करिब साढे ४ लाख विद्यार्थीले एसईई दिइरहँदा ५ लाख विद्यार्थी खोइ ?

A+ A A-

गत वर्ष उदयपुरको रामपुरमा रहेको श्री वरपीपल माध्यमिक विद्यालयमा कक्षा ९ मा ६५ जना विद्यार्थी थिए । यस वर्ष एसईई दिने समयमा आइपुग्दा घटेर ५५ जना भए । यसरी हरेक वर्ष विद्यालयबाट विद्यार्थीहरू ‘ड्रपआउट’ हुने समस्या रहेको स्कुलका प्रधानाध्यापक चन्द्रनारायण तामाङ बताउँछन् ।

तामाङका अनुसार अहिले मात्र नभएर २०८१ मा एसईई दिने तयारीमा रहेका विद्यार्थी पनि घटिरहेका छन् । अहिले कक्षा १० मा अध्यनरत विद्यार्थी कक्षा ९ मा भर्ना हुँदा ९५ जना थिए । तर, रजिस्ट्रेसन फारम भर्ने समयमा घटेर ८९ जना भए । र, कक्षा ९ कै अन्तिम जाँच दिने समयमा विद्यार्थी संख्या ७८ जनामा झर्‍यो । यसरी कक्षा १० मा आइपुग्दा विद्यार्थी घट्ने क्रम जारी रहेको तथ्यांक उनले सुनाए ।

०००

नुवाकोटमा रहेको कालिका माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक समिर सापकोटासमेत ‘ड्रपआउट’को समस्या रहेको बताउँछन् । कति विद्यार्थीले छोडे भन्ने यकिन तथ्यांक सम्झनामा नभए पनि उनले केही उदाहरण सुनाए ।

उनका अनुसार यस वर्ष स्कुलमा सबै विद्यार्थीले प्रवेशपत्र लिए पनि एक जना छात्रा भने विद्यालयको सम्पर्कमै आइनन् । त्यसपछि विद्यालय आफैँ विद्यार्थी खोज्दै घरमा पुग्यो । तर, अनेक मोह देखाएर प्रयत्न गर्दा पनि विद्यार्थी र परिवार स्वयम् एसईई दिन राजी भएनन् ।

गत वर्ष पनि एक छात्रले कक्षा ९ बाटै विद्यालय छोड्दा उस्तै अनुभव रहेको सापकोटाले सुनाए । त्यतिबेला पनि यस वर्षजस्तै प्रधानाध्यापक सापकोटा र केही शिक्षक घरमा पुगेका थिए । तर, स्वरोजगार बन्ने भन्दै विद्यालयमा पढ्न राजी भएनन् । यसरी परिवारिक एवं रोजगारको कारण विद्यालय छोड्ने विद्यार्थी बढेको उनको अनुभव छ ।

०००

सुर्खेतका जनज्योति माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक नारायण सिग्देलको भने फरक अनुभव छ । यो त्यही स्कुल हो, जसले नेपालमा ‘पढ्दै कमाउँदै’ कार्यक्रमको सुरुवात गरेको थियो । सिग्देलका अनुसार ‘ड्रपआउट’को समस्या उनको विद्यालयमा पनि छ । सुर्खेतका अधिकांश अभिभावक भारतमा मजदुरीको लागि जानु नै विद्यार्थीको विद्यालय छोड्ने कारण रहेको उनले बताए ।

‘आमा–बुबाले पेसाको कारणले भारत केटाकेटी लिएर जाने कारण अधिकांश विद्यार्थीले विद्यालय छोड्ने गर्छन् । यदि आर्थिक कारण छ भने त हामीले ‘पढ्दै कमाउँदै’ कार्यक्रमबाट त्यस्ता परिवार र विद्यार्थीलाई सम्हालेका छौँ । हाम्रोमा भारतमा रोजगारीको परनिर्भरता चाहिँ ड्रपआउटको मुख्य समस्या छ,’ सिग्देल भन्छन् ।

