विश्वविद्यालयमा मौलाएको छाडातन्त्र र भागवण्डा कहिलेसम्म ?

A+ A A-

विश्वविद्यालयको उच्चतम पदमा पुगेको व्यक्ति जसले कुनै कुरामा पूर्ण विश्वास वा निष्ठाको पुष्टि गर्दछ, त्यो नै प्राध्यापक वर्गको परिचय र परिभाषा हो । ज्ञान-विज्ञान, शिक्षा-दीक्षा र आविष्कारको जननी तथा समाजका सम्पूर्ण क्षेत्रका अगुवाहरूको प्रेरणाको स्रोत, उत्पादनको खानी, इतिहास, संस्कृति र समाजका पथप्रदर्शक पनि प्राध्यापक वर्ग नै हुन् । होला दक्षताका आधारमा केही असमानता तर यिनै हुनुपर्छ ज्ञान-विज्ञानरूपी मन्दिरका सच्चा र साझा पुजारी तथा राष्ट्र एवं दुनियाँका कल्याणकारी महागुरु-गुरुआमाहरू । तिनै हुन पर्ने हो समाजका हरेक तह र तप्काका नागरिकहरूका सन्ततिका भविष्य निर्माता, तिनीहरूको सम्भावित ऊर्जा र तिनको चेतनाको बीजको अजेय स्रोत । त्यही वर्गका उपज हुनुपर्छ विश्वविख्यात वैज्ञानिक, चिन्तक, विचारक वा समाज सुधारकहरू पनि । प्राध्यापक वर्ग देखिने गजुर मात्रै हो चेतनाको मन्दिरको जसका प्रारम्भिक गुरुहरू उक्त मन्दिरका कहिल्यै खलबलिन नहुने जगका उच्च समानित ढुंगाहरू हुन् ।

संसारभरमा अमेरिका, यूके, जर्मनी, फ्रान्स, स्वीडेन, सोभियत युनियन, जापान, क्यानडा, स्वीट्जरल्यान्ड, अस्ट्रिया, भारत, चीन आदिजस्ता देशका वैज्ञानिकहरूले नोबेल पुरस्कार एवं अन्य प्रतिष्ठित पुरस्कारहरू प्राप्त गर्नु र तिनका उपलब्धिलाई मनन गरी उपयोगार्थ प्रयोगमा ल्याउनुका पछाडि त्यहाँका विश्वविद्यालय, अनुसन्धान केन्द्र तथा त्यसमा कार्यरत प्राध्यापक तथा अनुसन्धाताहरूको अहम् भूमिका रहेकोमा नेपालको पवित्र भूमिमा रहेका ऊर्जाशील शिशुहरूलाई उक्त मार्गमा अभिप्रेरित गर्न र त्यसका लागि उपयुक्त वातावरण सिर्जना गर्न सक्ने प्रमुख शक्तिको स्रोत भनेको पनि शिक्षक समूहको उच्चतम पदाधिकारी प्राध्यापक वर्ग नै हो भन्ने विषयमा पनि दुई मत छैन । महान् भौतिक-शास्त्री गणितज्ञ अल्वर्ट आइन्स्टाइनसहित अन्य ईश्वरीय उपहाररूपी वैज्ञानिकहरूको इतिहास, योगदान र समर्पणलाई आत्मसात् गर्ने यही वर्ग हुनुपर्छ ।

