अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा चम्किँदै नेपाली चलचित्र

A+ A A-

दक्षिण कोरियाको बुसान शहरमा अक्टोबर ३ देखि १२ सम्म आयोजना ‘बुसान अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिबल’ आयोजना भयो । फेस्टिबलमा विश्वभरका फिल्मपारखीहरूको उल्लेखनिय उपस्थिति थियो । त्यहाँ विभिन्न देशका प्रख्यात निर्माता तथा निर्देशकको पनि बाक्लो उपस्थिति थियो ।

बुसान फिल्म फेस्टिबल विश्वको चर्चित महत्त्वपूर्ण फिल्म फेस्टिबलमध्येमा पर्छ । सहरभर फेस्टिबलका पोस्टर झुण्डाइएका थिए । तिनले बुसानको सुन्दरता र आकर्षणमा ‘चार चाँद’ लगाएको महसुस हुन्थ्यो ।

यसपटक बुसानमा नेपाली चलचित्र ‘आमा खाण्डो’को वर्ल्ड प्रिमियर भयो । मुस्ताङी भाषाको पहिलो फिल्म ‘आमा खाण्डो’ ‘अ विन्डो अन एसियन सिनेमा’ सेक्सनअन्तर्गत प्रिमियरका लागि छानिएको थियो । बुसान फेस्टिबलमा नेपालसहित ८५ देशका ३ सयभन्दा बढी फिल्म प्रदर्शन भए ।

बुसान फिल्म फेस्टिबलमा आफ्नो फिल्म प्रिमियर गर्न फिल्ममेकरहरु आतुर रहन्छन् । बुसानमा यस वर्ष मात्र १ सय २० वटा फिल्मको वर्ल्ड प्रिमियर भयो भने ३० वटा फिल्मको इन्टरनेसनल प्रिमियर भयो । वर्ल्ड प्रिमियर भनेको विश्वमै पहिलोपटक सार्वजनिक प्रदर्शन हो भने इन्टरनेसनल प्रिमियर भनेको अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा पहिलो सार्वजनिक प्रदर्शन हो ।

यसपटक बुसानमा दुईवटा नेपाली चलचित्र प्रदर्शन भए । प्रविणकुमार रावतद्वारा निर्देशित ‘कलम’ बुसानमा प्रदर्शन हुने दोस्रो नेपाली चलचित्र थियो । ‘एसियन सर्ट फिल्म कम्पिटिसन’अन्तर्गत रावतको चलचित्र छनोट भएको हो ।

बुसान फिल्म फेस्टिबल फिल्मको प्रदर्शन र प्रिमियरका जति प्रख्यात छ, फिल्म मार्केटका लागि त्योभन्दा ठूलो प्लेटफर्म हो । फिल्म मार्केट भनेको संसारभरबाट छानिएका स्क्रिप्टका लागि निर्माता खोज्ने माध्यम हो । बुसान फेस्टिबलले उत्कृष्ट पटकथाका लागि निर्माता खोजेर फिल्म निर्माण गर्न सहयोग गर्ने गरेको छ ।

यस वर्ष बुसान एसियन फिल्म मार्केटमा नेपालका दुई फिल्ममेकर विनोद पौडेल र राजेश खत्री सहभागी थिए । एसियन प्रोजेक्ट मार्केटमा यस वर्ष ३ सय ८९ स्क्रिप्टबीच प्रतिस्पर्धा भएको थियो । त्यसबाट छानिएका २२ स्क्रिप्टमध्ये नेपालबाट दुईवटा स्क्रिप्ट परेका हुन् । बुलबुलका निर्देशक विनोद पौडेलको एक्रोन इन्टरनेसनल र राजेश खत्रीको श्यामश्वेत तस्वीर नेपालका तर्फबाट छनोट भएका हुन् । फिल्म फेस्टिबलमा आउने फिल्म निर्माता, प्रदर्शक र वितरकमार्फत आफ्नो स्क्रिप्टमा लगानी जुटाउन विनोद र राजेश दक्षिण कोरिया पुगेका हुन् ।

२०११ मा अविनाशविक्रम शाहको ‘म खुशी छु’ देखाइएको थियो । बुसानको १९औँ संस्करणमा नेपालको ‘सुन्तली’ चलचित्र प्रदर्शन गरिएको थियो । सुन्तली ‘अ विन्डो अन एसिएन सिनेमा’ शीर्षकमा प्रदर्शन गरिएको थियो । बुसानको २०औँ संस्करणमा भने मिन भामको ‘कालो पोथी’ र सुसन प्रजापतिको ‘लाज’सहित दुईवटा नेपाली चलचित्र छनोट भएका थिए । भामको ‘कालो पोथी’ सुन्तली छानिएकै विधामा छनोट भएको थियो भने सुजन प्रजापतिको ‘लाज’ फेस्टिबलको एसियन सर्ट फिल्म प्रतियोगितामा छनोट भएको थियो ।

