आन्दोलनका मुद्दा र विचारका बीच तालमेल देखिँदैन ।

मन्टीलाई आन्दोलनमा पुग्न हतार हुन्छ । बुढा चालकलाई ऊ बारम्बार आफू चालक बन्ने र छिटो पुर्‍याउने ढिपी गर्छ । गाडीको स्टेरिङ उसको हातमा ल्याउँछ । नाटकमा उसले गाडी चलाउन त सक्छ तर नियमको पालना भने उसले गर्दैन । ऊ आफ्नो परिचयको भरमा नियम परिवर्तन गर्ने प्रयास गर्छ । मन्टीको यो चरित्र विद्यमान राजनीतिमा देख्न सकिन्छ । युवाको नेतृत्वको सवालसँग यसलाई जोडेर हेर्न सकिन्छ ।

नाटकमा डाक्टर, श्रीमती, ड्राइभर, एसिस्टेन्ट, म:म: बेच्ने मानिस र अन्य धेरै रोलमा अर्का महत्त्वपूर्ण पात्रको भूमिका छ । उसले नाटकलाई विभिन्न मुडमा पुर्‍याउँछ । उसको रोलका बारेमा लेख्दा धेरै चर्चा गरिनुपर्छ । यति भनौँ, नाटकलाई अगाडि बढाउन उसको महत्त्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । दर्शकको रूपमा उसको अभिनय र कलाले नाटकलाई धेरै न्याय गरेको छ ।

नाटकले मेटाफोरिक हिसाबले समाजका धेरै विषयलाई संकेत गरेको छ । नाटकमा व्यक्तिको मनोभावनाको चित्रण, समाज र सामाजिक संरचना र सम्बन्धलाई देखाउँदै त्यहाँ व्यंग्य र परिवर्तनको खोजी गरिएको छ । हेर्ने दर्शकअनुसार नाटकको अर्थ फरकफरक हुन्छ । मलाई लाग्छ, नाटकले हरेक क्षेत्रमा रुचि भएका दर्शकलाई सोच्ने, कथालाई लिङ्क गर्ने र रमाउने ठाउँ दिन्छ । समग्रमा भन्नुपर्दा नाटक 'टिकट टु हलिउड' एउटा हेर्नैपर्ने नाटक हो ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, वैशाख २२, २०८१ ०८:२९