क्यानभासमा महिलाको कथा खोज्दै एरिना

A+ A A-

हरेक अभिभावकको पहिलो रोजाइ हुन्छ, आफ्ना सन्तानको प्रगति । धेरैलाई लाग्छ, आफ्नो सन्तान भविष्यमा डाक्टर, पाइलट, इन्जिनियर बनून् । कतिपय अविभावकचाहिँ आफ्नोभन्दा पनि सन्तानको चाहनालाई ध्यानमा राख्छन् । सन्तानको चाहना पूरा गरिदिन हरसम्भव सहयोग गर्छन् ।

हो, सन्तानको हर रहर पूरा गरिदिन प्रयास गर्ने अभिभावककै कारण सफल हुनेको सूचीमा पर्छिन्, चित्रकार एरिना ताम्राकार ।

एरिनाका बुबाको पाटनमा भाँडा पसल थियो । जसका कारण सानै उमेरदेखि उनको अधिकांश समय भाँडा पसलमै बित्थ्यो । पसलमा बस्दा उनको मनमा अनेक कुरा खेल्थे । सोच्थिन्– कोही सुकिला–मुकिला, कोही धुस्रेफुस्रे । शहरिया जीवनभन्दा गाउँले जीवन किन कठिन छ ? किन यस्तो हुन्छ ? मानिसबीच दुःख र सुखको खाडल देख्दा उनी भावुक हुन्थिन् ।

बाल मस्तिष्कमा गडेको कुरा अभिव्यक्त गर्न खोज्थिन् । तर, सक्दिनथिन् । अलि ठूलो भएपछि उनले अन्तरमनको कुरालाई सार्वजनिक गर्न वा भनौं अभिव्यक्त गर्ने माध्यम बनाइन्, चित्रकलालाई ।

जब स्कुलमा अध्ययन गर्न थालिन्, तब एरिनाले चित्र कोर्न थालिन् । कलाको विषयमा केही जानेकी थिइनन् । तर पनि चित्र कोरिरहन्थिन् ।

भाँडा पसलमा बसिरहेको समयमा पनि उनीमा नेपाल भाषाका कविता पढ्ने बानी बसेको थियो । नेपाल भाषामै केही कविता पनि प्रकाशित गरिन् । यसले उनलाई क्रमशः थप सिर्जनशील बनाउँदै लग्यो ।

यस्तैयस्तैमा विद्यालय स्तरको पढाइ सकिन् । प्रवेशिकापछि उनी कलाका विषयमा नै उच्चशिक्षा अध्ययन गर्न चाहन्थिन् । तर, उनलाई उक्त विषय कहाँ, कसरी पढ्ने ? थाहा थिएन ।

एक दिन एरिनालाई बुबाले सोधे, ‘अब के पढ्ने इच्छा छ ?’ उनले कला विषय पढ्न मन लागेको बताइन् । बुबाले नै कला, साहित्यबारे पढाइ हुने ललितकला क्याम्पसबारे बताइदिए ।

क्याम्पस भर्ना भइन् । चित्रकलाबारे पढ्न थालिन् । गुरु विशाल श्रेष्ठले हौसला थपिदिए । त्यसपछि उनलाई नेपालमै ‘फाइन आर्ट’ मा केही गर्न सकिन्छ भन्ने लाग्यो । र, जबर्जस्त नामी चित्रकार बन्ने अठोट गरिन् ।

संघर्षसँगै निरन्तर चित्रकारिता

तीन दशकदेखि क्यानभासमा चित्र उतारिरहेकी एरिनाले एकोहोरो भएर चित्रकलामा लाग्ने सोच पूरा गरिन् । ‘कलाकारको जीवन अत्यन्तै दुःखद हुन्छ । थाहा पाएर नै म यो क्षेत्रमा हाम फालेकी हुँ,’ उनी भन्छिन्, ‘सजिलो जुनसुकै क्षेत्रमा पनि छैन । तर, अरु क्षेत्रभन्दा चित्रकलालाई फरक नजरमा हेरिन्छ ।’

दुई वर्ष गुप्तवास !

२०४३ सालमा एसएलसी पास गरेपछि ललितकला क्याम्पस पुग्नु एरिनाको जीवनमा ढुङ्गा खोज्दा देउता मिलेजस्तै भयो । उनका बुबा साहित्यमा रुचि राख्ने हुनाले बुबाका साथीको राम्रै जमघट हुन्थ्यो घरमा । उनले बुबाका साहित्यिक पुस्तक पढ्न भ्याइसकेकी थिइन् । बुबालाई पनि चित्रकलामा रुचि भएकाले छोरीलाई थुनछेक गरेनन् । बुबाले पनि हौसला नै दिए ।

‘बुबाको हौसला र प्रेरणा नभएको भए शायद यो ठाउँमा हुने नै थिइनँ,’ उनी भन्छिन्, ‘आफ्नो इच्छाअनुरुपको काम गर्न पाउनु थोरै भाग्यमानीमध्ये म पनि पर्छु ।’

आफ्नो चित्रलाई क्यानभासमा उतार्ने हुटहुटी ललितकला पढ्ने सबै विद्यार्थीमा थियो । ‘ललितपुरका सबै गाउँगाउँ चहाथ्र्यौं । किसानले खेत जोतेको, आमाले भारीमाथि बच्चा बोकेको, बटुवाले बाटोमा पानी पिउँदै गरेको, महिलाले घरमा जाँतो पिँधेको, महिलाहरू बाटोमा नुहाइरहेकाजस्ता स्केच कोर्ने गरिन्थ्यो,’ उनी भन्छिन्, ‘हामी दुई वर्ष गुप्तवास नै बस्यौं । आफ्नो कामप्रति तल्लीन हुन्थ्यौं । यसै पनि कलाकार अरू मान्छेभन्दा फरक प्रकृतिका हुन्छन् ।’

यसैबीच उनले ललितकला क्याम्पसबाट स्नातकोत्तर गरिन् । सन् १९९४ उनीलगायतका पाँच जना साथी मिलेर काष्ठमण्डप ग्रुपको स्थापना गरे । ‘हामीसँग पैसा थिएन । घरबाट पनि दबाब आइरहन्थ्यो । तैपनि झन् सशक्त भएर काममा लागिरह्यौं,’ एरिनाले भनिन् ।

जीवन सुखपूर्वक बितिरहेको थियो । तर, विवाह गर्ने उमेर भएपछि छोरी मान्छेलाई गाह्रो हुने उनको अनुभव छ । औसत नारीलाई झैं उनलाई पनि विवाहका लागि पारिवारिक दबाब बढ्न थाल्यो ।

उनी विवाह गर्ने मनस्थितिमा थिइनन् । बिहे गर्नै परे पनि कला क्षेत्रमै लागेको वा कला बुझ्ने मान्छेसँग मात्रै बिहे गर्न चाहन्थिन् । परिणामतः उनले काष्ठमण्डपमा सँगै काम गर्ने साथी आशा डंगोलसँग जोडी बाँधिन् । ‘दुई जनाको मन मिल्यो । सँगै काम गर्न हिँडियो ।

एकअर्काको मन बुझ्थ्यौं,’ उनी भन्छिन्, ‘चित्रकला क्षेत्रमा पैसा हँुदैन भनिन्छ । तर, हामीले हाम्रो लागि जोहो गरिसकेका थियौं । कसैको सहयोग लिनु परेन । सबै पैसा जोरजाम भएकै थियो । अहिले हाम्रो १४ वर्षको छोरा छ । हाम्रो जीवन सुखपूर्वक बितिरहेको छ,’ उनी हाँस्दै भन्छिन् ।

स्तनपान गराउँदै पेन्टिङ

सबै कुरा त्यागेर चित्रकलामै लाग्छु भन्ने दृढताले गर्दा उनी कहिल्यै हतास भइनन् । ‘हाँसे यसैमा हाँस्छु, रोए यसैमा रुन्छु भनेर आएको हुनाले मलाई जिन्दगीमा थकाइ कहिल्यै लागेन,’ उनी भन्छिन्, ‘बच्चा पेटमा हुँदा छ महिना र बच्चा जन्मिएपछि छ महिना आराम गरें ।’

घरैमा स्टुडियो राखेको हुनाले उनलाई सजिलो भयो । बच्चालाई स्तनपान गराउँदै पेन्टिङ गर्थिन् । ‘आमा र बच्चाको भावनाको कुरालाई क्यानभासमा उतारें । यसले मेरो चित्रमा सिर्जनशिलता थपियो,’ गम्भीर मुद्रामा उनले आफ्नो अनुभव सुनाइन् ।

अहिले उनको पहिचान नेपालमा मात्र नभएर अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा पनि छ । उनका धेरै चित्रकला विदेशका ग्यालरीमा पुगेका छन् । ‘म आफू नगए पनि मेरा चित्र विदेशमा पठाउँछु,’ एरिना भन्छिन् ।

एरिना प्रायः महिलाका संवेदना, आकृति तथा विम्ब क्यानभासमा उतार्छिन् । ‘महिलालाई अझै पनि तल्लो दर्जामा राखिन्छ । हामी महिला पनि माथि उठ्नका निम्ति जागरुक हुनुपर्छ,’ उनी भन्छिन् ।

‘महिलाले पनि नेतृत्वदायी भूमिका खेल्नुपर्छ’

उनी महिलाले समाजमा नेतृत्वदायी भूमिका खेल्नुपर्छ भन्ने ठान्छिन् । मनाङ, मनास्लुजस्ता विकट ठाउँमा पुगेर महिलाको संवेदना बुझेको बताउँदै उनी भन्छिन्, ‘त्यहाँका महिला र बालबालिकाको जीवन देख्दा अचम्म लाग्छ । मैले महिलाको संघर्ष प्रत्यक्ष रूपमा देखेकी छु । त्यसैले महिलाले समाज नेतृत्व गर्नुपर्छ भन्ने लाग्छ ।’

उनी आफ्नो कला बोकेर अमेरिका, युरोप, बंगलादेश, भारत, श्रीलंका, कोरियालगायत १५ भन्दा बढी देशमा पुगिसकेकी छन् । नेपालका आर्ट ग्यालरीमा पनि उनले थुपै्र आर्ट राखिसकेकी छन् ।

‘आफ्नो इच्छाले गरेको कामप्रति कुनै दिन कठिनाइ भए पनि सजिलै पचाउन सकिँदो रहेछ,’ रङको आकारसँग खेल्न पाउनुमा आफूलाई भाग्यमानी ठान्दै उनी भन्छिन्, ‘भन्न नमिल्ने कथाझैं, गाउन नमिल्ने गीतझैं, लेख्न नमिल्ने कविताझैं अनायासै बनेका राता कण मेरो क्यानभासमा उतारेकी छु । बाँचुञ्जेल म चित्रकलाभन्दा अरू गर्दिनँ । शायद हामी श्रमिान÷श्रीमती नै जीवनको अन्तिमसम्म क्यानभासमा कला उतारिरहेका हुनेछौं ।’

शायद बुढेसकालमा उनीहरूको हातमा लौरो र आँखामा चस्मा हुनेछ । अनि, हृदयमा क्यानभासको प्रतिविम्ब !

प्रकाशित मिति: शनिबार, कात्तिक २, २०७६ ०७:५०