मीन भामकै अर्को सर्ट मुभी ‘बाँसुल्ली’ पनि बुसानमा प्रदर्शन भएको थियो । बाँसुल्लीले प्रदर्शनपछि निकै चर्चासमेत बटुल्न सफल भएको थियो । निर्देशक नवीन सुब्बाको ‘गुडबाई काठमाडौं’ पनि बुसान फिल्म फेस्टिबलमा प्रिमियर भएको अर्को नेपाली फिल्म हो ।

त्यस्तै, सन् २०१६ मा सेनाङ ग्याम्बोको ‘झालो’ पनि बुसानमा प्रदर्शन भएको थियो । २०१६ मै पूजा गुरुङ र विभूषण बस्नेतको ‘दद्या’ बुसानमा बेस्ट सिनेमाटोग्राफी अवार्ड जित्न समेत सफल भएको थियो ।

२०१७ मा राजेश खत्रीको सर्ट फिल्म ‘जालगेडी’ देखाइएको थियो । यीलगायत बुसानमा झण्डै एक दर्जन नेपाली चलचित्र तथा लघु चलचित्र छानिएका छन् । नेपाली फिल्मको अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा बलियो उपस्थिति रहेको प्रष्ट हुन्छ ।

अहिलेको समयमा फिल्म फेस्टिबल फिल्मकर्मीका लागि महत्वपूर्ण प्लेटफर्मका रुपमा स्थापित भएको छ । फेस्टिबलमा दर्शकले आफ्नो रुचिअनुसारको जनराका चलचित्र छानीछानी हेर्न पाउने सुविधा हुन्छ । फेस्टिबल केन्द्रित चलचित्रमा विभिन्न देशका भाषा, संस्कृति तथा विम्ब देख्न सकिन्छ । त्यहाँको समाज देख्न पाइन्छ । फेस्टिबलमा मौलिक कथामा कलात्मक प्रस्तुति भएका फिल्म मात्र छनोट हुने भएकाले सबै फिल्म गहन तथा उत्कृष्ट हुन्छन् ।

फेस्टिबल फिल्ममेकरका लागि सम्बन्ध विस्तारको पनि महत्त्वपूर्ण थलोको रूपमा विकास भइरहेको छ । एकै ठाउँमा अब्बल फिल्ममेकर र इच्छुक निर्माता हुने भएकाले सम्बन्ध विस्तारका लागि फिल्म फेस्टिबल जति उत्कृष्ट ठाउँ शायदै अन्त होला ।

विश्वकै प्रतिष्ठित फिल्म फेस्टिबलमध्ये एकका रुपमा आफूलाई परिचित बनाउन सफल बुसान फिल्म फेस्टिबलमा विश्वका आइकोनिक निर्देशक तथा निर्माताले निर्माण गरेका फिल्म प्रदर्शन हुने गर्दछन् । बुसान धेरै फिल्ममेकरको सपनाको गन्तव्यका रुपमा उदाउँदो छ । विश्वका अधिकांश फिल्ममेकर आफ्नो फिल्म बुसानमा प्रदर्शन गर्न लालायित छन् ।

नेपाली फिल्ममेकर पनि त्यसबाट अछुतो रहने कुरा आउँदैन । नेपाली फिल्ममेकरहरू आजकल फेस्टिबल लक्षित फिल्म बनाएर अन्तर्राष्ट्रिय प्लेटफर्ममा आफू र आफ्नो कलाको बलियो उपस्थित गराउन थालेका छन् । कमर्सियल फिल्मभन्दा फेस्टिबल लक्षित फिल्म बनाउने फिल्ममेकर नेपालमा बढी छन् ।

फिल्म फेस्टिबलको लोकप्रियतासँगै एक देशका निर्माताले अर्काे देशका फिल्मप्रति चासो दिने क्रम बढेको छ । फिल्म फेस्टिबलमा उल्लेखनीय उपस्थिति दर्ज गर्न सफल नेपाली फिल्मका कारण विदेशी निर्माताको नेपाली फिल्मप्रति चासो पनि उत्तिकै बढेको छ । यो नेपालमा जुर्मुराउन प्रयासरत फिल्म क्षेत्रका लागि अवसर र चुनौती दुवै हो ।

अहिले नेपाली चलचित्र उद्योगमा नयाँ बहस सुरू हुँदैछ । कुनै पनि चलचित्रको सफलता के हो ? कमर्सियल सक्सेस वा प्रतिष्ठित अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिबलमा छनोट ? कस्ता फिल्म बन्नुपर्छ र किन बन्नुपर्छ ? नेपाली फिल्मले विश्वका प्रतिष्ठित फिल्म फेस्टिबलहरूमा पाएको उल्लेखनिय उपस्थिति र सकारात्मक प्रतिक्रियाले यो बहस सुरू गरेको हो ।

फेस्टिबल फिल्म प्रदर्शन गर्ने थलो मात्र नभएर फिल्मकर्मीका लागि ठूलो उत्सव सरह हो । यसले फिल्मको प्रचार गर्ने मौका मात्र दिँदैन, एकअर्काको कलासंस्कृति बुझ्ने र ‘कल्चर एक्सचेन्ज’को अवसर पनि प्रदान गर्छ ।

त्यसैले फेस्टिबलमा छनोट हुने चलचित्रले आफ्नो समाजको मौलिक कथा उठान गर्नु आवश्यक छ । विदेशमा नेपाल र नेपालको जातीय तथा सांस्कृतिक विविधतालाई चिनाउन यस्ता चलचित्रको विकल्प छैन । हलिउडको जस्तो एनिमेसन वा बलिउडका जस्ता मसालेदार फिल्म बनाउन हामीसँग प्रविधि र बजेटको अभाव छ । त्यसैले पनि हाम्रो मौलिक कथा र कलात्मक प्रस्तुति नै हाम्रो महत्त्वपूर्ण हतियार हो ।

नवीन सुब्बा र छिरिङ रितार शेर्पाले मौलिक कथाको खोज गरेर सिनेमा निर्माण गरे । हाम्रै समाजको पात्र, कथादेखि लोकेसनसम्म खोजी गरेर फिल्म बनाउने ट्रेन्डको सुरुवात गरिदिए । जसले अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिबलमा नेपाली फिल्मका उपस्थितिको ढोका खोलिदिए ।

तर, त्यसपछि झण्डै एक दशक अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा नेपाली फिल्मले उल्लेखनिय उपस्थिति जनाउन सकेन । त्यसपछि दीपक रौनियारले ‘हाइवे’ बनाए । ‘हाइवे’को विश्वका प्रतिष्ठित पाँच फेस्टिबलमध्येमा गनिने बर्लिन फिल्म फेस्टिबलमा प्रिमियर भयो । त्यसअघि नेपालीले बनाएको फिल्म त्यति ठूलो फेस्टिबलमा प्रदर्शन हुने मौका पाएको थिएन । हाइवेले अन्तर्राष्ट्रिय समुदायमा नेपाली फिल्मलाई हेर्ने दृष्टिकोणमा आमूल परिवर्तन गरिदियो ।

नेपाली फिल्मले अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म फेस्टिबलमा जति प्रभाव पार्न सफल भएपनि नेपालका दर्शकमा भने उल्लेख्य चासो देखिँदैन । नेपालका फिल्मफेस्टिबल आयोजक पनि झारो मात्र टारिरहेको महसुस हुन्छ । एकाधबाहेक केही फेस्टिबल फिल्मलाई प्लेटफर्म उपलब्ध गराउनभन्दा पनि रहरका लागि मात्र आयोजना गरेजस्तो भान हुन्छ ।

संस्कृतिले जोडेको साइनो एकदमै बलियो हुन्छ । तर, अब संस्कृतिलाई बजारसँग जोड्न सकिएन भने फिल्म उद्योगलाई जीवन्त राख्न गाह्रो हुनसक्छ । कलाका विभिन्न माध्यममध्ये चलचित्रलाई सबैभन्दा सशक्त माध्यम मानिन्छ । दृश्य र शब्द दुवैको प्रयोगबाट दर्शकमा प्रभाव पार्न सक्षम चलचित्रलाई नेपालमा भने सस्तो मनोरञ्जनको माध्यमका रूपमा मात्र चित्रित भइरहेको छ ।

देशको कला, संस्कृति र विविधतालाई चलचित्रका माध्यमबाट आधुनिक बजारमा प्रवर्द्धन गर्न सकिन्छ । अबका फिल्ममेकरले यस्तो सोचबाट चलचित्र बनाउन अपरिहार्य छ ।

चलचित्र मात्र होइन, कलाका अधिकांश आयाममा नेपालले अन्तर्राष्टिय मञ्चमा बलियो उपस्थिति जनाउन सफल रहेको छ । हरेक वर्ष अन्तर्राष्ट्रिय फिल्म, चित्रकला तथा थिएटर महोत्सवमा नेपालको नियमित उपस्थिति रहँदै आएको छ । नेपाललाई विभिन्न फेस्टिबल तथा महोत्सवले उपस्थितिका लागि निम्तो नै दिने गरेका छन् ।

नेपालको यो छविलाई अवसरका रूपमा प्रयोग गर्दै त्यसलाई कायम राख्नु आजका फिल्ममेकरको चुनौती हो । त्यसका लागि फिल्ममेकर मात्र होइन, कलाक्षेत्रमा समर्पित सम्पूर्ण कलाकारले आआफ्नो पक्षबाट अन्तर्राष्ट्रिय प्लेटफर्ममा नेपाल र नेपालको मौलिकताको प्रचार तथा प्रवर्द्धन गर्न अत्यावश्यक छ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, कात्तिक ५, २०७६ १३:४६