०००

यसरी ‘ड्रपआउट’को समस्याको चित्र देशभर उस्तै छ । हाल एसईई दिएका ब्याचका विद्यार्थी २०७१ सालमा २८ हजार सामुदायिक विद्यालयबाट कक्षा १ मा भर्ना हुँदा १० लाख २८ हजार ६ सय ४२ को संख्यामा थिए । २०८० साल (कक्षा १०) सम्म आइपुग्दा सो संख्या घटेर ४ लाख ७५ हजार एक सय ३४ विद्यार्थीमा झर्‍यो ।

एसईईको रजिस्ट्रेसन फारम भरेका विद्यार्थीले पनि विद्यालय छोड्ने क्रम नरोकिएको तथ्यांकले देखाउँछ । राष्ट्रिय परीक्षा बोर्ड परीक्षा नियन्त्रण कार्यालयका अनुसार ५ लाख ४ हजार ४ सय १४ विद्यार्थीले रजिष्ट्रेशन फारम भरेका थिए । परीक्षा आवेदन फारम भर्ने समयसम्म आइपुग्दा ४ लाख ७५ हजार एक सय ३४ विद्यार्थी मात्रै रहे ।

समग्रमा कक्षा १ बाट १० सम्म आइपुग्दा करिब ५ लाख ५३ हजार ५ सय आठ विद्यार्थीले विद्यालय छोडेको तथ्यांक शिक्षा विकास तथा मानवस्रोत विकासको छ । यसरी बीचैमा कक्षा छाड्ने दर बढ्दो छ । कक्षागत रूपमा यस्तो दर झन्डै ५ प्रतिशत हाराहारीमा रहेको देखिन्छ ।

राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डका अनुसार‚ गत वर्ष पनि ५ लाख १६ हजार ५ सय ७७ विद्यार्थीले एसईई दिएका थिए । जो २०७० सालमा कक्षा एक मा भर्ना हुँदा ११ लाख ७१ हजार नौ सय १६ जनाको संख्यामा थिए । तथ्यांक केलाउँदा ६ लाख ५५ हजार ३ सय ३९ जना विद्यार्थी ड्रपआउट भएछन् । यी तथ्यले देशैभर ‘ड्रपआउट’को समस्या विकारल देखाउँछ ।

मनाङको चामे गाउँपालिकामा रहेको लोकिप्रिय माध्यमिक विद्यालयमा एसईई दिइरहेका विद्यार्थी । तस्वीरः रासस ।

गरिबी मुख्य कारण

गरिबीको कारण नै अधिकांश विद्यार्थीले विद्यालय छोड्ने गरेको बताउँछन्, शिक्षाविद् बालाचन्द्र लुइटेल । उनका अनुसार राज्यले समावेशी बनाउने भनेर सपना देखाए पनि गम्भीर भएर काम नगर्दा गरिबीकै कारण समस्या उत्पन्न भएको हो ।

‘शिक्षा र गरिबीको गहिरो सम्बन्ध छ । गरिबीकै कारण यत्रा विद्यार्थी छोडिरहेका हुन्छन् । तर, गरिबीलाई हटाउन भने राज्यको नीति नै स्पष्ट भएन,’ लुइटेल भन्छन् ।

‘ड्रपआउट’को समस्याबारे गहिरिएर अनुसन्धान पनि नभएको लुइटेलले बताए । ‘मैले बुझेको चाहिँ हामीले शिक्षा मन्त्रालयसँग यसको समाधानको अपेक्षा गरेर हुँदेन । यो समस्या अर्थ, शिक्षा, स्वास्थ्यलगायत सबै मन्त्रालय मिलेर काम गरे मात्र कम गराउन सकिन्छ,’ उनले शिलापत्रसँग भने ।

करिब १५–२० प्रतिशत विद्यार्थीले अपांगताका कारण विद्यालय छोड्ने गरेको लुइँटेलको भनाइ छ । राज्यले नीति बनाउँदा सबैलाई समेटेर, अध्ययन गरेर नबनाउँदा ‘सिस्टम’ नै असफल भइरहेको दाबी गरे उनले । ‘सुनाइमा समस्या भएका, हिँडडुलमा समस्या भएका विद्यार्थीलाई पढाइको पहुँचमै समस्या छ । पहुँच भनेको बाटोघाटो मात्र नभएर ‘पेडागोजिकल एक्सेस’को समस्या देखिन्छ,’ उनी भन्छन् ।

विद्यार्थीहरू आधाभन्दा धेरै संख्यामा विद्यालय बाहिर रहँदा भविष्यमा देशले आलोचनात्मक चेत राख्ने मात्रै नभएर ठूलो संख्यामा दक्ष जनशक्ति गुमाउने खतरा रहेको लुइटेलको भनाइ छ । यस्तो समस्या नेपाल लगायत कम विकसित मुलुकहरूमा धेरै देखिएको उनले बताए ।

वरपिपल माध्यमिक विद्यालयका प्रधानाध्यापक तामाङ पनि लुइटेलको भनाइमा सहमत छन् । उनले गाउँघरमा शिक्षक भएर काम गर्दा गरिबीकै कारण विद्यालय छोड्नेहरू धेरै देखेको बताए । जसको रोकथामको लागि भने खासै पहल नभइरहेको उनको भनाइ छ ।

‘केही त अराजक भएर आफ्नो खुसीले छोड्छन् । तर धेरैजसोचाहिँ बालबिबाह र मजदुरीतिर लाग्दा विद्यालय छोडेर जाने गरेका छन्,’ तामाङ भन्छन्, ‘रोकथाम गर्नको लागि ५ कक्षासम्म चाहिँ त्यही एउटा दिवा खाजा कार्यक्रम छ । अन्य कुनै उपाय छैन । यसको लागि राज्यको माथिल्लो तहबाटै कुनै साथ–सहयोग छैन । अभिभावक पनि सक्षर नहुँदा समस्या छ ।’

यसबाट राज्यले बर्सेनि भर्ना अभियान चलाए पनि विद्यार्थी कक्षामा टिकाउन खासै पहल र अनुसन्धान गरेको देखिँदैन । निःशुल्क पाठ्यपुस्तक, छात्रवृत्ति, दिवाखाजालगायत कार्यक्रममा गरेर एक खर्बभन्दा बढी रकम वार्षिक खर्च भए पनि त्यसको प्रभावकारी कार्यन्वयन नभएको माथि उल्लेखित नतिजाले देखाएको छ ।

संसदमा प्रश्न– खै समाधान ?

संघीय संसदमा पनि हरेक वर्ष विद्यार्थी ‘ड्रपआउट’का समस्याबारे प्रश्न उठ्छन् । तर, यसको समाधानबारे भने कहिँकतैबाट आजसम्म सार्थक पहल भएको भने देखिँदैन ।

गत मंगलबार प्रतिनिधिसभा बैठकको शून्य समयमा सांसदहरूले ड्रपआउटदर बढेको भन्दै चिन्ता व्यक्त गरे । सांसद दीपक गिरीले त यसलाई ‘शैक्षिक संक्रमणकाल’को संज्ञा दिँदै भने, ‘पाँच लाख विद्यार्थी सहभागी छन् एसईईमा । तर, शिक्षा मन्त्रालयका अनुसार, १० वर्षअघि २०७० सालमा साढे नौ लाख बालबालिका भर्ना भएका थिए । तर, आधी मात्र सहभागी छन् । बाँकी आधा कता गए ? यो शैक्षिक संक्रमणकालको अवस्था हो ।’

त्यस्तै, सांसद नागिना यादवले भनिन्, ‘तथ्यांकले शिक्षामा ओभरअल प्रगति गरेको देखाउँछ । तर, १ कक्षामा भर्नामा १० लाख छ । १० मा पुग्दा झरेको छ । ड्रप आउट रेट बढी छ । यसमा ध्यान सरकारले पुर्‍याउनुपर्छ ।’

०००

सिफारिसः

शिलापत्रको वर्षान्त अभियानमा सहभागी हुनुहोस् र चुन्नुहोस् आफूलाई मनपर्ने चर्चित पात्र र सिर्जनाहरू । तल राखिएको गुगल फारममार्फत आफ्नो मत जाहेर गर्न सक्नुहुनेछः

Loading…

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, चैत २३, २०८० ०७:३१