‘भ्लग’ बनाइरहेको नयाँ पुस्ता : ‘कन्टेन्ट क्रिएटर’को छविमा मार्केटिङदेखि प्रत्यक्ष आम्दानी

‘भ्लग’ बनाइरहेको नयाँ पुस्ता : ‘कन्टेन्ट क्रिएटर’को छविमा मार्केटिङदेखि प्रत्यक्ष आम्दानी

A+ A A-

‘प्लिज डु लाइक, फलो एन्ड सब्स्क्राइब आवर च्यानल,’ बालबालिकादेखि युवापुस्तासम्मको मुखमा झुन्डिएको वाक्यांश बनेको छ । जिस्किएरै सही, भिडियो खिचिरहेका हरेकको मुखबाट फुत्किने यस्ता वाक्यांशले नयाँ पुस्ता ‘कन्टेन्ट क्रिएसन’को मातमा लट्ठ देखिन्छ । नयाँ पुस्ता (जेनेरेसन जेट) को प्रभावले होला, त्योभन्दा झन् नयाँ पुस्ता (जेनेरेसन अल्फा) पनि भ्लगको दुनियाँमा डुब्दै छ ।

साना केटाकेटीसमेत आफ्नो वरपर रहेका वस्तुस्थिति देखाउँदै भिडियो बनाउन प्रयत्न गरिरहेको हेर्दा भन्न सकिन्छ– यो भ्लग बनाइरहेको पुस्ता हो ।

हुन पनि पछिल्लो समय युवापुस्ताको आम्दानीको स्रोत बनिरहेको छ– कन्टेन्ट क्रिएसन । फेसबुक, युट्युब, इन्स्टाग्रामलगायतका सामाजिक सञ्जालमा आफ्नो सृजनशीलता देखाएर आर्थिक उपार्जन गरिरहेको यो पुस्ताले समाजलाई नै नयाँ लय दिइरहेको छ ।

विश्वव्यापी रूपमा हेर्दा विगत १५ वर्षमा अनलाइन प्लेटफर्महरूले ‘क्रान्तिकारी’ परिवर्तन गरे । त्यसअघि ठूला अझ भनौँ परम्परागत मिडिया कम्पनीहरूले दर्शकहरूलाई जे देखाउन चाहन्थे, त्यही प्रसारण गर्थे । दर्शकले कति ज्ञान अथवा सूचना पाउने उनीहरूको हातमा हुन्थ्यो ।

तर, आज विश्व नै एउटा खुल्ला किताब बनेको छ । गुगलमा एकपटक खोजेकै भरमा त्यसमा पक्ष–विपक्षमा रहेका विचार/सामग्री छानीछानी हेर्न पाइन्छ । युट्युबमा भिडियो कन्टेन्टहरूको बाढी नै छ । फेसबुक/ट्विटर त सूचनाको प्रमुख स्रोत नै बनेको छ भन्दा फरक पर्दैन । यही समय र प्लेटफर्मको फाइदा लिँदै पछिल्लो पुस्ता ‘कन्टेन्ट क्रिएसन’मा रमाइरहेको देखिन्छ । जसले अर्थतन्त्रमा पुर्‍याएको योगदानलाई नै भनिन्छ – क्रिएटर इकोनोमी ।

१३ डिसेम्बर २०२३ मा फोर्ब्स म्यागेजिनमा ‘फोर्ब्स बिजनेस काउन्सिल’ले उल्लेख गरेअनुसार क्रिएटर इकोनोमी अझै पनि प्रारम्भिक चरणमा छ । तर, द्रुत गतिमा अघि पनि बढिरहेको छ । जस्तो, सन् २०२१ मा क्रिएटर इकोनोमी १०४ बिलियन डलरको थियो । सन् २०२७ सम्ममा त लगभग आधा ट्रिलियन पुग्ने अनुमान गरिएको छ ।

यो वृद्धि सामाजिक मिडियाको बढ्दो लोकप्रियता, नयाँ ‘मोनिटाइज’ हुने प्टलेफर्मको उदय, उपभोक्ताबाट राम्रा कन्टेन्टको माग बढिरहेकाले सम्भव रहेको फोर्ब्सले जनाएको छ ।

यस्तै, समाचार अनि नयाँ ट्रेन्डबाट प्रभावित भएर काठमाडौं अस्थायी ठेगाना भएका सबिन केसी पनि कन्टेन्ट क्रिएट गर्नेबारे सोच्छन् । १७ अप्रिल २०२३ बाट पोडकास्ट सुरु गर्छन् । पछिल्लो समय नेपालमा आईटी क्षेत्रमा काम गर्नेहरू बढिरहे पनि चर्चामा नआएको भन्दै त्यस्ता व्यक्तिका आवाज सुनाउन पोडकास्ट सुरु गरेको केसी बताउँछन् । स्थापनाको एक वर्षमा उनले १०५ वटा पोडकास्ट चलाइसकेका छन् ।

‘म टेकमा चासो राख्छु । त्यसैले यसमा काम गरेकाहरूलाई बोलाएर पोडकास्ट सुरु गर्ने सोचेँ । पहिलोपटक आफ्नै होस्टलको बेडबाट जानी–नजानी टेक पोडकास्ट सुरु गरेँ,’ केसीले अनुभव सुनाए, ‘सुरुमा त गेस्ट आउन मान्नुहुन्थेन, तर मैले सुधार गर्दै राम्रो बनाउँदै लगेपछि मान्न थाल्नुभयो । अब तेस्रो सिजनमा झन् सहज होला ।’

दाङको लमहीमा जन्मेका केसीलाई सानोमा रेडियो सुन्दा, यसभित्र को मान्छे होला भन्ने जिज्ञासा हुन्थ्यो । मिल्छ भने फुटाएर हेर्छु भन्नेसम्म सोच्थे । त्यसरी सोच्ने उनलाई आज समयले आफैँ श्रव्यदृश्य सामग्री बनाएर प्रसारण गर्ने बनायो । र, यो कुरा चर्चित सामाजिक सञ्जाल युट्युब/फेसबुकलगायतका प्लेटफर्मकै कारण सम्भव हुनपुग्यो ।

त्यस्तै, प्रतिमा अधिकारीले ग्याजेटबाइट चलाइरहेकी छिन् । प्रविधिको समीक्षा गरेर उनले राम्रो दर्शक पनि तानिरहेकी छिन् । रोचक त के छ भने, उनको कन्टेन्ट नेपालमा मात्र सीमित छैन । अंग्रेजी र नेपाली दुवै माध्यममा भिडियो बनाउने उनका अन्तर्राष्ट्रिय दर्शक पनि छन् ।

एक पोडकास्टमा कुरा गर्दै अधिकारीले आफ्नो कन्टेन्ट क्रिएसनको यात्राबारे भनेकी छन्, ‘सुरुमा अंग्रेजी भाषा र नेपाली मिसमास गरेर एउटैमा भिडियो हालिन्थ्यो । तर पछि नेपालीमा चाहियो सबै भन्न थालेपछि दुईवटा च्यानल बनाएर अंग्रेजी र नेपाली छुट्टाछुट्टै बनाइयो । अहिले अन्तर्राष्ट्रिय भ्युअर पनि राम्रो हुनुहुन्छ ।’

अधिकारीका अनुसार कोरोनाको समयमा भारतबाट सबैभन्दा धेरै दर्शक आए, जसमा अहिलेको अवस्थामा ६० प्रतिशतभन्दा धेरै अंग्रेजी कन्टेन्ट भारतका दर्शकले नै हेर्ने गरेका छन् । बाँकी अफ्रिकादेखि अन्य अंग्रेजी बोलिने देशकै दर्शक रहेका छन् । नेपालीमा चाहिँ करिब ९० प्रतिशत नै नेपाली दर्शक छन् ।

