एक कार्टुनिस्टले पहिल्याएको परिवर्तन पहल

A+ A A-

युगान्डाका कार्टुनिस्ट जिम स्पायर ससेन्टोंगोले गत वर्ष अप्रिलमा एक ट्विटमार्फत मानिसहरूलाई देशको राजधानीमा जताततैका खाल्डाखुल्डीको फोटो खिचेर पोस्ट गर्न आह्वान गरे । ४५ वर्षीय कार्टुनिस्टलाई थाहा थिएन, खासमा आफूले के सुरु गर्न जाँदै छु भनेर ।

उनले एक्समा लेखेका थिए- मेरा एक साथीले ‘मेगा कम्पाला फोटो प्रदर्शनी’ गर्दै छन् । यहाँ कम्पला शहरका खाल्डाहरूको तस्वीर शेयर गर्नुहोस्ः स्थान, गहिराइ, परिधि र खाल्डोको अनुमानित उमेरसहित ।

उनले आफ्ना फलोअर्ससँग कम्पला क्यापिटल सिटी अथोरिटी (केसीसीए) र मातहतका निकायलाई देशको सडकको दुरावस्था देखाउँदै ट्याग गर्न भनेका थिए ।

यो पनि..

नेपालका चर्चित आठ कार्टुनिस्ट र उनीहरूले बनाएका कार्टुनहरू

सन् २००५ मा देशका कुख्यात खाल्डाहरूको भौतिक प्रदर्शनी गर्ने प्रयास गरिएको थियो । सडकका खाल्डाहरूलाई स्थानीयवासी त्यसको आकारका कारण दह भन्छन् । ‘विगतका प्रयासहरूलाई प्रहरीले असफल पारिदियो,’ ससेन्टोंगो सम्झिन्छन्, ‘त्यसैले अनलाइन प्रदर्शनी गर्ने सोच आयो ।'

उनी एक गम्भीर विचारकका रूपमा अगाडि आउँछन्, जो बोल्नुभन्दा अगाडि प्रतिक्रियाहरूप्रति विचार गर्न समय निकाल्छन् ।

cartoon 011712139540.jpg

खाल्डाखुल्डीको तस्वीर माग्ने ट्विटले ‘आंशिक रूपले मजाक गरेको र आंशिक रूपमा यसलाई कसरी प्राप्त गर्न सकिन्छ भनेको ससेन्टोंगो स्वीकार्छन् । खासमा उनले यसलाई एउटा बृहत् पहलमा बदल्ने योजना बनाएकै थिएनन् । तर, यो साँच्चै भव्य प्रयासमा परिणत हुन गयो । युगान्डावासीले आफूले खिचेका तस्वीरहरू फटाफट अपलोड गर्न थाले ।

जोशुआ मुताबाजीले थ्रेडमा कम्तीमा पाँच तस्वीर जोडे, जसमध्ये एउटामा ३ दशमलव ५ मिटर (११ दशमलव ५ फिट) परिधि भएको ३० सेन्टिमिटर (१२ इन्च) को खाल्डो देखिइरहेको थियो । उनको अनुमानमा यो दुई वर्ष पुरानो थियो । #KampalaPotholeExhibition ह्यासट्यागका साथ १३ हजारभन्दा बढी ट्विट गरियो । यी सबै ट्विट खाल्डोबाट त्रसित र आजित नागरिकले गरेका थिए ।

देशमा सबै खालका शारीरिक विरोध प्रदर्शनीमाथि रोक लगाइएको थियो । अर्कातिर सडक, स्वास्थ्य पूर्वाधारको अवस्था झन् नाजुक थियो । यी सबै विषयमा सरकारलाई जवाफदेही बनाउने यो एक अवसर थियो । यसको नतिजा पनि देखिन थालिहाल्यो ।

