न्युटनलाई पनि लागेको थियो ‘प्लेजेरिज्म’ को आरोप (भिडियो)

A+ A A-

इटालीका महानतम वैज्ञानिक ग्यालिलियो ग्यालिलीको मृत्यु भएको १ वर्ष पूरा हुनै लागेको थियो । यो समय थियो, सन् १६४२ को । ग्यालिलियोको जनवरी महिनामा मृत्यु भएको थियो । त्यसै सालको डिसेम्बर २५ तारिखमा बेलायतस्थित लिङ्कनसायर, वुल्सथोर्पी म्यानोरको एक किसान परिवारमा एउटा शिशुको जन्म हुन्छ । आमा हँना आईसको र बुबा आइज्याक न्युटन सिनियरको पहिलो सन्तानको रूपमा जन्मिएको उक्त शिशु प्रि–म्याच्युर अर्थात समय नपुगी जन्मिएको थियो । जसका कारण ऊ बाँच्दैन भन्ने सबैले लख काटेका थिए । तर, विधिको विधान ! कसलाई के थाहा ? त्यो प्रि–म्याच्युअर बेबीले पछि गएर वर्तमानको मानव सभ्यता जीवित रहुञ्जेल मानव जातिले सम्झिरहने महामानवको रूपमा आफ्नो पहिचान निर्माण गर्न पुग्छ ।

उक्त प्रिम्याचुअर बेबी सन् सन् १६६५ मा २३ वर्षे लक्का जवान भइसकेको हुन्छ । एक दिन ऊ घरनजिकै आफ्नै फार्ममा लटरम्म फलेको स्याउको फेदमा बसिरहेको थियो । त्यत्तिकैमा दुई, तीन दाना स्याउ रुखबाट सिधै भुईंमा खसे । त्यसले उसको मथिङ्गलमा आश्चर्य जन्मियो ? ‘यी स्याउहरू किन आकाशतिर नगई सिधै जमिनतिर झरे होलान् ? आखिर आकाशतर्फ जान पनि कसैले बाटो छेकेको छैन ?’ उसले आफैँलाई प्रश्न गर्‍यो, ‘रुखबाट स्याउ किन सिधै जमिनतिर झर्छ ? किन आकाशतिर वा दायाँबायाँ जाँदैन ?’ त्यो ठिटोलाई यो प्रश्नले घोत्लिन बाध्य बनायो । अनि ऊ यसको कारण पत्ता लगाउन कस्सिएर अनुसन्धानमा जुट्यो । त्यो प्रि–म्याच्युर बेबी अर्थात् यो जवान ठिटो अरु कोही नभएर महान् वैज्ञानिक सर आइज्याक न्युटन थिए ।

उनको जिज्ञासाले निर्दिष्ट गरेको खोजले अन्ततः सन् १६६६ मा उनले रुखबाट स्याउ सिधै भुईंतिर खस्नुको कारण पत्ता लगाए । गुरुत्वाकर्षण शक्तिले गर्दा रुखबाट स्याउ सिधै भुईंतिर खस्दोरहेछ भनी सिद्ध गरे, जसलाई गुरुत्वाकर्षणको सिद्धान्त/‘थ्योरी अफ ग्र्याभिटेसन’ भनिन्छ ।

त्यसपछि उनी ब्रह्माण्डको रहस्य पत्ता लगाउन कस्सिए । ‘कसरी यो संसार अडेको होला ? केले अड्याएको होला ?’ आदि इत्यादि प्रश्न मनमा खेलाउँदै कहिले क्याम्ब्रिज कलेज त कहिले घरतिर ओहोरदोहोर गर्न थाले । कल्पना गर्ने, प्रश्न गर्ने र तिनको सत्यतथ्य कारण पत्ता लगाउनु नै आधारभूत विज्ञानको उद्देश्य हो ।