प्रसङ्ग त्रिविकै, जसको एउटा लामो गौरवमय इतिहास छ । लाखौँ नेपाली र हजारौँ परदेशी-विदेशी विद्यार्थीको साझा घर पनि हो यो । यसमा ज्ञानविज्ञानसँग जोडिने विद्वान् वर्गको भावनात्मक लगानी प्रशस्त छ । प्राज्ञिक-वैज्ञानिक लगानी र लगाव छ । राष्ट्रिय भावले ओतप्रोत भएको, इतिहास, संस्कृति, प्राकृतिक सम्पदा संरक्षण र उपयोग गर्दै शिक्षण, अनुसन्धान र नव प्रवर्तनमार्फत अन्तर्राष्ट्रिय बजार र आवश्यकतासँग अंकमाल गरी अन्तर्राष्ट्रिय जगत्‌सित प्रतिस्पर्धी जनशक्ति उत्पादन गर्ने निकाय पनि हो त्रिवि । समुन्नत नेपालका लागि उच्चस्तरीय योगदान गर्न सक्ने मस्तिष्कको निर्माता पनि हो यो । चेतनाको यस्तो केन्द्रको स्थापनादेखि विस्तार तथा गुणस्तरीयता कायम राख्नमा नेपाल सरकार तथा अन्य प्राज्ञिक, वैज्ञानिक संघ-संस्थाहरूको अहम् भूमिका रहेको व्यहोरा जगजाहेरै छ ।

विज्ञान, प्रविधि, इन्जिनियरिङ, चिकित्सा, शिक्षा, समाज विज्ञान, मानविकी, व्यवस्थापन, कृषि, पशु, कानुनजस्ता सम्पूर्ण क्षेत्रको अध्ययन, अध्यापन एवं अनुसन्धानको जिम्मेवारी वहन गर्ने महत्त्वपूर्ण संस्था त्रिविको मातहतमा आफ्नै १६/१७ हजार शिक्षक कर्मचारी र झण्डै ५ लाख विद्यार्थीहरूको साथ र समर्थन छ । यसबाट दीक्षित भएर निस्कनेहरू नपुगेको कहीँ छैन । राज्य सञ्चालकहरू पनि यसैका चेलाचेलीहरू नै हुन् । नेपालका विश्वविद्यालयहरूमध्ये झण्डै ८० प्रतिशत विद्यार्थीको भविष्यसमेत यसैसित जोडिएको छ ।

राज्यको विकास, निर्माण, सम्पन्नता, संस्कृति र यसको सञ्चालन नै त्रिविसँगै जोडिएको छ । यस अर्थले त्रिविसित असंख्य चुनौतीहरू छन् । जहाँ चुनौतीहरू हुन्छन्, स्वभावैले सम्भावना र अवसरहरू पनि त्यहीँ हुन्छन् । जोसँग प्रशस्त भौतिक स्रोत, साधन र जनशक्ति छ, त्यो कहिल्यै संकटग्रस्त हुँदैन । तर, केही सामान्य व्यवस्थापकीय समस्याहरू जे देखिएका छन्, तिनीहरूको समयमै सम्बोधन गरिनु बुद्धिमानी ठहर्छ । यसका लागि पनि त्रिविसित आफ्नै जनशक्ति पर्याप्त छ । खाँचो छ त समयोचित व्यवस्थापन, मार्गदर्शन, भावना र सोचको ।

मर्यादाको अर्को नाम हो प्राध्यापक । विश्वका प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयहरूमा प्राध्यापकले आर्जन गरेको उच्च प्राज्ञिक मर्यादा र उचाइबाट मलाई लाग्दैन कि हामी बेखबर छौँ । तर विडम्बना, साँच्चै के त्यस्तै छ त हाम्रोमा ? हामी मर्यादित छौँ त ? के हामी हाम्रो मार्गमा इमानदार भएर प्रस्तुत भएका छौँ ?