एक दिनभित्रै केसीसीएका कार्यकारी निर्देशक डोरोथी किसाका खाल्डोहरूको स्थितिबारे सार्वजनिक जवाफ दिन उभिए । सरकारले पर्याप्त बजेट नदिँदा प्राधिकरणले काम गर्न नसकेको उनको प्रस्टोक्ति थियो ।

त्यही दिन संसद्‌मा उपसभामुख थोमस ताबेवाले कम्पालाको राजधानी र महानगरीय विषयका मन्त्रीसँग सडकको स्थितिबारे उठेको प्रश्नको जवाफ मागे ।

अनलाइन आक्रोश सुरु भएको एक साताभन्दा कम समयमा ७९ वर्षीय राष्ट्रपति योभेरी मुसेभेनीले अर्थ मन्त्रालयलाई सडकको मर्मतका लागि तुरुन्तै १५ लाख ३८ हजार ७ सय ८४ डलर विनियोजन गर्न निर्देशन दिए । अर्को महिना उनका छोरा मुहुजी क्यानरुगाबाले काम र प्रगतिको निरीक्षण गरे ।

सरकारलाई जवाफका लागि बाध्य गराउने यो डिजिटल अभियान पूर्वी अफ्रिकी देशका लागि विरोधको नयाँ जन्म थियो, जहाँ असन्तुष्टि देखाउन सडकमा निस्कँदा जेलमा सड्नुपर्ने हुन्छ ।

पहिलो प्रदर्शनी आह्वानको करिब एक वर्षपछि ससेन्टोंगो अन्य ६ अभियानमा सामेल रहे– अस्पतालको स्थिति, विदेशी भर्ती घोटाला, गैरसरकारी संगठन (एनजीओ) भित्र भ्रष्टाचार र नातावाद, मानवअधिकारको हननजस्ता धेरै अरु ।

uga c1712139570.jpg

प्रत्येक अभियानमा #UgandaHealthExhibition जस्ता ह्यासट्यागको प्रयोग गरियो । र, मानिसहरूसँग सरकारी कर्मचारीले गरेको दुर्व्यवहारको ‘प्रमाण’- फोटो, भिडियो, अडियो, दस्तावेज पोस्ट गर्न भनियो । केही युगान्डावासीले यो विरोधको तुलना अरब स्प्रिङसँग गरेका छन् ।

मृदृभाषी र स्वच्छ छविका कार्टुनिस्ट अनलाइन प्रदर्शन जारी राख्नमा सफल रहे । जबकि, अन्य भौतिक कार्यक्रमजस्तो कि जलवायु विरोध, मूल्यवृद्धिको विरोधमा वाक टु वर्क अभियानलाई प्रहरीले असफल पारिदिएको थियो ।

अरु अनलाइन विरोध प्रदर्शनको थालनी भइसकेको थियो । सन् २०२० मा डिजिटल सञ्चार प्रोफेसनल पेसेन्ज अहुमुजादले ‘वेयर द्याट मिनी’ अभियान सुरु गरिन् । यसको उद्देश्य अनलाइन बडी सेमिङविरुद्ध लड्नु थियो । उनले मिनीस्कर्टमा आफ्नो एक तस्वीर पोस्ट गरिन् र युगान्डाका अन्य महिलालाई पनि यस्तै गर्न आह्वान गरिन् । यसमा सयौँ तस्वीरहरू अपलोड गरियो ।

‘भलै यो समाप्त भयो तर यस खालको नारीवादी आन्दोलनले ससेन्टोंगोको अभियानको जग हालिदियो,’ अहिले अनलाइन प्रदर्शनीको नेतृत्वलाई सघाइरहेका मानवअधिकार वकिल गोडिन टोकोले भने ।

कार्टुनमा ससेन्टोंगो

देशमा सबै कुरा उत्कृष्ट र न्यायसंगत तरिकाले भएको हेर्ने इच्छाले आफूलाई यसमा प्रेरित गरेको ससेन्टोंगो बताउँछन् । ‘अरुको रेखदेख र सचेत रहने’ दुई ईश्वरशास्त्रीय सेमिनरीको आफ्नो प्रशिक्षणलाई यसले दर्शाउने उनको भनाइ छ । यद्यपि उनलाई एक संस्थानले निष्कासित गरिदिएको थियो भने अर्कोलाई उनले छाडिदिएका थिए । किनकि, उनीसँग कलिङ थिएन ।

