सकियाे सीडी युग, पालाे युट्युब र नेटफ्लिक्सकाे

A+ A A-

एक समय थियो, फिल्म रिलिज हुनासाथ सीडी पसलमा छ्यापछ्याप्ती भेटिन्थ्यो । राजेश हमाल, श्रीकृष्ण श्रेष्ठ, निखिल उप्रेती, विराज भट्टलगायतका हिरोको फिल्म भनेपछि सीडी किन्नेको लर्काे नै लाग्थ्यो । तर, पछिल्लो समय मनोरञ्जनको परिभाषा परिवर्तन भएको छ ।

प्रविधिको बढ्दो प्रभावसँगै मनोरञ्जनका एनालग माध्यमहरू विस्थापित भएर डिजिटल माध्यमले अधिपत्य जमाउँदै छन् । अब सीडी किनेर फिल्म वा भिडियो हेर्ने जमाना हराएर भिडियो स्ट्रिमिङ साइटको ट्रेन्ड चलेको छ । युट्युब, नेटफ्लिक्स, आईफ्लिक्स, अमेजन प्राइमलगायत अनलाइन भिडियो स्ट्रिमिङ साइटले मनोरञ्जनको परिभाषा नै फेरिदिएका छन् ।

पहिले फिल्म हेर्नकै लागि सीडी किन्न बजारसम्म धाउनुपर्थ्याे । फिल्म मात्रै होइन, म्युजिक भिडियो हेर्न पनि सीडी पसलकै भर पर्नुपर्थ्याे । सीडीका लागि काठमाडौंको महाबौद्ध सबैभन्दा चर्चित स्थान थियो । कुनै बेला महाबौद्धका अधिकांश पसल सीडी बेच्थे पनि सीडी किन्ने ग्राहकको पनि उत्तिकै घुइँचो हुन्थ्यो ।

महाबौद्धको अधिकांश घरका पहिलो तलाका लगभग सबै सटरमा सीडी पसल सञ्चालनमा थिए । अहिले त्यहाँ इलोक्ट्रोनिक पसलहरूको बिगबिगी छ ।

सीडी पसल सजिलो व्यापार थियो । कुनै प्राविधिक सीप आवश्यक नपर्ने । जबसम्म मनोरञ्जनको एनालग माध्यम उत्कर्षमा थियो धेरैले सीडी व्यवसायबाट मनग्ये आम्दानी पनि गरे । फिल्म र म्युजिक भिडियोका सीडी बजारमा आउनासाथ बिक्री हुन्थे ।

सीडी व्यापारले धेरैलाई रोजगारी पनि दिएको थियो । बढ्दो मागलाई सम्बोधन गर्न धेरै कर्मचारी आवश्यक पर्थे । तर, जसरी भीसीआरलाई विस्थापन गर्दै सीडीले बजारमा अधिपत्य कायम गरेको थियो, सीडीको विस्थापन पनि टारेर टर्नेवाला थिएन । किनिक, त्यसपछि इन्टरनेट आयो र सबैतिर छायो ।

पहिले जुन भीड सीडी पसलमा लाग्थ्यो त्योभन्दा ठूलो भीड आजकल अनलाइन भिडियो स्ट्रिमिङ साइटमा लाग्ने गरेको छ । कम्प्युटर, ल्यापटप, ट्याब, मोबाइललगायत सबै उपकरणबाट सजिलै चलाउन मिल्ने भएकाले पनि यसको लोकप्रियता बढेको हो । युट्युबमा हालेको भिडियो एकै दिनमा लाखौंले हेर्ने गरेको तथ्यांक छ । नेटफ्लिक्स र आईफ्लिक्समा पनि उस्तै क्रेज छ ।

यस्ता साइटको अर्को राम्रो पक्ष भनेको आफ्नो समय र स्थान अनुकुलमा फिल्म हेर्न पाइन्छ । आफू जहाँसुकै भए पनि फुर्सद हुँदा मनपरेको फिल्म वा भिडियो रोजीछाडी हेर्न सकिन्छ । जसका कारण फिल्मका सीडी पसलमा सजाउने सामानमा सीमित भएका छन् ।

महाबौद्धमा फिल्म र म्युजिक भिडियो पसल सञ्चालन गर्दै आएका राजकुमार कार्की अहिले दिनमा एक–दुईवटा मात्रै सीडी बिक्री गर्छन् । २ वर्षअघिसम्म उनको पसलमा फिल्म र म्युजिक भिडियो सीडी किन्ने लाइन लाग्थ्यो । तर, विस्तारै सीडी किन्ने घट्दै गएपछि अहिले उनले इलोक्ट्रोनिक सामान पनि राखेका छन् ।

‘दुई वर्ष भयो, मैले फिल्मका सीडी बेच्न छाडेको । बजारमा सीडी, डीभीडी नै आउन छोड्यो । यहाँ राखिएका पनि सोका लागि मात्रै हो,’ उनले भने ।

इन्टरनेट चलाउन नजान्ने वा इन्टरनेटमा पहुँच नभएकाहरू मात्रै आजकल सीडी किन्ने आउने उनी बताउँछन् । विशेष गरी युट्युबले मान्छेलाई सजिलो बनाइदिएको उनको ठम्याइ छ । ‘अब बजारमा सीडी किनेर फिल्म हेर्ने दिन गए, ’उनी भन्छिन्, ‘समयअनुसार परिवर्तन हुनुपर्छ । हिजोका दिनमा सीडीले घरको कोठा भरिन्थ्यो । आजकल पेनड्राइभलगायत अन्य इलेक्ट्रोनिक सामग्रीले कोठा भरिभराउ छ ।’