त्रिविका समस्याहरूलाई बाह्य र आन्तरिक गरी हेर्न सकिन्छ । विशेष गरी शक्तिको आडमा राजनीतिक प्रदर्शन र व्यावसायिकताको नाममा व्यापारीकरण यसका मुख्य जटिल बाह्य समस्याहरू हुन् । तर ती मूलत: कृत्रिम र सिर्जित नै हुन् जसको निराकण पनि सम्भव छ । तथापि बाँकी केही बाह्य समस्याहरू निराकरणका कैयन् उपायहरू त्रिविको पहुँचबाहिर पनि हुन सक्छन् । तर पनि आफैँभित्र उच्च प्राज्ञिक, वैज्ञानिक तथा सांगठनिक सुधार गरी ती तमाम बाह्य समस्याहरूको प्रभाव पनि स्वत: न्यूनीकरण गर्न सकिन्छ । जहाँसम्म यसका आन्तरिक समस्याहरू छन्, त्यसको निराकरण त त्रिवि आफैँले नै गर्नुपर्छ, त्यसका लागि त मात्रै इच्छाशक्ति भए पुग्छ । हामी सबैले चाह्यौँ भने सजिलै सुन्दर लयमा फर्काउन सकिन्छ । बिग्रेको त लय भत्किएर हो । फेरि आफ्नो घरको समस्याको हल निकाल्ने पनि त आफैँले हो । आर्थिक, संरचनात्मक, भौतिक, शैक्षिकलगायत यति धेरै समस्या छन् कि कुनै क्षेत्र छैन, जुन समस्याग्रस्त नहोस् । तर, ती समस्याहरू त्यस्ता जटिल समस्याहरू पनि हैनन्, जसको समाधान गर्न नसकियोस् ।

अहिलेको समयमा प्रतिभा पलायन एउटा जटिल र भयङ्कर समस्या हो । मुलुकले उपलब्ध गराउन सक्ने रोजगारी, राजनीतिक इमानदारी, अस्थिरता, शिक्षक-कर्मचारीले प्राप्त गर्दै आइरहेको सेवा-सुविधा, सुरक्षा र ऊर्जाशील कर्णधारका सम्भावित अनुसन्धानका सुन्दर अवसर र अन्य तमाम कारणहरू हुन सक्छन्, प्रतिभा पलायनका । त्यसो त अवसरहरूको खोजी र मुलुकमा व्याप्त नैराश्य, राजनीतिक अस्थिरता, अव्यवस्था र उदासीपनले थप बल दिएको पनि हुन सक्छ । सायद यी र यस्तै कारणहरूले जीर्ण बन्दै गैरहेछ त्रिवि । यो जीर्णतासँगै मुलुकको शैक्षिक भविष्य पनि प्रभावित भइरहेछ । मुलुकको सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण शैक्षिक संस्था त्रिविको अन्य संस्थाहरूप्रतिको अन्तरसम्बन्धमा पनि केही गाँठाहरू छन् । तथापि तत्कालीन अवस्थामै पनि त्रिवि र यसका जिम्मेवार निकाय, व्यक्ति तथा समूहहरूले गर्न पर्ने, गर्न सक्ने, तर नगरिएका समस्याको चिरफर गर्नु यसका जिम्मेवार प्राध्यापकहरूको आजको मूल मुद्दा र दायित्व हो ।

भोलिको सुन्दर नेपाल र हाम्रो मुलुकको भविष्य वर्तमानका हाम्रा युवा विद्यार्थीहरूमा अन्तर्निहित छ । उनीहरूको कर्म र प्राप्तिसित अभिभावकहरूका आकांक्षाहरू जोडिएका छन् । तिनै आकांक्षाहरूमा उनीहरूका सपना मिसिएका छन् । यी तमाम विषयहरूलाई सम्बोधन गर्ने वर्ग भनेको स्कुल-कलेजका अध्यापक तथा विश्वविद्यालयका प्राध्यापकहरू नै हुन् । यो मनन गर्नुपर्ने र जिम्मेवारीसमेत वहन गर्नुपर्ने कर्तव्य प्राध्यापकहरूको नै हो । अर्थात्, विश्वविद्यालयहरू हुन्, त्यसको नेतृत्व गर्ने वर्ग र निकायहरू हुन् । तिनीहरूको नीति नियम र सञ्चालनसँग जोडिने विभिन्न अङ्गहरू हुन् । त्यसमा त्रिविमा संलग्न झण्डै ८ हजारको हाराहारीका कर्मचारी वर्ग, प्राध्यापकहरू र मूलत: त्यसको जिम्मेवार नेतृत्व नै पर्छ । यी सबै मिलेर त्रिविको मुहान निर्माण हुने हो । मुहान शुद्ध र सफा भए मात्रै नदी र त्यसको प्रवाह सफा हुन्छ । नत्र, तल जसले जसरी सफा गरे पनि उपलब्धि हातमा लाग्यो शून्य नै हुने हो । अहिले हामीले आशा गरेको यो जिम्मेवार वर्ग र निकाय पनि कतिपय सवालमा निकै नै उदासीन र चरम विभाजितजस्तो देखिन्छ । केवल फरक-फरक तर सीमित लक्ष्यका खातिर विभिन्न गुट र उपगुटमा प्राध्यापकहरूको विद्वत् समूह विभक्त भएको जस्तो देखिनु अत्यन्त दु:खको कुरा पनि हो । प्राज्ञिक दृष्टीले हेर्दा यस्तो विभाजन र विभाजित मानसिकता आफैँलाई घातक हुन्छ ।

हामी संलग्न त्रिविको अर्को जटिल समस्या भनेको कोलाहल हो । कलह हो । आपसी अविश्वास र उदासीनता हो । विभाजन र संकीर्णता पनि हो । बेलाबखत संगठनका नाममा हुने गरेका अप्राज्ञिक गतिविधिहरू यसैका उपज हुन् । हाम्रा अध्ययन संस्थान, संकाय तथा विभिन्न विषय समिति तथा विभागहरू र त्यससँग जोडिएर आउने अध्ययन-अनुसन्धान तथा तत्जन्य कर्महरूलाई हाम्रा संगठन सम्झनुपर्ने हो । त्यसैको समयानुकूल सुधार, परिमार्जन तथा गुणस्तरीयता नै हाम्रो सांगठनिक लक्ष्य हुनुपर्ने हो । त्यही हुनुपर्ने हो साझा चासो र चिन्ताको विषय । तर, यी सब कुरालाई बिर्सेर हामी पनि विभिन्न समूह, उपसमूह र गुट-उपगुटमा विभक्त भएका छौँ र समग्रमा कमजोर भएका छौँ, कमजोर हुँदै गइरहेका छौँ र अरु कमजोर हुँदै जानेछौँ । यो अत्यन्त दु:खको कुरा हो ।

प्राध्यापकको आफ्नो धर्म भन्नु नै अध्ययन-अनुसन्धान गर्ने गराउने र नयाँनयाँ खोज तथा आविष्कारमा लागिरहने हो । आफूले आर्जन गरेको सम्पूर्ण ज्ञानविज्ञानलाई समाज कल्याणमा सुम्पनु हो । प्राध्यापक वर्ग सम्पूर्ण ज्ञानचेतनाको केन्द्र पनि हो, कहिल्यै ननिभ्ने अजम्बरी उज्यालो हो,

एउटा सामान्य पदाधिकारीको खोजीमा अपनाइएको मिनिमम क्राइटेरियाको मेरिट सिस्टममा समेत हरेक पाइलामा अस्वाभाविक कोलाहल, कलह र धोकाधडीको आभास आउनु आफैँमा विडम्बना हो । यसलाई वैज्ञानिक तवरले समाधान गर्न नसक्नु आफैँमा गम्भीर प्रश्न पनि हो । हाम्रो आफ्नै कार्यक्षमतामाथिको अविश्वास पनि हो । आफैँले आफैँलाई चिन्न नसक्नुको विडम्बना हो । आफूभित्रको सम्मान आफैँले तिरस्कार गर्नु पनि हो । सधैँ यस्तैयस्तै छरपस्ट हुँदै जाने हो भने अनि ज्ञान-विज्ञानको पूर्ण पवित्र विद्यारूपी मन्दिर कलह र कचिङ्गलको भूमरीको रूपमा मात्रै हेरी राख्ने हो भने समयले हामीलाई धिक्कार्नेछ । अझै, शक्ति-भक्तिको जलपमा भागवण्डा नै रटान गरिराख्ने हो भने र विद्वता अनि कार्यकुशलतालाई समेत कदर गर्न बिर्सने हो भने हाम्रा सन्ततिहरूले समेत हामीलाई नै धिकार्ने दिन पनि धेरै टाढा छैन ।

बहुदलीय लोकतान्त्रिक शासन व्यवस्था भएको हाम्रोजस्तो मुलुकमा स्वभावैले अधिकांश प्राध्यापक, शिक्षक तथा कर्मचारीहरू विभिन्न राजनीतिक सिद्धान्त वा निष्ठाहरूसँग नजिक भएका हुन सक्लान् । यो त मानवीय रीत नै होला । विभिन्न राजनीतिक घटनाक्रम र परिदृश्यहरूप्रति आ–आफ्ना फरक मत र दृष्टिकोणहरू पनि होलान् । तर, ती विचारहरू त प्राज्ञिक हक र हितका लागि हैनन् र ? त्यसमा पनि यो वर्ग र ऊ वर्ग भन्ने हुन्छ ? एउटै डुंगामा सवार यात्रीको गन्तव्य कसरी फरक हुन्छ ? त्यो सबलाई विश्वविद्यालयहरूको हितमा उपयोग गर्न सक्यौँ भने विश्वविद्यालयहरूको भविष्य सुन्दर छ ।

त्रिवि अहिले आफ्नै समस्याहरूमा जकडिएको छ । यसको सुधारका लागि हामी सबै मिलेर क्रमशः यसका समस्याहरूको गुजुल्टो फुकाउन र राज्यलाई आवश्यक पर्दा सबैले आ–आफ्नो चिन्तन र ऊर्जा उपयोग गर्न सकिन्छ । कम्तीमा कुनै कामको जिम्मेवारी लिने वा दिने अवस्थामा हजारपल्ट सोचौँ, यसका लागि म नै किन, ऊ किन नहुने ? के मसित यसका लागि ऊसितभन्दा अलग र उपयुक्त सामल र सामर्थ्य छ ? उदाहरणका लागि यसरी सोचौँ, कतै म एउटै अनुसन्धान नगरी अनुसन्धानको प्रमुख त हुँदै छैन ? उल्टै म आफैँ त्यसको मूल्यांकन त गर्दै छैन ? जसको मसित कुनै सामान्य ज्ञानसमेत छैन । कतै म गाडी चलाउनै नसकी गाडीको स्टेरिङ समात्दै गुडाउने प्रयत्न त गरिरहेको छैन ? जुन यात्राले म आफूसँगै अरूलाई समेत जोखिममा धकेलिरहेको छु ।

अहिले त्रिविमा विभिन्न राजनीतिक आस्था तथा विचारहरू निकट पेसागत संघसंगठनहरू क्रियाशील छन् । त्यसरी बाँडिएर पनि सबैले आआफ्ना वर्गीय हित र चिन्तनमा लाग्न सके सायद त्यसले रचनात्मक प्रभाव पार्न सक्ला । बदलामा यदि सधैँ आफू निकट विचार वा राजनीतिक संगठनको पृष्ठपोषणमा मात्र रूपान्तरित भइरहने हो भनेचाहिँ पक्कै दुर्भाग्य हुनेछ । आफ्नो पेसा, कर्तव्य तथा दायित्वप्रति जिम्मेवार वा वफादार हुनुभन्दा कोही कसैको इशारामा यस्ता पेसागत संगठनमा बढ्ता हावी हुँदै जाने हो भने समग्र प्राध्यापकहरूको छाता संगठन, प्राध्यापक संगठन पनि निकम्मा जस्तो देखिन सक्छ । नचाहिँदो र नसुहाउँदो राजनीतिक हस्तक्षेप र प्रभाव कुनै पनि शैक्षिक प्रतिष्ठानमा हानिकारक नै हुन जान्छ, त्रिविमा पनि । सायद त्यसको आभास अहिले क्रमशः बढ्दै गएको महसुस भइरहेछ र यसलाई पनि समयोचित तवरले व्यवस्थापन गर्नुपर्ने दायित्व त्रिवि र सम्बन्धित निकायहरूको हो । राजनीतिक आस्थाका आधारमा विभक्त समूह नेतृत्व वर्ग पनि त हो । त्यसका लागि त्रिविले आफ्ना शैक्षिक तथा प्रशासनिक नीति तथा कार्यक्रमहरू चुस्त, दुरुस्त र थप प्रभावकारी बनाउँदै आफ्ना मातहतका निकायहरूलाई अझ बढी इमानदार, समयानुकूल र परिणाममुखी बनाउँदै लैजानुपर्ने देखिन्छ भने समग्र प्राध्यापक वर्ग अझ बढी क्षमतावान् र क्रियाशील भइरहनुपर्छ ।

हामीलाई हाम्रा कार्यक्षेत्रहरू पहिचान गरी आफ्ना गतिविधि सञ्चालन गर्ने सहज वातावरणसित मात्र सरोकार हुनुपर्छ, त्यसका लागि कर्मचारी वर्ग पनि उत्तिकै सवल, सक्षम र चुस्त दुरुस्त हुनु आवश्यक छ । त्यहाँ पनि आफू, आफ्नो आस्था र उच्च निकायको भलो गर्ने खेतीले बढ्ता प्राथमिकता पाएको खण्डमा सुधारको सम्भावना सपना मात्रै बन्नेछ । यतिखेर समयले हामीलाई विश्वविद्यालयको साख जोगाउने विकल्परहितको दायित्व सुम्पेको छ । यसको मातृत्व, भ्रातृत्व तथा उच्च प्राज्ञिक मर्यादा र संस्कृतिलाई कायम राख्दै दूरदराजदेखि सुन्दर भविष्यको कल्पना गरेर विश्वविद्यालयको ढोकाभित्र छिरेका भोलिका सन्ततिहरूलाई उनीहरूले चाहेको र देशले चाहेकै जस्तो सुन्दर भविष्य प्रदान गर्ने काम पनि हामी प्राध्यापक वर्गकै हो । उनीहरूको सपनासँगै हाम्रा भविष्य पनि जोडिएका छन् । मुलुकको सुन्दर भविष्य पनि जोडिएको छ । त्यसमा हामी चुक्यौँ भने समयले धिक्कार्नेछ र भोलि हाम्रा सन्ततिहरूले झन् धिक्कार्नेछन् ।

लाग्छ, प्राध्यापक व्यक्ति होइन, यो त आफैँमा एक संस्था हो । शब्दकै व्युत्पत्तिसम्म पुग्ने हो भने पनि प्राध्यापक शब्दले उत्कृष्ट तरिकाले विद्या अभ्यास गराउने भन्ने बुझाउँछ । घर, विद्यालय, समाज, समूह तथा कुनै निर्दिष्ट राज्यको घेराभन्दा माथि उठेर विवेक र चेतनाले यथार्थको नजिक पुगेर नैतिक मूल्य र इमानदारीका साथ ज्ञान-विज्ञानको आराधना र उपासना गर्नु सच्चा प्राध्यापकको धर्म हो ।

एउटा प्रश्न भने मनमा घरिघरि उठ्छ, अहिले देखिएको भागवण्डा र छाडातन्त्रलाई अन्त्य, न्यूनीकरण तथा नियन्त्रण गरी योग्यता, दक्षता र आवश्यकताका आधारमा प्राज्ञिक मूल्य, मान्यता र मर्यादाको कदर गर्ने दिनको सुरुवात हाम्रोमा चाहिँ आखिर कहिलेदेखि होला ?

प्राध्यापकको आफ्नो धर्म भन्नु नै अध्ययन-अनुसन्धान गर्ने गराउने र नयाँनयाँ खोज तथा आविष्कारमा लागिरहने हो । आफूले आर्जन गरेको सम्पूर्ण ज्ञानविज्ञानलाई समाज कल्याणमा सुम्पनु हो । प्राध्यापक वर्ग सम्पूर्ण ज्ञानचेतनाको केन्द्र पनि हो, कहिल्यै ननिभ्ने अजम्बरी उज्यालो हो, जसलाई सारा संसारले विश्वास गरेको हुन्छ । मर्यादाको अर्को नाम हो प्राध्यापक । विश्वका प्रतिष्ठित विश्वविद्यालयहरूमा प्राध्यापकले आर्जन गरेको उच्च प्राज्ञिक मर्यादा र उचाइबाट मलाई लाग्दैन कि हामी बेखबर छौँ । तर विडम्बना, साँच्चै के त्यस्तै छ त हाम्रोमा ? हामी मर्यादित छौँ त ? के हामी हाम्रो मार्गमा इमानदार भएर प्रस्तुत भएका छौँ ? समाजले यत्रो विश्वास र उत्तरदायित्व सुम्पेको हामीलाई कतै आफ्नै कारणले तिरस्कृत त हुँदै छैनौँ ? यो आजको अत्यन्त गम्भीर सामाजिक प्रश्न हो, उत्तर हामीभित्रैबाट बढी ढिला नगरीकन खोज्नु छ ।

यति हुँदाहुँदै पनि एउटा प्रश्न भने मनमा घरिघरि उठ्छ, अहिले देखिएको भागवण्डा र छाडातन्त्रलाई अन्त्य, न्यूनीकरण तथा नियन्त्रण गरी योग्यता, दक्षता र आवश्यकताका आधारमा प्राज्ञिक मूल्य, मान्यता र मर्यादाको कदर गर्ने दिनको सुरुवात हाम्रोमा चाहिँ आखिर कहिलेदेखि होला ? राम्रो कामको असल सुरुवात जति छिटो गर्‍यो, उति राम्रो हुन्छ भन्छ दुनियाँ । अनि त्यसो हो भने आजै नगरे कहिले गर्ने ? हामीले पनि नगरे कसले गर्ने ? यसैगरी सधैँं आआफ्ना व्यक्तिगत स्वार्थमा रुमलिँदै ससाना दायरामा अझै रमाउँदै जाने हो भने समयले हामीलाई धिक्कार्ने दिन टाढा होला र !

त्रिविभित्र देखिएका भनिएका तमाम समस्याहरू ठूलो मात्रामा आफैँद्वारा सिर्जित कृत्रिम समस्याहरू हुन् । एउटा सामान्य समस्याको समाधानको नाममा अरू कैयन् समस्याहरू थप्दै लैजाने अनि काम चलाउ शैलीमा समाधान खोज्दै जाने पुरातन प्रवृत्तिले गर्दा समस्याको गाँठो झन्‌झन् कसिँदै गएको जस्तो देखिएको मात्रै हो । तर, यसको दीर्घकालीन समाधान सम्भव छ र त्रिविको भविष्य सुन्दर छ । मलाई लाग्छ, यहाँ समस्या होइन केही चुनौतीहरू जरूर छन् । तर, ती चुनौतीहरूभन्दा बढ्ता अवसरहरू पर्याप्त छन् । बेलैमा नसोचे समयले पनि धिकार्ने दिन आउन सक्छ । समाजले हामीलाई खबरदारी गरिरहेको छ ।

हामीले हाम्रा संगठनहरूको होइन, हाम्रा सन्ततिको भविष्य र मुलुकको समग्र हितलाई केन्द्रमा राखेर हाम्रा गतिविधिहरू सञ्चालन गर्न सके सबै समस्याहरूको समाधान एकै आवाजमा सम्भव छ । विचार, चिन्तन र चेतनाको गजुर पनि भागवण्डा र बाँडफाँटका ससाना जोडघटाउमा अल्झिरहने हो र केही सीमित स्वार्थका झुण्डहरूमा विभक्त भइरहने हो भने भोलि न हामी रहन्छौँ, न त हाम्रो पहिचान रहन्छ, न हामीसित समुन्नत मुलुकको हँसिलो मुहार रहन्छ, न त हाम्रा सन्ततिहरूसित कुनै सपना नै बाँकी रहन्छन् ।

– विश्वविद्यालयका चान्सलर गोल्डमेडलिस्ट, नेपाल गणित समाज तथा नेपाल-जर्मन एकेडेमिक एसोसिएसनका पूर्वसभापति प्रा.डा. धमला हाल त्रिवि गणित विभागमा कार्यरत छन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, चैत ५, २०८० १९:१०