ससेन्टोंगोले एक स्थानीय विश्वविद्यालयमा नैतिक शिक्षा पढाइरहेका बेला राजनीतिक कार्टुनिस्टका रूपमा उनलाई ‘कलिङ’ आयो ।

युगान्डाका अखबारले सन् १९६० को दशकमा राजनीतिक कार्टुन छाप्न सुरु गरेका थिए । ससेन्टोंगोका अनुसार, ‘१९७० को दशकमा दिवंगत तानाशाह इदी अमिनको युगमा, तिनको प्रयोग सामाजिक मुद्दाको नक्कल गर्नका लागि गरिन्थ्यो ।

उनी भन्छन्, ‘कार्टुनिस्टरू राजनीतिक कटाक्ष गर्नबाट जोगिन्थे तर ८० को दशकसम्म राजनीतिक विषयलाई कभर गर्न थालियो ।’

यद्यपि त्यसबेलासम्म यस्ता शिक्षाविद्, दार्शनिक वा लेखक थिएनन्, जो कार्टुनिस्ट पनि थिए । उनका अनुसार, भाषणको तरिकालाई विस्तार गर्न, खासगरी असहज मुद्दाका साथै हास्यको कठिन माध्यमबाट सार्वजनिक बहस सुरु गर्नमा यो उनीहरूका लागि एक फाइदा थियो ।

सन् १९९० को दशकको उत्तरार्धमा सेनाका एक मेजर जनरललाई कुखुरा र राष्ट्रपतिलाई कुखुरा मालिकका रूपमा चित्रित गरेर ख्याति कमाएका फ्रेड सेनोगा मकुबुया (स्नोग्गी) जस्ता कार्टुनिस्टबाट प्ररेणा लिँदै कुनै औपचारिक प्रशिक्षणबिनै उनले यसमा हात हाले ।

सन् २००५ मा ससेन्टोंगो स्थानीय समाचारपत्र ‘द अब्जर्भर’को कार्यालयमा पसे । र, तत्कालीन उपकार्यकारी सम्पादक पायस कटुन्जीलाई आफूले गर्न सक्ने कामको पोर्टफोलियो देखाए । युगान्डामा भइरहेको लोडसेडिङको मजाक उडाउने उनको एउटा चित्र देखेर कटुन्जी निकै प्रभावित भए ।

cartoon 001712138002.jpg

कार्टुनमा एक स्थानीय सारस बिजुलीको तारमा उभिएर आफ्नो चुच्चोले सिधै अर्को सारसलाई ठुङ्न लागेको देखिन्छ । छेउछाउमा अन्य चरा पनि छन् । पहिलो सारस भनिरहेको छ, ‘म तिमीलाई भन्छु, पहिला यी तारमा उभिनु धेरै खतरापूर्ण हुन्थ्यो ।’ उसको साथीले उत्तर दिन्छ, ‘हुम् !'

त्यसबेलादेखि ससेन्टोंगो अखबारमा फ्रिल्यान्सर भएर काम गरिरहेका छन् ।

अहिले द अब्जर्भरका कार्यकारी सम्पादक रहेका कटुन्जी भन्छन्, ‘ससेन्टोंगो झुक्ने खालका व्यक्ति होइनन् । सामान्यतः उनी शान्त लाग्छन् । यसखालका सबै चीज उनैले ल्याएका हुन् भनेर तपाईंलाई लाग्दैन । तर, उनी एक गहन विचारक हुन् ।’

ससेन्टोंगो स्तम्भकार पनि हुन् । उनले विभिन्न पुस्तक प्रकाशित गरिसकेका छन् । उनी व्यंग्य लेखनकै लागि प्रसिद्ध छन् । ‘मलाई मेरो दर्शन पृष्ठभूमिबाट पनि मद्दत पुगेको छ,’ उनी भन्छन् ।