त्यस्तै, उद्यमी संजोग कोइराला पनि कन्टेन्ट बनाएर आफ्ना दर्शकसँग आर्थिक क्षेत्रबारे अन्तर्क्रिया गर्छन् । पार्टटाइम कन्टेन्ट क्रिएटरको रूपमा रहने कोइराला हप्ताको एउटा मात्र भिडियो बनाएर हाल्दा पनि राम्रो भइरहने बताउँछन् । ‘पहिलाचाहिँ प्रोडक्ट बनाएर छुट्टै मार्केटिङ गर्नुपर्थ्यो । अहिले कन्टेन्ट क्रिएसनबाट आफैँ मार्केटिङ हुन्छ,’ एक पोडकास्टमा कुरा गर्दै उनले भनेका छन्, ‘मैले पनि अर्थसम्बन्धि कन्टेन्ट बनाएर अन्तर्क्रिया गर्न थालेँ र उनीहरूको समस्या बुझेर ‘मनी–मित्र’ भन्ने आईटी कम्पनी खोलेँ ।’

कोइरालाको कुराबाट कन्टेन्ट क्रिएसनको माध्यमबाट अन्य फाइदा पनि लिन सकिने बुझ्न सकिन्छ । जस्तो; भ्युज बटुलेर त्यसैका आधारमा कमाउने त एउटा कुरा भयो, तर त्यही समयमा कुनै प्रोडक्टको मार्केटिङ गर्दा वा कन्टेन्टबाटै आफ्नो कम्पनीको मार्केटिङ गर्दा अतिरिक्त फाइदा लिन सकिन्छ ।

हुँदाहुँदा राम्रो बैंकरको छवि बनाएर अहिले राजनीतिमा हाम फालेका अनिल केशरी शाह पनि कन्टेन्ट बनाएर आफ्ना दर्शकसँग जोडिइरहेका छन् । उनले ‘ह्वाट्स विथ’ पोडकास्टमा विभिन्न पाहुना बोलाएर पोडकास्ट चलाउने गर्दछन् । उनका अधिकांश पाहुना पनि चर्चित कन्टेन्ट क्रिएटरहरू नै रहेको देख्न सकिन्छ ।

यसबाहेक कलेजहरू पनि आफ्नो मार्केटिङका लागि कलेजमै स्टुडियो बनाएर विद्यार्थीमार्फत पोडकास्ट चलाउन थालेको प्रशस्त उदाहरण देख्न सकिन्छ । फोएनिक्स कलेज अफ म्यानेजमेन्टका विद्यार्थीले थालेको ‘फोएनिक्स पोडकास्ट’लाई पछिल्लो उदाहरणको रूपमा लिन सकिन्छ ।

इनडेप्थ स्टोरी, आइडियाप्रेनर नेपाल, ह्वाई सो अफेन्ड, द नेपाली कमेन्टलगायत त केही उदाहरण मात्र हुन् । यसरी नेपालमा मात्रै व्यावसायिक रूपमै कन्टेन्ट क्रिएसनमा लाग्नेको संख्या करिब ३ सय छ । स्मरण रहोस्, यो अनौपचारिक रूपमा बाहिर आएका तथ्यांक हुन्, जसमा मेकअप ट्युटोरियल बनाउनेदेखि गेमिङ, भ्लगिङ, ई–लर्निङ, पोडकास्टजस्ता विभिन्न क्षेत्रमा कन्टेन्ट बनाउनेहरू पर्छन् । र, उनीहरूले बनाएका कन्टेन्टलाई फेसबुक, इन्स्टाग्राम, टिकटक (प्रतिबन्धको बाबजुद), युट्युब, स्न्यापच्याट, स्पटिफाईदेखि इमेललगायत अनेकौँ प्लेटफर्ममार्फत प्रवाह गर्दै आएको देखिन्छ ।

कन्टेन्ट क्रिएसनलाई नै आमदानीको प्राथमिक स्रोत बनाउनेबाहेक आफ्नो व्यापारलाई सघाउ पुर्‍याउन कन्टेन्ट बनाउनेको संख्या पनि बढ्दै गएको छ । कम्पनीहरूले ‘कन्टेन्ट क्रिएटर’को नाममा आवेदन नै खुलाइरहेको पनि हामी देख्न सक्छौँ ।