कहिलेकाहीँ उनी बडो आश्चर्यमा पर्थे– ‘किन यो संसारका ग्रहहरू एकापसमा नठोक्किएका होलान् ? केले यसरी मिलेर बसेका होलान् ?’ न्यूटन यस्तै प्रश्नहरू सोचेर अध्ययन र अनुसन्धानमा जुट्थे । जिज्ञासु र अनुसन्धानमा मिहिनेती स्वभावकै कारण उनले सन् १६८७ मा चालसम्बन्धी तीनवटा सिद्धान्त पत्ता लगाए । यी सिद्धान्तहरूबारे हामी अधिकांशले विद्यालय तहमै अध्ययन गरिसकेका छौँ ।

न्युटन्स ल अफ इनर्सिया– बाह्य शक्ति वा बल नपरेसम्म हरेक वस्तु स्थिर अवस्थामा रहन्छ । जब त्यसमा फल वा फोर्स लगाइन्छ, अनि त्यो गतिमान हुन्छ ।

न्युटन्स ल अफ एक्सिलिरेसन– न्युटनको यो सिद्धान्तलाई सूत्रमा ‘एफ इज इक्वल टु एमए’ पनि लेखिन्छ । अर्थात् ‘एम’ भनेको मास/पिन्ड र ‘ए’ भनेको एक्सिलिरेसन/गति हो, जहाँ मास भने कन्स्ट्यान्ट मानिन्छ ।

लिवनिजले रोयल सोसाइटीमा न्युटनले आफूले पत्ता लगाएको क्याल्कुलस म्याथको सिद्धान्त चोरी गरी छपाएकाले कारबाही गरी पाऊँ भनी निवेदनसमेत दिएका थिए, जसको अध्यक्ष स्वयम् न्युटन थिए । उनले आफ्ना समर्थकहरू राखेर यो समस्याको छिनोफानो गर्न भन्दै एउटा समितिसमेत बनाएका थिए ।

न्युटन्स ल अफ एक्सन एन्ड– यसमा हरेक क्रियाले प्रतिक्रिया उत्पन्न गर्छ । त्यसैले यसलाई ‘थ्योरी अफ इक्वायल एन्ड अपोजिट रियाक्सन’ पनि भनिन्छ ।

हिसाबहरूको नियमिततासँगै विश्व ब्रह्माण्ड चलेको तथ्य गणितज्ञ तथा भौतिकशास्त्री न्युटनले पत्ता लगाए । सबै ग्रहहरू किन सूर्यतिर आकर्षित हुन्छन् ? सूर्यको गुरुत्वाकर्षणले सौर्यमण्डलका सबै ग्रहलाई आफ्नो कक्षतिर तान्छ । केन्द्राभिमुखी शक्तिका कारण कुनै पनि ग्रह सूर्यतिर आकर्षित हुन्छन् । उछिट्टिएर पर भाग्दैनन् । यो तथ्य न्युटनले नै हाम्रोसामु साक्षात्कार गराएका हुन् ।

को हुन् न्युटन ?

आइज्याक न्युटन १७औं शताब्दीका वैज्ञानिक हुन् । उनी जन्मेको तीन महिना पनि नहुँदै बाबुको निधन भयो । सन् १६४२ डिसेम्बर २५ मा जन्मिएका न्युटनको निधन १७२७ मार्च ३१ मा इङ्ल्यान्डमा भएको थियो । उनको अन्त्येष्टि वेस्टमिन्स्टर एवेमा सम्मानपूर्वक गरियो, जहाँ बेलायती राजपरिवारका सदस्यहरूको अन्त्येष्टि गर्ने चलन छ ।

छोरा तीन महिना नहुँदै श्रीमान् गुमाएकी उनकी आमाले दुई वर्ष पनि नपुग्दै अर्कैसित बिहे गरिन् । सौतेनी बाबु उनलाई रुचाउँदैनथे । त्यसैले उनलाई हजुरबा–हजुरआमाकहाँ छाडेर उनीहरू अर्कै गाउँमा गएर बस्न थाले । त्यतापट्टि उनकी आमाले छोरा र दुई छोरी जन्माइन् । उनका सौतेनी बाबु बर्नबास स्मिथ धनीमानी थिए । तर, न्युटन ९ वर्षको हुँदा सन् १६५३ मा उनका सौतेनी बाबु स्मिथ पनि बिते । सौतेनी बाबु उनलाई घुणा गर्थे । तर, सौतेनी बाबु बितेपछि विधवा बनेकी आमाले उनलाई सहयोग गर्न थालिन् । त्यसले न्युटनलाई जीवन धान्न केही सहज बनायो । उनले पढ्न पाए । ग्रामर स्कुलबाट हाईस्कुल पूरा गरेपछि ट्रिनिटी कलेज, क्याम्ब्रिजमा स्नातक अध्ययन गरे ।