फेरि पनि, उनले आफ्नो अनलाइन अभियान यति धेरै मानिसलाई मनपर्छ भन्ने अपेक्षा गरेका थिएनन् । भन्छन्, ‘प्रदर्शनीमा हास्यको प्रयोग निन्दनीय रहँदै आएको छ, खासगरी पोथोल प्रदर्शनीमा ।

‘राजधानी शहरको भयानक सडकको मजाक उडाइरहेका ती मानिसलाई सरकारले के गर्न सक्छ ? उसले हामीमाथि हिंसाको प्रयोग गर्न खोजेमा ऊ मूर्ख देखिनेछ । दमनकारी वातावरणमा हास्य शक्तिशाली हुन्छ,’ उनले भने ।

विजय र त्रास

राष्ट्रपति योभेरी मुसेभेनीले सन् १९८६ देखि शासन गरिरहेको युगान्डामा सोसल मिडिया एउटा अनिश्चित क्षेत्र हो । सन् २०२१ मा राष्ट्रपतिले निर्वाचनभन्दा अगाडि फेसबुकमाथि प्रतिबन्ध लगाइदिए । यसले कैयौँ युगान्डावासीलाई ट्विटरतिर धकेलिदियो ।

ससेन्टोंगोका अनुसार, राष्ट्रपति र उनका छोरा एक्सको प्रचुर उपयोगकर्ता हुन्, त्यसैले यसमाथि प्रतिबन्ध लगाउन मुस्किल छ । यही एक कारणले ससेन्टोंगोको डिजिटल विरोध कायम रह्यो । उनी भन्छन्, ‘केही हदसम्म यस्तो किन पनि हो भने, उनीहरूले सबै च्यानललाई बन्द गर्न सक्दैनन् । फेसबुक बन्द गर्दाको अनुभवले उनीहरूलाई सिकाइसकेको छ, तपाईंले एउटा ढोका बन्द गर्नुभयो भने मानिसहरू अर्को ढोका प्रयोग गर्न थाल्छन् ।’

तर, सरकारको आलोचनाकै खातिर सोसल मिडियाको प्रयोग गर्ने केही मानिसका लागि परिणाम गम्भीर पनि आएको छ । करिब दुई वर्षअघि व्यंग्य उपन्यासकार काकभेन्जा रुकिरवाशाइजालाई राष्ट्रपतिको छोरा काइरनरुगाबालाई ‘अक्षम सुँगुरको टाउको भएको गुन्डा’ र एक्समा ‘मोटे’ भनेपछि अपमानजनक सञ्चार गरेको भन्दै हिरासतमा लिएर यातना दिइयो ।

काकभेन्जा रुकिरबाशाइजाको भनाइमा हिरासतमा उनलाई हप्तौं यातना दिइएको थियो ।

अधिकारकर्मी एवं प्राज्ञ स्टेला न्यानजीलाई फेसबुकमा राष्ट्रपतिलाई ‘पेयर अफ बुटक्स’ को लेबल लगाएकोमा जेल हालियो । उनलाई सन् २०१७ मा साइबर उत्पीडनको दोषी ठहर्‍याइएको थियो । दुवैले जर्मनीमा शरण मागेका थिए ।

युगान्डाको मेकरेरे विश्वविद्यालयमा साहित्य विभागका सहायक लेक्चरर इसहाक तिबासीका अनुसार, सरकारकै डरले देशमा धेरै नागरिक सोसल मिडियामा छद्‌म नाम राख्छन् ।

जिमीलाई पढाएका तिबासी भन्छन्, 'जिमी कस्ता खालका मान्छे थिए भने, जसले भने होइन, म आफ्नो ह्याण्डलको उपयोग गर्छु र यसको असर के हुन्छ मलाई परवाह छैन ।’