महाबौद्धकै अर्का व्यापारी कुमार लामा कुनै बेला एकै दिनम १५ हजार रूपैयाँका सीडी बेच्ने गर्थे । तर, अहिले उनको पसलमा पनि सजावटका लागि मात्रै सीडी राखिएका छन् ।

‘पहिले राजेश हमाल, श्रीकृष्ण श्रेष्ठ, निखिल उप्रेती, विराज भट्टका फिल्म बजारमा आउनै हुँदैनथ्यो, सीडी किन्नेको लर्काे लाग्थ्यो । अहिले त्यस्ता सीडी बजारमा खोजे पनि भेटाइँदैन,’ लामाले विगत सम्झिए ।

पेनड्राइभबाट फिल्म र गीत हेर्ने सुविधा आएपछि सीडी बिक्री हुन छाडेको लामा बताउँछन् । मोबाइलपछि इन्टरनेटको पहुँचले पनि सीडी विस्थापन गरेको उनको ठम्याइ छ ।

मोहन कुमारले १२ वर्ष अघि महाबौद्धमै सीडीको होलसेल पसल खोलेका थिए । सीडी किन्नेको लाइन लाग्थ्यो । उनले अन्य पसलेलाई समेत सीडी बेच्थे । उत्पात व्यापार हुन्थ्यो । लामालाई पनि अन्य पेशा/व्यावसायभन्दा सीडी बिक्री नै सजिलो लाग्यो ।

अहिले पनि उनको पसलमा हिन्दी फिल्मका सीडी र डीभीडी छन् । तर, २ वर्षदेखि व्यपार भएको छैन । सीडी पाएर मात्र भएन, आजकाल सीडी हालेर हेर्ने डेक पनि पाइँदैन ।

‘अहिले पनि इन्टरनेटको सुविधा नभएका स्थानमा सीडी नै प्रयोग गर्छन् । पहिलेजस्तो बिक्री भने हुँदैन । तुलनात्मक रूपमा धेरै घटेको छ । फाट्टफुट्ट मात्र बिक्री हुन्छ,’ मोहनले भने ।

‘पहिले सीडी र डीभीडी उत्पादन गर्ने कम्पनीहरू सबै युट्युबमा च्यानल बनाएर त्यतैत्यतै भिडियो हाल्दैछन् । प्रविधिले मान्छेलाई अल्छी पनि बनाएको छ । यद्यपि प्रविधिको विकास हुनु भनेको राम्रो कुरा हो । आजकल मान्छेहरूलाई सीडी किन्न पसलपसल डुल्ने फुर्सद पनि त छैन,’ उनले भने ।

तीन वर्षअघिसम्म उनलाई नेपाली फिल्म र म्युजिक भिडियोको सीडी बेच्न भ्याई नभ्याई हुन्थ्यो । दिनमा २ हजारभन्दा बढीका सीडी बिक्री हुन्थे । आजकल जति पनि सीडी बिक्छन् सफ्टवेयर र गेमका मात्र हुन् । त्यसैले अहिले सीडी हटाएर उनी इलेक्ट्रोनिक सामान बेच्दैछन् ।

‘फिल्म, गीतलगायत मनोरञ्जन सबैका लागि अत्यावश्यक हुन्छ । त्यसैले थोरै मार्जिन राखेर मैले फिल्म र म्युजिक भिडियोका सीडी बिक्री गर्थें,’ उनले भने ।

कुमारले नेपाली फिल्म मात्रै नभएर बलिउड र हलिउडका फिल्म पनि उत्तिकै बिक्री गर्थे । सीडी बेचेरै उनले आफ्नो सटर भाडा र अन्य खर्च कटाएर मासिक ३०/४० हजारको आम्दानी गर्थे ।

अरूजस्तै उनले अहिले सीडी मात्रै राखेका छैनन् । अन्य इलेक्ट्रोनिक सामान पनि थपेका छन् । पछिल्लो समय इन्टरनेट चलाउन नजान्ने र नसक्नेले मात्रै सीडी किन्ने उनको धारणा छ ।

हरि गौतमको पसलमा २ वर्ष पुराना सीडीको स्टक बाँकी छ । बिक्री नभएपछि धेरै सीडी त उनले २० रूपैयाँ प्रतिकेजीले कवाडीलाई बेचिदिए । ८–९ वर्षदेखि सीडी पसल सञ्चालन गरेका उनले विगत दुई वर्षयता सीडी बिक्री हुन छाडेको महसुस गरेका छन् ।

‘सबैको हातहातमा स्मार्ट फोन आयो । रातारात प्रविधिले फड्को मार्‍याे । हाम्रो व्यापार नै चौपट भयो,’ गौतमले दुःखेसो गरे ।

इन्टरनेटको पहुँचसँगै नेपाल पनि अन्य देशसँगै एकै गतिमा अघि बढिरहेको छ । कमसेकम मनोरञ्जनको पक्षमा । त्यसैले जब विश्व मनोरञ्जनको डिजिटल युगमा प्रवेश गर्‍यो, नेपाल पनि सँगसँगै हिँड्यो । सीडी छाडेर अनलाइनमा रमाउन थाल्यो ।

त्यसले व्यापारका दृष्टिकोणमा केही हानि गरे पनि समयसँगै परिवर्तनलाई आत्मसात गर्नु आजको युगको आवश्यकता हो । यो कुरा पहिलेका सीडी व्यापारीहरूले पनि बुझेका छन् । त्यसैले त उनीहरू पहिलेको सीडी पसलमा युट्युबबाट गीत बजाएर इलेक्ट्रोनिक सामान बेचिरहेका थिए ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, कात्तिक ६, २०७६ १८:२८