१६औँ शताब्दीको युरोपियन वैज्ञानिक क्रान्तिले उनलाई पनि आकर्षित गर्‍यो । त्यसपछि उनले गणितज्ञ निकोलस कोपरनिकस, जोहान्स केप्लर, ग्यालिलियो आदि वैज्ञानिकहरूबारे पढे । प्लेटोदेखि एरिस्टोटलसम्मका दार्शनिकहरूलाई बुझिसकेपछि निष्कर्ष निकाले, ‘प्लेटो पनि मेरा साथी हुन्, एरिस्टोटल पनि साथी हुन् । तर, मेरो घनिष्ठ मित्र भने सत्य हो ।’ यसरी सुरु भएको थियो विश्वप्रसिद्ध वैज्ञानिक न्युटनको विज्ञानतर्फको यात्रा ।

सबैभन्दा पहिले उनले ‘क्वेश्चन’ नोटबुक प्रकाशित गरे, जसमा दार्शनिक पक्षलाई उजागर गरे । यो सन् १६६४ को कुरा हो । त्यसपछि उनी गणिततिर आकर्षित भए । सोही क्रममा उनले ‘क्याल्कुलस’ प्रकाशित गरे । जसले बक्रको भिरालो अवस्था र क्षेत्रफलको विश्लेषण गरेर उत्तर निकाल्न सघाउ पुग्यो । क्याल्कुलस म्याथको विकास उनैले गरेका थिए । यद्यपि, त्यसमा जर्मन वैज्ञानिकले उनलाई चोरीको आरोप लगाए । त्यसबखत उनले ज्यामितिका समस्याहरू समाधान गर्ने सूत्रहरू पनि विकास गरे ।

सन् १६६५ मा बेलायतलाई प्लेग महामारीले त्राहिमाम पारेपछि कलेज पनि दुई वर्षका लागि बन्द हुन पुग्यो । दुई वर्ष घरमै बन्दाबन्दी हुनुपरेका बेला उनले ‘क्याल्कुलस’ र ‘अप्टिक्स’ मा थप अध्ययन गरे । प्रकाशको परार्वतन र आवर्तनको अध्ययनमा निकै गहिरिए । आज पनि प्रकाश परावर्तन र आवर्तनबारे बुझ्न ‘न्युटन्स रिङ्स’ को प्रयोग गरिन्छ वा उनले लेखेको ‘अप्टिक्स’ पढिन्छ ।

सूक्ष्म दर्शनको क्षेत्रमा कार्य गर्ने उनका समकालीन बेलायती वैज्ञानिक रोबर्ट हुक उनका कट्टर आलोचक त थिए नै, त्योभन्दा पनि बढी उनले न्युटनलाई फिलोसफी नेचुरालिस प्रिन्सिपिया म्याथम्याटिसिया पुस्तकमा ‘प्लेजेरिज्म’ को आरोपसमेत लगाए ।

न्युटनको जीवनसँग जोडिएका कैयौँ चाखलाग्दा विषयहरू संसारभर प्रसिद्ध छन् ।

टुहुरो न्युटनः उनी सन् १६४२ को क्रिसमसका दिन इङ्ल्यान्डको ग्रान्थमस्थित वुल्सथोर्पी म्यानोरमा अशिक्षित किसान परिवारमा जन्मेका थिए । उनी ३ वर्षको हुँदा उनकी विधुवा आमाले धनाढ्य बर्नबास स्मिथसित दोस्रो विवाह गरिन् । तर, उनका सौतेनी बाबु स्मिथ उनलाई सँगै राख्न चाहँदैनथे । त्यसैले उनलाई हजुरबाबु–हजुरआमाकहाँ छाडिदिए, जसले गर्दा उनलाई एकान्तप्रेमी बनायो । शैशव अवस्थामै बाबु गुमाएका र आमाले पनि छाडेर अर्कैसित विवाह गरेर गएकाले बुझ्ने भएपछि उनमा केही बदलावको भाव पनि पैदा गराइदियो । साथै, उनले आजीवन विवाह नगर्ने सोच बनाए ।