कालान्तरमा सोसल मिडियाले उनलाई निकै लोकप्रिय बनाइदियो । पहिला उनी आफूलाई राजनीतिक कार्यकर्ता भन्न अनकनाउँथे । तर पछि उनले यो शब्दलाई अपनाए । आज, केही मानिसको चाहना ससेन्टोंगो युगान्डाको राष्ट्रपति पदमा चुनाव लडून् भन्ने छ तर उनले विनम्रतापूर्वक यसलाई अस्वीकार गर्ने गरेका छन् ।

अनलाइन प्रदर्शनीहरू पनि लोकप्रिय रहे । किनकि, समाजमा यिनले थेरापीका रूपमा काम गरे । ‘सिर्फ केही बाटो निकाल्नका लागि, केही स्थायी राहत पाउनका लागि,’ ससेन्टोंगो भन्छन्, ‘यो वास्तवमा उत्साहजनक हो, यसले धेरै मानिसलाई सक्रिय बनाइदिएको छ । यहाँसम्म कि, शान्त मानिसलाई पनि ।’

धेरै आवाज

युट्युब, ट्विटर र रेडिटमा १० मिलियनभन्दा धेरैले #UgandaHealthExhibition अभियानमा सहभागिता जनाएका छन्, जुन खाल्डो विरोधको केही समयपछि सुरु गरिएको थियो । केही प्रतिक्रिया अहिले पनि पोस्ट भइरहेको देखिन्छ, जसमा बिरामीलाई अस्पतालको फ्लोरमा सुतेको देखाइएको छ, डाक्टर र आपूर्तिको कमी एवं खराब उपकरणलाई दर्शाइएको छ ।

ससेन्टोंगोको कार्टुनले युगान्डा स्वास्थ्य प्रदर्शनीतिर ध्यानाकर्षित गर्छ ।

हालैको विरोध फेब्रुअरीको अन्त्यसम्म #UgandaParliamentExhibition का रूपमा चलेको थियो । र, शंकास्पद सरकारको मुद्दालाई हाइलाइट गरेको यो अभियान अहिलेसम्मकै विवादित हुन सक्छ ।

यसले अहिलेसम्म देशका महानिरीक्षक (आईजीजी), भ्रष्टाचार अनुसन्धान गर्ने युगान्डाको सरकारी संस्थालाई सार्वजनिक सम्पत्तिको दुरुपयोग आरोपपछि संसदमा छानबिन सुरु गर्न दबाब दिएको छ ।

युगान्डामा यो दुर्लभ हो । पत्रकारको प्रश्नबाट भागेको आरोप लागेका स्वास्थ्य मन्त्रालयका प्रवक्ता इमानुएल ऐनेब्युनाले गत वर्ष युगान्डाको स्वास्थ्य प्रदर्शनीमा केही पोस्टका साथ सिधै जवाफ दिएका थिए । उनको दाबीअनुसार, एक्समा उठाइएका धेरै मुद्दा समाधान गरिएको छ । उनले अन्य उपायसँगै स्वास्थ्यकर्मीको कमीलाई हटाउने प्रयास पनि भइरहेको बताए ।

हालै मात्र अन्तर्राष्ट्रिय साहसिक पुरस्कारबाट सम्मानित युगान्डाकी पत्रकार एवं कार्यकर्ता अगाथेर अटुहायर विरोध प्रदर्शन देशको नातावाद र भ्रष्टाचारलाई उजागर गर्नमा सफल देखिएको बताउँछिन् । ‘त्यो देश जहाँ, मिडियालाई प्रतिबन्धित गरिन्छ, धम्क्याइन्छ । आफूले भनेजसरी काम गर्न तयारलाई घुस दिएर प्रभावित पारिन्छ,’ उनी भन्छिन् ।

उनी नागरिक सहभागिताका लागि एक स्थानीय मञ्च एगोराको सहसंस्थापक पनि हुन् । खाल्डो अभियानबाट प्रेरित भएर उनले जुनमा 'सडेका एनजीओबारे’ प्रदर्शनीको नेतृत्व गर्न ससेन्टोंगोसँग सम्पर्क गरिन् ।

अटुहायर भन्छिन्, ‘डिजिटल क्रान्ति निकै ठूलो रह्यो । यो नयाँ कुरा हो । मलाई लाग्छ, त्यसैले अधिकारीहरूमा यसले चिन्ता थपेको हुन सक्छ । उनीहरू यसमा केही गर्न सक्दैनन् ।’

खतरा

सार्वजनिक प्रदर्शनीको सफलताका बीच अवस्था चिन्ताको पनि रह्यो । ससेन्टोंगोलाई पहिलोपल्ट आफ्नो अभियानले जीवनलाई नै खतरामा पार्न सक्ने महसुस भयो, जुन गत अप्रिलमा स्वास्थ्य सेवा प्रणालीको दोस्रो विरोधपछि भएको थियो ।

एक परिचितले उनलाई आफ्नो जीवनका लागि सम्भावित खतराप्रति सचेत गराए । र, चाँडै देश छोडेर भाग्न सुझाए । तर, उनले यस्तो गरेनन् र फेरि ट्विट गरे– 'उनीहरूले मलाई गिरफ्तार गर्नुपर्छ कि प्रदर्शनी जारी राख्नुपर्छ । उनीहरूले प्रदर्शनीलाई गिरफ्तार गर्न सक्दैनन् ।’

तुरुन्तै उनलाई साइबरस्टकिङका लागि प्रहरी चौकीमा बोलाइयो । यद्यपि, पछि मुद्दा स्थगित गरियो ।

अटुहायरको भनाइमा उनलाई ‘प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष रूपमा’ धम्की दिइयो । उनको पिछासमेत गरियो । फोन ट्याप गरिरहेको भनेर चेतावनी पनि दिइयो ।

स्टेला न्यानजी युगान्डाकी शिक्षाविद् हुन् । राष्ट्रपतिको अपमान गरेपछि जेलमा हालिएकी उनलाई न्यायाधीशले रिहा गरिदिएका थिए ।

व्यंग्य उपन्यासकार काकभेन्जा रुकिरवाशाइजा भन्छन्, ‘उनको अन्त्य पनि मेरोजस्तै हुन्छ भनेर भविष्यवाणी गर्न गाह्रो छ- यातना र निर्वासन । तर, कहिलेकाहीँ मलाई उनीप्रति दया पनि आउँछ र चिन्ता पनि लाग्छ ।’

न्यानजीलाई ससेन्टोंगो चाँडै गिरफ्तारीमा पर्न सक्ने आशंका छ । उनी भन्छिन्, ‘धम्की पहिल्यै सुरु भइसकेको छ । सुरुमा मलाई पनि यस्तै भएको थियो ।’

टोकोको भनाइमा ससेन्टोंगो अहिलेसम्म अधिकारीहरूबाट जोगिँदै आएका छन् । किनकि शिक्षा क्षेत्रमा, कूटनीतिक वृत्तमा, यहाँसम्म कि आमयुगान्डावासीमाझ उनको गम्भीर छवि छ ।

रुकिरवाशाइजालाई छुँदा जे भयो, त्यसबाट सरकारलाई थाहा भइसकेको छ, ससेन्टोंगोलाई चलाउँदा गम्भीर समस्या आइपर्न सक्छ । तर, ससेन्टोंगोलाई सुरक्षित घोषित गर्न हतार हुने वकिलको भनाइ छ । टोको भन्छन्, ‘उनी एक वर्षभन्दा कम समयदेखि एक स्पष्ट कार्यकर्ता हुन् । यद्यपि, उनको प्रोफाइल बढ्दै गइरहेको छ । त्यसैले यसको अर्थ के पनि हुन सक्छ भने यो समय अहिले कठिन छ र अझै कठिन हुँदै जानेछ ।’

ससेन्टोंगो स्वयम्‌लाई थाहा छैन, खासमा उनलाई अहिलेसम्म किन गिरफ्तार गरिएको छैन । उनी भन्छन्, ‘हाइब्रिड शासन सजिलै भविष्यवाणी र स्पष्टीकरणका लागि तयार हुँदैन । ऊ आफ्नो लक्ष्य कसरी चुन्छ, तपाईंले भन्न सक्नु हुन्न । तपाईं केवल यही प्रार्थना गर्नुहोस्, तपाईं जीवित रहन पाउनुहोस् ।’

अहिले, उनी युगान्डामै बस्न चाहन्छन् । ‘यदि मसँग कुनै निर्णायक बिन्दु छ... भने केही चीज छन्, जुन भएको हेर्न म चाहन्नँ,’ उनी भन्छन्, ‘म मेरो जीवन गुमाउन चाहन्नँ, निश्चित रूपमा मेरो जागिर, शारीरिक वा मानसिक, मनोवैज्ञानिक रूपले कुनै पनि क्षति चाहन्नँ । तर, त्यो समयमा घटित हुने वर्तमान स्थितिले नै तपाईंको मानसिक स्थितिलाई निर्धारित गर्छ ।’

के उनीसँग भाग्ने कुनै योजना छ ?

केही बेर सोचेर उनी जवाफ फर्काउँछन्, ‘हुन सक्छ म अनुभवहीन वा मूर्ख हुँ तर म आफैँले आफैँलाई भन्न चाहन्छु– मैले भाग्नु पर्दैन । म त्यो नदीसम्म त पुगिसकेँ भने त्यसलाई पार गर्नेछु । मलाई लाग्दैन, स्टेला वा काकभेन्जले भाग्ने योजना पहिल्यै बनाएका थिए ।’

अचेल, ससेन्टोंगोका कार्टुन मानिसका व्यक्तिगत विषयका हुँदैनन् । गोपनीयता, व्यक्तिगत जवाफदेहितासँग नजोडिएका सरकारी अधिकारी पनि उनको निशानामा पर्दैनन् ।

‘केही मानिस हुन्छन्, जसको आलोचना गर्दा तपाईंले खास सावधानी अपनाउनुपर्ने हुन्छ । केही विषयमा तपाईं धेरै सावधान रहनुपर्छ । जस्तो कि, एलजीबीटीक्यूआईसँग सम्बन्धित मुद्दा,’ युगान्डाले एक वर्षअघि ल्याएको समलैंगिकविरोधी कानुनको उल्लेख गर्दै उनले भने ।

ससेन्टोंगोले केही ऐन र राष्ट्रपतिका छोराका बारेमा कार्टुनहरू बनाएका छन् ।

प्रदर्शनी कहिलेसम्म चल्छ भनेर उनी यसै भन्न सक्दैनन् । अहिलेसम्मका सफलता हेरेर पनि उनलाई डिजिटल विरोध युगान्डामा आदर्श बन्न सक्छ भन्ने कुरा अस्थिर नै लाग्छ । किनकि, सडकमा उत्रन पाउने स्वतन्त्रता अहिले छैन ।

‘धेरै मानिसले यसलाई नयाँ समाधानका रूपमा हेर्न चाहेको देखेर मलाई असहज लाग्छ । मानिसहरू यसलाई यस्तो दृष्टिकोणका रूपमा हेर्न चाहन्छन्, जसको उपयोग हामीले अन्य पारम्परिक तरिकाबाट उम्किन गर्नुपर्छ,’ ससेन्टोंगो भन्छन्, ‘यी विभिन्न दृष्टिकोणहरूलाई केवल एकअर्कालाई मजबुत पार्न प्रयोग गर्ने हो, विकल्पका रूपमा हेर्ने होइन वा अर्कोलाई प्रतिस्थापन गर्न हुँदैन ।’ (भावानुवादः नवराज कुँवर ।)

प्रकाशित मिति: बिहीबार, चैत २२, २०८० ०७:३१