पछिल्लो समय व्यवसायी सौरभ ज्योतिले त हिमालयन टेलिभिजनमा एउटा अन्तर्वार्ता कार्यक्रम नै थालेका छन् । र, कार्यक्रमको पृष्ठभूमिमा मोटरबाइक राखिएको दृश्य देख्न सकिन्छ, जुन उनको व्यवसायसँग सम्बन्धित छ । त्यसअघि पनि ज्योति भ्लग बनाएर पनि दर्शकमाझ छाउँथे । यसरी हरेक बैंकरदेखि व्यवसायीसम्मले प्रचारप्रसारका लागि ‘सोसियल मिडिया कन्टेन्ट’मा खेल्ने गरेको देख्न सकिन्छ ।

६ डिसेम्बर २०२३ मा न्यूयोर्क टाइम्समा प्रकाशित एक रिपोर्टले पनि क्रिएटर इकोनोमी लाखौँ व्यक्तिद्वारा सञ्चालित भएको र त्यसमा ठूला ब्रान्डहरूसँग सम्झौता गरी आफ्ना फलोअर्सलाई उत्पादनहरू बेचेर अनलाइन सेलेब्रिटीको निर्माण र मुद्रीकरण गरिरहेको उल्लेख छ ।

क्रिएटर इकोनोमी अहिले सतही रूपमा देखिए पनि सन् २०२७ सम्म यो क्षेत्र लगभग ४ सय ८० बिलियन डलर पुग्ने अनुमान गोल्डम्यान साक्स रिसर्चको छ । २६ अक्टोवर २०२३ मा वासिङ्टन पोस्टमा प्रकाशित एक रिपोर्टअनुसार पनि कन्टेन्ट क्रिएटर्स इकोनोमी अहिले २ सय ५० बिलियन डलरको अर्थतन्त्र बनेको छ ।

त्यस्तै, अक्सफोर्ड इकोनोमिक्समा प्रकाशित ‘द स्टेट अफ क्रिएटर्स इकोनोमी’ले युटु्बको रचनात्मक इकोसिस्टमले मात्र सन् २०२२ मा अमेरिकी अर्थतन्त्रमा मात्र ३५ बिलियन डलरको योगदान गरेको छ भने करिब ३ लाख ९० हजार पूर्णकालीन काम गर्नेहरूलाई ‘सपोर्ट’ गरेको बताएको । जुन अमेरिकाको सबैभन्दा ठूलो अटोमेकर ‘जनरल मोटर्स’मा कार्यरत व्यक्तिहरूको संख्याको चार गुणा रहेकोको वासिङ्टन पोस्टले जनाएको छ ।

वासिङ्टन पोस्टले नै उल्लेख गरेअनुसार सन् २०२१ मा मात्रै युट्युबको क्रिएटिभ इकोसिस्टमले संयुक्त राज्य अमेरिकामा ४ लाख २५ हजारभन्दा बढी पूर्णकालीन कामलाई समोर्ट गरेको छ भने राष्ट्रको जीडीपीमा २५ बिलियन डलरभन्दा बढी योगदान गरेको छ ।

युट्युबको त्यो निर्णय

क्रिएटर्स इकोनोमीको स्थापना गर्नमा भने धेरैले युट्युबलाई नै जस दिएको पाइन्छ । विभिन्न रिपोर्टहरूका अनुसार आधुनिक क्रिएटर्स इकोनोमीको सुरुवात त्यो दिनबाट भयो, जब युट्युबले सन् २००७ मा आफ्नो लोकप्रिय कार्यक्रम सार्वजनिक गर्‍यो, जसमा भनिएको थियो, भिडियोहरूमा विज्ञापनहरू राख्दा सिर्जना गर्नेहरूलाई पनि त्यसबाट प्राप्त रकमको ५५ प्रतिशत आम्दानी दिइनेछ ।

जसले राम्रो कन्टेन्ट हालेर धेरै भ्युज ल्याउँछ, उसले धेरै रकम पाउने भएपछि सिर्जनाकर्ता पनि उत्साहित भएको देखिन्छ । यो कुरालाई प्रविधिको क्षेत्रमा कलम चलाउने पत्रकार केईसी न्यूटनले विभिन्न लेखमा उल्लेख गरेका छन् ।

मोबाइलदेखि सोसल मिडिया कम्पनीको प्रोत्साहन

२०७९ सालमा फेसबुकले प्रतिस्पर्धा बढेपछि आफ्ना क्रिएटरलाई प्रोत्साहन गर्न नीति नै ल्याएको थियो । जस्तो – फेसबुक (मेटा)ले कन्टेन्ट क्रिएटरहरूलाई राम्ररी आम्दानी गर्न दिनका निम्ति एक अर्ब अमेरिकी डलर उपलब्ध गराएको थियो । त्यसअघि पनि पुरस्कृत गर्ने गरेको फेसबुकले समय–समयमा आफ्ना क्रिएटरमा लगानी गरिरहेको देखिन्छ ।

फेसबुकमा भर्खरै कन्टेन्ट शेयर गरेर दर्शक बनाउँदै गरेका क्रिएटरहरूलाई पनि फेसबुकले रकम दिने भनेको थियो । मेटाले मार्गदर्शनका लागि इन्स्टाग्राम र फेसबुकमा ‘बोनस सेक्सन’ राखेर कसले र कसरी निवेदन भर्न सक्छन् भनेको थियो । यसरी टिकटक र स्न्यापच्याटजस्ता सोसियल मिडिया एपले पनि क्रिएटरलाई रकम उपलब्ध गराउँदै आएको देखिन्छ । मोबाइल कम्पनीले पनि कन्टेन्ट क्रिएटरलाई भनेर विशेष फिचर भएको डिभाइस बनाइरहेको समाचार बाहिर आइरहेका हुन्छन् ।

संगठित हुँदै नेपाली क्रिएटर

यसरी विश्वव्यापी रुपमा अर्थतन्त्रको एउटा खम्बा नै बनिरहेको कन्टेन्ट क्रिएसनलाई नेपालमा भने त्यति प्राथमिकतामा राखेको देखिँदैन । राज्य तहबाटै हुने गैरजिम्मेबारपूर्ण निर्णयले क्रिएटरहरू पटकपटक मारमा परेका छन् । जस्तो, केही समयअघि नेपालमा चर्चित एप टिकटक बन्द गराइयो । सरकारको जे उद्देश्यले बन्द गराइए पनि त्यसको प्रत्यक्ष असर कन्टेन्ट क्रिएटर र तिनै कन्टेन्टको सहारामा व्यापार गरिरहेकाहरू परे ।

अघिल्लो दिनसम्म आम्दानी भइरहेको र व्यवसायको मार्केटिङ पनि अब्बल ढंगले गरिरहेकालाई सरकारको टिकटक बन्दको निर्णयले झड्का नै लाग्यो । त्यसपछि क्रिएटरहरूले सोच्न थाले, अब संगठित हुनैपर्छ । आफूहरू एकजुट हुनुपर्ने महसुस गरेका क्रिएटरले केही समयअघि मात्र कम्पनी रजिस्ट्रारको कार्यालयमा गैरनाफामूलक संस्था ‘क्रिएटर्स एसोसिएसन अफ नेपाल’ दर्ता गराएका छन् ।

हाल आइडियाप्रेनर नेपालका सञ्जोग कोइरालासहित रुटिन अफ नेपाल बन्दका भिक्टर पौडेल, माई डार्लिङ फुडकी मन्जिता मानन्धर, सुशान्त प्रधान, पोडकास्टका सुशान्त, अप्ट्रेन्ड्ली मिडियाका मोनायक कार्की, एक्सप्लेनर नेपालीका मनीष अधिकारी, इनडेप्थ स्टोरीका सुदीप सुवेदी, अफिसियल खबरका विकल्प बस्न्यातलगायत कन्टेन्ट क्रिएटरहरू एसोसिएसनमा जोडिएका छन् । नेपालमा व्यावसायिक रूपमै कन्टेन्ट क्रिएसनमा लाग्नेको संख्या करिब ३ सय रहेको बताएका उनीहरूले सबैलाई समेटेर अघि बढ्ने बताएका छन् ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, वैशाख १८, २०८१ ०७:०२