आमाको किसान बनाउने चाहनाः सानो छँदा उनले पढेको ग्रान्थम स्कुल घरदेखि निकै टाढा थियो । हिँडेर जानुपर्थ्यो उनलाई । तैपनि दुःख गरेर पढ्दै थिए । दोस्रो पति पनि मरेर विधवा बनेकी उनकी आमाले उनलाई १५/१६ वर्षको भइसक्दा पनि ‘पढ्न नजा, फार्ममा काम गर, किसानी गर’ भनेर कर गर्थिन् । त्यसले ती गुलाबी उमेरका न्युटनलाई पढ्न नपाइने पो हो कि भन्ने चिन्ता पनि लाग्थ्यो । तर, हेडमास्टरको सहयोगले उनलाई विश्वप्रसिद्ध क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयको ट्रिनिटी कलेजसम्म पुर्‍यायो ।

कालो काल अर्थात् ब्याक डेथले जुराएको अवसरः सन् १६६५ मा इङ्ल्यान्डलाई ‘ब्ल्याक डेथ’ भनिने प्लेगको महामारीले सतायो । सबैतिर बन्दाबन्दी हुन पुग्यो । धेरैको ज्यान गयो । त्यो कालो काल अर्थात् प्लेग महामारीले उनको कलेज पनि बन्द भयो । त्यसपछि उनी आफ्नै गाउँको वुल्सथोर्पी म्यानोरमा फर्के । त्यसै बखत एक दिन उनी घरछेउको स्याउको फेदमा बसिरहेको बेला रुखबाट स्याउहरू भुईंतिर भ्वाकभ्वाक गर्दै खसिरहेको देखे । किन यी स्याउ तलै खसे ? माथि किन गएनन् ? दायाँबायाँ किन गएनन् ? किन सिधै तल खसे भनेर उनी आश्चर्यमा परे र त्यसको कारण पत्ता लगाउन कस्सिए । अन्ततः पृथ्वीको गुरुत्वाकर्षणले रुखबाट स्याउका दाना भुईंतिर खसेका रहेछन् भन्ने पत्ता लगाए । आखिर प्लेग महामारीले कलेजको ढोका बन्द गरिदिएका कारण घरमै बसेका बेला उनले ‘थ्योरी अफ ग्राभिटेसन’ अर्थात् गुरुत्वाकर्षणको सिद्धान्त पत्ता लगाए । जसले उनलाई संसारभर चिनायो ।

क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयका प्राध्यापकः न्युटन क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालयमा प्राध्यापकको रूपमा नियुक्त भएका थिए । विश्वविद्यालयमा प्राध्यापक भए पनि उनी पढाउन कमै पुग्थे । यद्यपि, उनले ३० वर्षसम्म प्राध्यापन गरे ।

आज न्युटनको निधन भएको ३ सय ९७ वर्ष भएछ । उनलाई नचिन्ने संसारभर कोही छैन । उनलाई संसारभरका स–साना बालकदेखि वृद्धसम्मले गुरुत्वाकर्षणको सिद्धान्त ‘थ्योरी अफ ग्राभिटेसन’ पत्ता लगाउने गुन्द्रुके कपाल भएका वैज्ञानिकका रूपमा धेरैले चिन्दछन् ।

टक्सारको वार्डेनः सन् १६९६ मा उनले क्याम्ब्रिज विश्वविद्यालय छोडे र लन्डनस्थित लन्डन टावरमा रहेको रोयल मिन्ट अर्थात् शाही टक्सारको वार्डेनको आकर्षक जागिर खाए । जुन अड्डाले बेलायतमा पैसा टक्सारीको काम गर्थ्यो । तीन वर्षपछि उनी टक्सारको हाकिम बन्न सफल भए । त्यसपछि उनले आजीवन टक्सारमै बिताए । त्यसबेला उनले पैसा निष्कासन कार्यमा घोटाला गरेका केहीलाई फाँसी दिन सिफारिससमेत गरेका थिए ।

