उत्साहका साथ जन्मिएका स्टार्टअप, जो बजारमा टिकेनन्

A+ A A-

केही समयदेखि नेपालमै जन्मिएको एउटा ठूलो ई–कमर्स कम्पनी ‘सस्तो डिल’ बन्द छ । उक्त कम्पनीको वेबसाइट खुल्दैन । फेसबुक पेजलगायत सामाजिक सञ्जालमा पनि जनवरी १५ मा माघे संक्रान्तिको शुभकामनापछि कुनै ‘अपडेट’ गरिएको छैन । वेबसाइट ‘सर्च’ गरेर हेर्दा पनि ‘होस्ट इरर’ आइरहेको छ । पुनः रिब्रान्डिङ भएर फर्किएन भने गएको माघे संक्रान्ति नै सस्तो डिलको अन्तिम चाड बन्नेछ ।

स्थापनाको कुरा गर्दा हाल नेपालमा राम्रो चलेको ई–कमर्स दराजभन्दा जेठो हो, सस्तो डिल । सन् २०११ सालमै स्थापना भएको यो कम्पनीले विशेष गरी काठमाडौंका ग्राहकलाई अनलाइनबाट किन्न बानी नै पार्‍यो भन्दा फरक पर्दैन । सस्तो डिलका तत्कालीन सह–संस्थापक अमुन थापाले त सुरुवाती चरणमा पसल–पसल गएर मनाउँदासमेत वेबसाइटमा व्यापारीले ‘प्रोडक्ट लिस्ट’ गर्न आनाकानी गरेको, विश्वास नगरेको अनुभव सार्वजनिक कार्यक्रमहरूमा सुनाइरहेका हुन्छन् ।

यसरी ग्राहक–व्यापारीलाई अनलाइन सपिङमा अभ्यस्त बनाएको सस्तो डिलले सन् २०१६ बाट भने ठूलै चुनौती खेप्नुपर्‍यो । कारण, सन् २०१२ मा पाकिस्तानबाट सुरु भएको ‘दराज’ नेपाल भित्रियो । सस्तो डिलले विदेशी लगानीमा स्थापित ‘मार्केट प्लेस’सँग प्रतिस्पर्धा गर्न सकेन ।

सह–संस्थापक थापाको व्यक्तिगत ‘फेसबुक ह्यान्डल’मा पनि जाजरकोट भूकम्पमा राहत वितरण गरेको पोस्टपछि सस्तो डिलबारे कुनै अपडेट छैन । लिङ्क्डइनमा भने अर्को ‘स्टार्टअप’ खाली सिसीमा पूर्णकालीन रूपमा सक्रिय रहेको उल्लेख छ । यसले सस्तो डिल बन्द भएको स्पष्ट संकेत गर्छ ।

तर, विदेशी लगानीका कम्पनीका कारण आफ्नो कम्पनीलाई गाह्रो बनिरहेको संकेत सह–संस्थापक थापाले केही वर्षअगाडि नै पाइसकेका थिए । सन् २०१८ मा अलिबाबा पनि दराजको नाममा प्रवेश गरेपछि झन् प्रतिस्पर्धा बढेको अनुभव उनले गरेका थिए । विदेशी कम्पनी शतप्रतिशत लगानीसहित बजारमा छिरेपछि आफू के गर्ने भनेर अन्योलमा रहेको स्वीकारोक्ति उनले करिब ५ वर्षअगाडि नै गरेको देखिन्छ ।

करिब ३ महिनाअघिको सञ्जय सिलवाल गुप्तासँगको पोडकास्टमा थापाले भनेका छन्, ‘म कहिल्यै पनि केवल पैसाकै कारण मोटिभेट भएको थिइनँ । म सधैँ चुनौती र आमनागरिकको समस्या समाधान गर्ने कुराले मोटिभेट हुन्थेँ । तर, सन् ०१७/०१८ देखि त्यो पर्पज नै हराएर गयो । सस्तो डिलमा के गर्ने भन्ने नै हुन छोड्यो ।’

सिलवाल यो प्रसंगलाई थप कोट्याउँदै सोध्छन्, ‘अब के गर्दै हुनुहुन्छ त ?’ थापा एकछिन रोकिँदै भन्छन्, ‘म सोच्दै छु कि सस्तो डिलबाट अब ब्रेक लिन चाहन्छु ।’ कुराकानीको क्रममा केही समयअघि नै सस्तो डिलबाट बिदा लिनुपर्ने, तर ढिलो भइरहेकोमा पश्चात्ताप रहेको उनले बताएका थिए ।

हुन त सस्तो डिलले ‘फन्ड रेज’ पनि नगरेको होइन । २०७७ सालमा मात्र डोल्मा इम्प्याक्ट फन्डले राजधानीमा मात्र सीमित यस कम्पनीलाई अन्य शहरमा विस्तार गर्ने भन्दै १२ करोड रुपैयाँभन्दा धेरै लगानी गरेको थियो । सस्तो डिललाई नजिकबाट नियाल्नेहरू पनि यो कम्पनीले सन् २०१६ बाटै लगानी भित्र्याउन थालेको बताउँछन् । यसले आईएमई ग्रुपसहित नेपालकै शीर्ष कम्पनीबाट समेत लगानी ल्याएको देखिन्छ ।

भारतका चर्चित अनलाइन सपिङ कम्पनी फ्लिपकार्ट, मिन्त्रा, सेल्सबेरीलगायतसँग सहकार्य गरेको नेपालकै पहिलो ई–कमर्स कम्पनी कसरी बन्द हुने अवस्थामा पुग्यो ? थापाका अनुसार सन् २०१८ मा भारतस्थित मुम्बईको अक्टाशप नामक कम्पनीको सफ्टवेयर भाडामा लिनु सस्तो डिलले गरेको मुख्य कमजोरी हो । यसमा पर्याप्त अनुसन्धान नगरेको स्वीकारोक्ति उनले गरेका छन् । यसबाहेक ठूला लगानीकर्तासामु प्रतिस्पर्धा गर्न नसकेको उनको बुझाइ छ ।

०००

गत ११ जनवरीमा ‘ग्यापु मार्केट प्लेस’मा आफ्नो ‘प्रोडक्ट’ पोस्ट गरेपछि कुनै अपडेट छैन । आफ्नो नियमित मार्केटिङ गरिरहेको सो कम्पनीका सीईओ ज्ञानेन्द्र खड्का १४ मार्चमा एकाएक घोषणा गर्छन्– 'लगानी र सामाजिक असुरक्षाका कारण कोरोना समयमा सुरु गरिएको ई–कमर्स स्टार्टअप ग्यापु पूर्ण रूपमा बन्द गरिएको छ ।'

ग्यापुसँगै खड्काले सञ्चालन गरेको अनलाइन ट्राभल बुकिङ कम्पनी ‘जाम्न’ पनि बन्द भएको घोषणा गरे । ‘निर्धक्क भएर सुरक्षित साथ व्यापार गर्ने अवसर नभएसम्म कुनै पनि किसिमको उद्यम गर्न असहज महसुस गरिएकाले यस्तो निर्णय लिइएको हो,’ उनले सामाजिक सञ्जालमा लेखेका छन् ।

ग्यापु त्यही कम्पनी हो, जसलाई ११ अगस्ट २०२० मा फोर्ब्स म्यागेजिनले समेत कभरेज गरेको थियो । कोभिड लकडाउनजस्तो विषम परिस्थितिमा स्थापना भएर फलफूल, तरकारीदेखि विद्युतीय सामानसम्म घरमा डेलिभरी गर्ने कम्पनीको रूपमा सफलताका साथ अघि बढेको भन्दै फोर्ब्सले स्थान दिएको थियो ।

तत्कालीन समयमा सबैभन्दा छिटो आफूलाई विस्तार गर्ने कम्पनी भनेर फोर्ब्सले व्याख्या गरेको थियो । हुन पनि १९ अप्रिल २०२० मा स्थापना भएको ग्यापुले छोटो समयमा नै भियतनाममा समेत आफ्नो व्यापार विस्तार गर्न लागेको बताइएको थियो । त्यसबेलासम्म ग्यापुमा हजार बढी ‘भेन्डर’ र ४ लाखभन्दा बढी प्रोडक्ट उपलब्ध रहेको तथ्य सार्वजनिक छ । साथै, वेबसाइट र मोबाइल एपमार्फत ८० हजार ग्राहक दर्ता भएर सेवा लिन थालिसकेको तथ्य खड्काले विभिन्न सञ्चारमाध्यममा सुनाएका छन् । १० करोड लगानीमा सुरु भएको ग्यापुले दैनिक १० लाखभन्दा बढीको कारोबार गरिरहेको खड्काले बताएका थिए ।

यसरी राम्रो ‘ग्रोथ’ गरिरहेको कम्पनी 'ग्यापु' र अनलाइन ट्राभल बुकिङ प्लेटफर्म 'जाम्न' देशमा लगानी गर्न असुरक्षित रहेको भन्दै एकसाथ बन्द भए । कम्पनी बन्द गर्नुअगाडि खड्काले नेपाली कांग्रेसका केन्द्रीय सदस्यसमेत रहेका गणेश लामाको समूहले ललितपुरको सानेपास्थित लन्डन हाउस होटलमा लगेर ८ घण्टा बन्धक बनाई करकापमा फिरौतीस्वरूप करोडौँ लेनदेनको कागज गराएको आरोप लगाएका थिए । त्यसको लगत्तै उनले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाललाई सामाजिक सञ्जालमा मेन्सन गर्दै प्रश्न गरेका थिए, ‘ढुक्कसँग आफ्नो देश, गाउँ, टोलमा उद्यम गर्न असुरक्षित महसुस हुन्छ भने हामी देश छोडेर कहाँ जाने ?’

यद्यपि, कम्पनी चल्न गाह्रो भएपछि यही बहानामा बन्द गराइएको आरोप पनि कतिपयले लगाइरहेका छन् । तर, खड्काले भने लगानी सुरक्षाकै कारण कम्पनी बन्द गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगेको दाबी गरिरहेका छन् ।

०००

त्यस्तै, सन् २०१२ मै सुरु भएको कम्पनी ‘मेट्रो तरकारी’ पनि अहिले बन्द छ । सामाजिक सञ्जालमा यसको पेज पनि भेटिँदैन भने वेबसाइट पनि निष्क्रिय अवस्थामा छ । सुरुवाती चरणमा तरकारीमा बिचौलियाको सिन्डिकेट तोड्ने महत्त्वाकांक्षी योजना बोकेको 'मेट्रो तरकारी' कसरी बन्द हुने अवस्थामा पुग्यो त ?

मेट्रो तरकारी सुरु गर्दा यसमा अनिल बस्नेतसहित हम्बल शाही, निखिल शर्मा, ईश्वर आचार्य थिए । तर, पछिल्लो समय अनिल एक्लैले हाँक्नुपर्ने स्थितिमा कम्पनी आयो । अरु साथीहरू भने कम्पनी छोडेर अमेरिका गए ।

सो कम्पनी स्थापना हुँदा फुडमान्डू, सस्तो डिललगायतका ई–कमर्स सञ्चालनमा आइसकेका थिए । जसमध्ये फुडमान्डू अहिले चलिरहेको छ भने सस्तो डिलको ब्यथा हामीले माथि नै चर्चा गरिसक्यौँ । चलिरहेको फुडमान्डू पनि लामो समयदेखि घाटामा चलिरहेको संस्थापक मनोहर अधिकारीले विभिन्न पोडकास्टमा बताइरहेका छन् ।

तत्कालीन समयमा अनलाइनमार्फत इलेक्ट्रोनिक्स, कपडा, मोबाइललगायतका सामान बिक्री गर्ने ई–कमर्स सञ्चालनमा आए पनि तरकारी खरिदबिक्रीका लागि मेट्रो तरकारी पहिलो कम्पनी थियो ।

मेट्रो तरकारीका तत्कालीन सीईओ बस्नेतको फेसबुक ‘बायो’मा भने नेपालको पहिलो विश्वसनीय अनलाइन ‘ग्रोसर’ भनेर सो कम्पनीको वेबसाइटको लिङ्क राखिएको छ । त्यसबाहेक उनले केही बताएका छैनन् । बरु पछिल्लो समय ‘प्लस साइज नेपाल’ कम्पनीको पोस्ट शेयर गरेको देखिन्छ । अर्को सामाजिक सञ्जाल 'लिङ्क्डइन'मा भने उनले प्लस साइज नेपालको प्रमुख कार्यकारी अधिकृतको रूपमा कम्पनी सञ्चालन गरिरहेको कुरा उल्लेख गरेका छन् ।

०००

यसरी ई–सेवा पसल, मुकुन्डोलगायतका कम्पनी त चर्चामा नआउँदै बन्द भए भने कतिपय अस्तित्व रक्षाको संघर्षमा छन् । कुनै समय ‘सरप्राइज इन्डस्ट्री’ काम गर्ने उद्देश्यले खुलेको ‘अफरिङ ह्यापिनेस’ पनि अहिले निष्क्रिय अवस्थामा छ । यसका संस्थापक रहेकामध्ये सन्तोष पाण्डे अहिले ‘ओहो केक’ नाम गरेको ‘केक कम्पनी’ चलाइरहेका छन् । अफरिङ ह्यापिनेसबाट ओहो केकको व्यापार थालेका पाण्डेले भने आफ्नो पुरानो स्टार्टअप समयानुकूल नभएको र कोरोना महामारीका कारण तत्कालीन समयमा चल्न नसकेको स्वीकार गरेका छन् । यद्यपि, कम्पनी बन्द भने गराएका छैनन् । उनले उचित समयमा सो कम्पनी ‘रिब्रान्डिङ’ गरेर रिफर्ममा ल्याउने सोचमा रहेको शिलापत्रलाई बताएका थिए ।

यसबाहेक टुटलको कथा त सबैलाई थाहै छ । नेपालमा अव्यवस्थित सार्वजनिक यातायातको विकल्पमा जन्मिएको 'टुटल' सम्भवत: नेपालकै पहिलो ‘राइड शेयरिङ’ कम्पनी थियो । हाइपरलुप प्रालिअन्तर्गत दर्ता भएको टुटल लामो समय चल्न सकेन । विदेशी लगानीको 'पठाओ' नेपाली बजारमा छिरेपछि अस्तित्व रक्षाकै अवस्थामा पुग्नुपर्‍यो । तत्कालीन प्रमुख कार्यकारी अधिकृत शिक्षित भट्टको टिमले विभिन्न कालखण्डमा विभिन्न संस्थाबाट ‘फन्ड रेज’ गरे पनि यस कम्पनीले गति लिन सकेन । त्यसपछि क्रमशः निष्क्रियजस्तै बनेको टुटल नयाँ व्यवस्थापनसहित पुनः बजारमा फर्किएको छ । तर, प्रतिस्पर्धी बजारमा यसले व्यवसायमा लय कत्तिको समाउन सक्छ, हेर्नका लागि केही समय कुर्नैपर्छ ।

यसरी नेपाली बजारमा एकतिर स्टार्टअप संस्कृति बढ्दै जानु, अर्कोतर्फ खुलेका स्टार्टअप नै अस्तित्व रक्षाको संघर्षमा देखिनु आफैँमा विरोधाभाष देखिन्छ । तर, स्थापना भएका र बन्द भएका स्टार्टअप कम्पनीका नाम/संख्या कतै सूचीकृत छैनन् । कम्पनी रजिस्ट्रार कार्यालयका अनुसार हालसम्म ३ लाख २६ हजार ३७९ कम्पनी दर्ता भएको देखाइए पनि ‘स्टार्टअप’ मात्रलाई लिएर कुनै तथ्यांक उपलब्ध छैन ।

किन असफल हुन्छन् अधिकांश स्टार्टअप ?

व्यवसायीहरूले भने यसलाई विभिन्न कोणबाट हेरेको पाइन्छ । 'इन्भेस्टोपेडिया' नामक एक पोर्टलले सन् २०२२ मा प्रकाशित गरेको एउटा रिपोर्टका अनुसार भने पैसाको अभाव, गलत बजारमा हुनु, अनुसन्धानको अभाव, खराब साझेदारी, प्रभावकारी मार्केटिङ, उद्योगमा विज्ञ नहुनुजस्ता कारण अधिकांश स्टार्टअप असफल हुने गरेका छन् । सोही रिपोर्टले अमेरिकामा मात्रै महिनामै धेरै स्टार्टअप जन्मने तर बन्द हुने दर त्योभन्दा उच्च रहेको जनाएको छ । ‘धेरै साना व्यवसायहरू हरेक महिना सुरु हुन्छ तर असफलता दर उच्च छ । तथ्यांकअनुसार, २० प्रतिशत पहिलो वर्षमा, ५० प्रतिशत पाँच वर्षभित्र र ६५ प्रतिशत स्टार्टअप दश वर्षभित्र असफल हुने गरेको देखिन्छ,’ रिपोर्टमा उल्लेख छ ।

त्यस्तै, ‘ह्वाई स्टार्टअप फेल’ पुस्तकका लेखक टम आइसेनम्यानले हार्वर्ड बिजनेस रिभ्युमा लेखेका छन्, ‘धेरै उद्यमीहरू जसले ‘लीन स्टार्टअप क्यानन’लाई अँगालेको दाबी गर्छन् । तर, वास्तवमा ग्राहकका आवश्यकताहरूको अनुसन्धानलाई बेवास्ता गर्दै यसको केही अंश मात्र अपनाउँछन् ।’ उनको आशय ग्राहकको आवश्यकतालाई ध्यान नदिई आफ्नो आइडियामा जबर्जस्ती अडिइरहँदा स्टार्टअप असफल हुने गरेका छन् ।

त्यस्तै, फोर्ब्स म्यागजिनमा सन् २०२२ मा प्रकाशित एक आर्टिकलमा पनि करिब १० वटामध्ये एक स्टार्टअप मात्र अन्तिमसम्म टिक्ने गरेका छन् । जबकि अन्य नौवटा स्टार्टअप सञ्चालनको पहिलो वर्षमा नै असफल हुने गरेको देखिन्छ । त्यस्तै, हार्वर्ड बिजनेस रिभ्युका अनुसार करिब दुईतिहाइ स्टार्टअपले सकारात्मक प्रतिफल देखाएको पाइँदैन ।

अनुभवको कमी

ओहो केकका संस्थापक/सीईओ रहेका सन्तोष पाण्डे अनुभवको कमीका कारण पनि अधिकांश स्टार्टअप असफल हुने गरेको बताउँछन् । पहिलोपटक स्टार्टअप सुरु गरेकाहरूमा अनुभवको कमी हुने र सिक्दासिक्दै नयाँ बाटो/उपाय भेटिँदा पहिलो स्टार्टअप असफल हुने गरेको उनको भनाइ छ ।

‘नेपाल युथ आन्टरप्रेनर्स फोरम’मा समेत सक्रिय रूपमा काम गरेका पाण्डेले अधिकांशको पहिलो स्टार्टअप असफल हुने गरेको पाएको बताउँछन् । हुन पनि कहिल्यै अनुभव नभएको संस्थापकले नयाँ केही सुरु गरेको हुन्छ । पहिलो कम्पनी नयाँ समस्या/अनुभव र सिकाइ गर्नमै बित्छ । पहिलोपटक कम्पनी सञ्चालन गर्दा धेरै गल्ती हुन्छ । गल्तीहरू सच्याउँदा/सुधार गर्दा नयाँ तरिकाहरू जानिन्छ । आफ्नै तरिका र आइडियालाई लिएर समीक्षा हुन्छ । त्योभन्दा उत्तम आइडियाहरू आउन थाल्छन् ।

‘त्यसैले पहिलो कम्पनी सुरु गर्दैमा सफल भइहाल्नुपर्छ भन्ने हुँदैन । एकदमै ठूलो भइसकेपछि बन्द भयो भने छुट्टै कुरा, नत्र विश्वव्यापी रूपमा हेर्दा साना स्टार्टअप नयाँ सोचसहित समस्या सामाधान गर्ने हिसाबले चलिरहेका हुन्छन् । त्यसमा धेरै गल्तीहरूबाट सिक्ने मौका पनि हुन्छ,’ पाण्डेले शिलापत्रसँग भने, ‘पछि फाउन्डर आफैँले त्यसबाट सिकेर, नयाँ अनुभवसहित अन्य कम्पनीहरूमा ‘पिभट’ गर्दै गएपछि सफल भएका प्रशस्त उदाहरण छन् । मैले यसलाई स्वाभाविक रूपमा लिएको छु ।’

पाण्डेका अनुसार अफरिङ ह्यापिनेस चलाउँदै जाँदा धेरै अनुभव बटुल्ने मौका मिल्यो । नयाँ–नयाँ परीक्षण गर्दै गइयो र अन्तिममा केक सेक्टरमा राम्रो मार्केट छ भन्ने बुझेपछि ‘ओहो केक’ को नाममा नयाँ कम्पनी खोलेर एउटा राम्रो ‘केक फ्याक्ट्री’ स्थापना भयो । ‘मेरो आफ्नै उदाहरण भन्दा अफरिङ ह्यापिनेसबाट पिभट गरेर ओहो केक सञ्चालन गर्‍यौँ । अहिले 'ओहो केक' राम्रो भइरहेको छ,’ उनले भने ।

छिट्टै अत्याउने र मत्त्याउने प्रवृत्ति घातक

नेपालमा स्टार्टअप कल्चरलाई नजिकबाट नियालिरहेका दिन्कर नेपाल पनि उद्यमशीलतामा साना–साना असफलता सामान्य रहेको बताउँछन् । तर, नेपाली समाजले यसलाई अतिरञ्जना गर्दा झन् समस्या पैदा भएको उनको भनाइ छ ।

‘उद्यमशीलतामा पाइलापाइलामा सानासाना असफलता भनेको सामान्य हो । त्यो वास्तवमा असफलता नै होइन, सिकाइ हो । प्रयोग नगरी केले काम गर्छ र केले गर्दैन भन्ने थाहा लाग्दैन,’ नेपालले सामाजिक सञ्जाल फेसबुकमा लेखेका छन्, ‘तर हाम्रो समाजले यसरी कदमकदममा अनिश्चितता सहन सक्ने आत्मबल हामीलाई दिँदैन । सानो सफलतामा फुर्क्याउने र सानो असहजताले खुत्रुक्कै पार्ने गर्दा हो– नेपालमा मान्छे टिक्नै नसक्ने ।’

नीतिगत समस्या एउटा कारण हो, सबै होइन !

अधिकांशले नेपालको नीतिगत झन्झटका कारण व्यवसायको वातावरण नरहेको बताइरहँदा ओहो केकका पाण्डे भने त्यसलाई सबै कारण मान्न तयार देखिँदैनन् । ‘नीतिगत समस्या र राज्यको कमजोरी एउटा कारण होला, तर सबै त्यही कारण असफल भएका हुन् भन्ने होइन । नीतिगत झन्झट केही कारण हो, सबै होइन,’ पाण्डे भन्छन्, ‘कतिपय स्टार्टअप समयभन्दा अगाडि आएर असफल भएका देखिन्छन् । कतिपय संस्थापकहरूबीच सम्बन्ध बिग्रँदा डुबेका छन् । यो नेपालमा मात्र नभएर विश्वभर देखिएको ‘ट्रेन्ड’ हो ।’

त्यस्तै, हाइपर्स कम्पनीका संस्थापक/सीईओ विप्लव कार्की पनि नीतिगत समस्यालाई मान्छेले धेरै अतिरञ्जना गरेको बताउँछन् । स्मरण रहोस्, हाइपर्स नेपालमा एक वर्षअघि मात्र स्थापित भएर विदेशी आईटी मार्केटमा राम्रो गरिरहेको कम्पनी हो । यसले नेपालबाहेक अमेरिका, बेलायत, अस्ट्रेलियालगायत देशमा शाखाको रूपमा विस्तार गरिरहेको छ । उनै कार्कीलाई हामीले सोध्यौँ– 'नेपालमा नीतिको समस्याका कारण स्टार्टअप गर्न कठिन रहेको कुरा कति सत्य ?'

जवाफमा कार्कीले नेपालमा नीतिगत समस्या रहे पनि प्रमुख कारण त्यो नभएको बताए । ‘यदि नीति नै समस्या हो भने कम्पनी सुरु नै हुँदैनथ्यो होला । तर, यहाँ कम्पनी खोलेपछि चाहिँ सञ्चालन गर्न नसकिरहेको देखिन्छ । यसमा संस्थापकको भिजन वा कार्यान्वयनको पक्षमा समस्या हो,’ उनले भने, ‘सफल भएकाहरू पनि आफ्नै ‘एक्जिक्युसन प्लान’ र मिहिनेतका कारण सफल भएका हुन् । राज्यको नीति त बन्दै जान्छ, बिस्तारै संशोधन हुन्छ । तर, हामीले आफ्नो बलियो योजना लिएर लड्न छोड्नु हुन्न ।’

नबुझी ‘फन्ड’ उठाउँदा समस्या

कतिपयले चाहिँ व्यवसायबारे पर्याप्त अनुभव नहुँदै ‘फन्ड’ उठाउने र त्योअनुसार कार्यान्वयन गर्न नसक्दा समस्या भएको देखिन्छ । पाण्डे भन्छन्, ‘अगाडि एउटा लगानीकर्ताको मेन्टरसिपमा काम गरिरहेको कम्पनी पछि लगानीकर्ता र कम्पनी सञ्चालकको सम्बन्ध नमिलेका कारण पनि बन्द भएका छन् ।’

आफूले वरपर साथीभाइको स्टार्टअप हेर्दा देखेको समस्याका प्रकार विविध रहेको पाण्डेले बताए । तर, फन्ड लिने समयमा नबुझी लिने, पछि भनेजस्तो नभएपछि सम्बन्धमा दरार उत्पन्न हुने र सोही दरारको सिकारमा एउटा स्टार्टअप पर्ने समस्या पनि देखिएको उनले सुनाए ।

त्यस्तै, हाम्रो बजारका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत रोहित तिवारी पनि फन्ड लिने बेलामा चनाखो हुनुपर्नेमा जोड दिन्छन् । आफूले कुन तरिकाको फन्ड उठाउँदै छु र त्यसअनुसार कति पैसामा कति शेयर दिने भन्ने कुरामा ध्यान पुर्‍याउनुपर्ने उनको भनाइ छ ।

‘कुनै पनि स्टार्टअपले फन्ड लिँदा कति इक्विटी दिएर लिने भनेर सोच्ने गर्नुपर्छ । सुरुमा थोरै पैसामा धेरै शेयर दिँदा पछि अर्को चरणको फन्ड उठाउने समयमा आफैँसँग कम शेयर भइसकेको हुन्छ,’ तिवारीले शिलापत्रसँग भने, ‘यसले गर्दा पछिल्ला राउन्डमा पैसा उठाउन असहज हुन्छ । जसले गर्दा एउटा फाउन्डरको मोटिभेसन नै मर्दै जान्छ र कम्पनी झन् खराब अवस्थामा पुग्ने डर हुन्छ ।’

यद्यपि, पहिलाको तुलनामा ‘फन्ड’ मार्केटमा प्रशस्त रहेको तिवारीले बताए । उनको अनुभवमा करिब दश वर्षअगाडि फन्ड उठाउन धेरै गाह्रो थियो । सुरुमा आफूसँग भएको पैसाबाट व्यवसाय थाले पनि पछि कम्पनी विस्तार गर्ने समयमा पैसा नहुँदा धेरै कम्पनी मर्ने समस्या थियो । तर, अहिले भने तुलानात्मक रूपमा फन्ड पाउन सहज भएको छ । त्यसैले सचेत भएर फन्ड लिँदा स्टार्टअप सञ्चालनमा सहज हुने उनले बताए ।

असफलताको ‘ट्याग’ लाग्ला भन्ने डरले झन् समस्या

कतिपयचाहिँ एउटामा लागेपछि त्यसलाई चलाउन नसके पनि छोड्न धक मान्ने कारण आफू र आफ्नो समय खेर फालिरहेको पनि देखिन्छ । समाजले असफलताको ट्याग भिराइदेला भन्ने डरले स्टार्टअपसँगै संस्थापक आफैँले आफ्नो ऊर्जावान् समय फाल्ने गरेको विभिन्न रिपोर्टले देखाएका छन् ।

विभिन्न स्टार्टअपहरूसँग नजिक रहेर काम गर्दा आफूले पनि यस्तो समस्या धेरैमा देखेको बताउँछन् पाण्डे । ‘यसबाट यत्रो सिकियो, अब अर्को तरिकाले सोच्छु भनेर सोच्दैनन्, बरु मलाई असफलताको ट्याग लाग्ला कि भन्ने डर अधिकांशमा गाँजिएको देखिन्छ । यो पनि एउटा समस्या हो,’ उनले भने, ‘यदि केही चलिरहेकै छैन भने एउटा संस्थापकले त्यसलाई छोड्न सक्नुपर्छ । पिभट गरेर अर्को थाल्न आँट गर्नुपर्छ ।’

त्यस्तै, नेपाली समाजले स्टार्टअप गर्न खोज्नेलाई ‘असफल होलास्’ भनेर डर देखाउने र त्यसको भयले एउटा राम्रो उद्यमी नजन्मने समस्या रहेको उद्यमी नेपालको भनाइ छ । ‘नयाँ काम जुनसुकै गर्दा पनि सुरुवाती वर्षहरूमा सिकाइ बढी हुन्छ । कामले आफ्नोअनुसारको स्वरूप लिन्छ । कागजी योजना र यथार्थ परिणामको बीचमा हुने खाडललाई सुस्तसुस्त झिनो अन्तर मात्र रहने अवस्थासम्म पुर्‍याउनु उद्यमशीलता हो,’ उनले फेसबुकमा लेखेका छन्, ‘उद्यमशीलतामा हरेक काम सफल खोज्नु भनेको उद्यमशीलता नै नगर् भन्नु हो ।’

कार्यान्वयन नै मुख्य पाटो

हाम्रो बजारका सीईओ रोहित तिवारी स्टार्टअपमा आइडियाभन्दा पनि मुख्य कुरा कार्यान्वयन राम्रो हुनुपर्ने बताउँछन् । उनका अनुसार पछिल्लो पुस्ता आइडियाको नाममा धेरै दौडिएको र स्टार्टअप सञ्चालन गर्न खोजिरहेको देखिन्छ । यसरी कार्यान्वयनको योजना नबनाई आइडियालाई मात्र प्रमुख मान्दा पछि कम्पनी नै चल्न नसक्ने अवस्थामा पुग्ने उनी बताउँछन् ।

‘हिजोआज आइडियामा धेरै दौडिएको देखिन्छ । बिजनेस टिक्ने कुरा आइडियामा भन्दा चलाउने तरिकामा भर पर्छ,’ तिवारीले भने, ‘जस्तो, स्टार्टअपमा ग्रोथको नाममा पैसा मात्र खर्च गर्ने गरेको देखिन्छ । सुरुमा त खर्च गर्ने नै हो नि भन्ने बुझाइ छ । पैसा त खर्च गर्नुपर्छ तर युनिट इकोनोमीमा पनि ध्यान दिनुपर्‍यो । पछि आफूलाई कमाइ कति हुन्छ भन्ने इस्टिमेट नगरी अन्धाधुन्ध ब्रान्डिङलगायतको नाममा खर्च गर्दा कम्पनी नै मारमा पर्छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, वैशाख ६, २०८१ १४:४०