भौतिकशास्त्रसँगै रसायनशास्त्रमा रुचि भएका वैज्ञानिकः न्युटनलाई गणित, खगोल, क्याल्कुलससँगै रसायनशास्त्रमा पनि रुचि थियो । त्यसैले उनले प्रौढावस्थामा यसबारे धेरै अनुसन्धान गरेका थिए ।

वैज्ञानिक सांसदः न्युटन बिग पार्टीसित आबद्ध थिए । उनी सन् १६८९ देखि ९० सम्म र सन् १७०१ देखि १७०२ सम्म दुई अवधि छोटो कार्यकालका लागि सांसद भएका थिए ।

भयानक शत्रुताः जर्मन गणितज्ञ तथा दार्शनिक गटफ्रिड लिवनिज उनका ठूला शत्रु थिए । ती दुईबीच क्याल्कुलस म्याथ कसले पत्ता लगाएको भन्नेबारे ठूलो विवाद र झगडा थियो, त्यसबखत । लिवनिजले रोयल सोसाइटीमा न्युटनले आफूले पत्ता लगाएको क्याल्कुलस म्याथको सिद्धान्त चोरी गरी छपाएकाले कारबाही गरी पाऊँ भनी निवेदनसमेत दिएका थिए, जसको अध्यक्ष स्वयम् न्युटन थिए । उनले आफ्ना समर्थकहरू राखेर यो समस्याको छिनोफानो गर्न भन्दै एउटा समितिसमेत बनाएका थिए ।

नाइट पदवी: सन् १७०५ मा बेलायती महारानी एनीबाट उनलाई नाइटको पदवीद्वारा सम्मानित गरिएको थियो । त्यसबेलासम्म उनी धनी र सम्मानित दुवै भइसकेका थिए । उनले आफ्नी आमाको सम्पत्ति पनि प्रशस्तै पाए । किनकि, उनका झड्केला बाबु स्मिथ निकै धनी थिए । उनको शेषपछि त्यो सम्पत्ति पनि उनकी विधवा आमाले पाएको र तिनले आफ्नो प्रथम पतिबाट जन्मेका पुत्रलाई पनि दिइन् । त्यसपछि उनले आफैँले ‘प्रिन्सिपिया’ र ‘अप्टिक्स’ दुई प्रसिद्ध पुस्तक प्रकाशित गरे ।

चालसम्बन्धी नियम र गुरुत्वाकर्षण उनले पत्ता लगाएका चर्चित सिद्धान्तहरू हुन् । यद्यपि, उनले विश्वब्रह्माण्डलाई खाली एउटा विशाल घडीजस्तै यन्त्रका रूपमा मात्र हेर्न र बुझ्न नहुने चेतावनी नै दिएका थिए । उनले भनेका छन्, ‘त्यसैले गुरुत्वाकर्षणले ग्रहहरूलाई गतिमा राख्न सक्छ । तर, ईश्वरीय शक्तिबिना गुरुत्वाकर्षणले कहिल्यै पनि ग्रहहरूलाई घुमिरहने चालमा सौर्यमण्डलको कक्षमा राख्न सक्दैन ।’

आज न्युटनको निधन भएको ३ सय ९७ वर्ष भएछ । उनलाई नचिन्ने संसारभर कोही छैन । उनलाई संसारभरका स–साना बालकदेखि वृद्धसम्मले गुरुत्वाकर्षणको सिद्धान्त ‘थ्योरी अफ ग्राभिटेसन’ पत्ता लगाउने गुन्द्रुके कपाल भएका वैज्ञानिकका रूपमा धेरैले चिन्दछन् ।

विद्यालयदेखि पढ्दै आएको उनको गुरुत्वाकर्षणको सिद्धान्त अझ धेरै वर्षसम्म भावी पुस्ताले पढिरहनेछन् । उनलाई सम्झिरहनेछन् ।

भिडियो: