शिल्प नै बिगार्ने गरी पोतिएको रङका कारण विश्वसम्पदा सूचीबाट हट्‌ने जोखिममा चाँगुनारायण मन्दिर (भिडियाे)

शिल्प नै बिगार्ने गरी पोतिएको रङका कारण विश्वसम्पदा सूचीबाट हट्‌ने जोखिममा चाँगुनारायण मन्दिर (भिडियाे)

A+ A A-

कैलाशमान कर्माचार्य चाँगुनारायण मन्दिरमा रहेको छिन्नमस्ता मन्दिरमा पुजारीका रूपमा कार्यरत छन् । उनका बुबा, हजुरबुबाभन्दा पनि अगाडि पुस्तौँदेखि छिन्नमस्ताको पुजारी उनको परिवारका सदस्य रहने परम्परा छ । सोहीअनुसार नै छिन्नमस्ता मन्दिरको पुजारीको जिम्मेवारी हाल उनको काँधमा आएको हो ।

जोशी, अमात्य, राजभण्डारीलगायत समुदायका कुलदेवतासमेत रहेको छिन्नमस्ता देवीप्रति हिन्दु समुदायका व्यक्तिहरूको पनि त्यत्तिकै विश्वास रहेको पाइन्छ । हाल छिन्नमस्ता मन्दिर क्षत्‌विक्षत् अवस्थामा छ । २०७२ सालको भूकम्पमा परी चाँगुनारायणसँगै त्यसवरिपरिका छिन्नमस्ता, लक्ष्मीनारायणलगायत सबैजस्तो मन्दिर क्षतिग्रस्त बने ।

विश्व सम्पदा सूचीमा रहेको यस क्षेत्रको पुनः निर्माणको काम आठ वर्षपछि पनि पूरा हुन सकेको छैन । दुई वर्षमा सक्ने सम्झौता भएर सुरु भएको पुनः निर्माणको काम अझै नसकिएकोमा चाँगुनारायण मन्दिरमा रहेको छिन्नमस्ता मन्दिरका पुजारी कैलाशमान कर्माचार्य दुःख व्यक्त गर्छन् ।

कर्माचार्य भन्छन्, ‘दुई वर्षमा पुनर्निर्माणको काम सक्ने गरी सम्झौता भए पनि पाँच वर्ष बित्यो । लक्ष्मीनारायण मन्दिर अझै बनेको छैन । गुठी संस्थान र पुरातत्वले आफ्नो स्वार्थ मात्र हेरेका कारण चाँगुनारायण मन्दिर परिसरको यो अवस्था भएको हो ।’

पुरातत्व विभाग, गुठी संस्थानलगायतले चाँगुनारायण पुनःनिर्माणमा गम्भीरता नदेखाउँदा यो क्षेत्रको पुनः निर्माणको काम कछुवाको गतिमा अगाडि बढेको कर्माचार्यको भनाइ छ ।

यतिखेर भूकम्पले क्षतिग्रस्त मन्दिरका चौघेरा, सत्तलहरूको पुनः निर्माणको काम भइरहेको छ । मुख्य मन्दिरमा भने काम सकिएर रङरोगनसमेत गरिएको छ । रंगिएपछि चाँगुनारायण मन्दिर यतिखेर झिल्केमिल्के देखिएको छ । चाँगुनारायण मन्दिरको चारैतिर विभिन्न देवीदेवताका कलात्मक काष्ठमूर्तिहरू छन् । मन्दिर काठ, इँटा र प्रस्तर (ढुंगा) तथा धातुको प्रयोग गरेर निर्माण गरिएको छ ।

रङरोगनपश्चात् नेपालको मौलिक प्यागोडा शैलीमा निर्मित यस मन्दिरको शिल्प मेटिएर स्वरूप नै बिग्रेको छ । स्वरूप बिग्रिनाले विश्वसम्पदाले आफ्नो सूचीबाट यस क्षेत्रलाई हटाउन सक्ने खतरा बढेको पुरातत्वविद्हरूले चेतावनी दिएका छन् । रङरोगन गरेर मन्दिरको सम्पदा बिगार्ने काम भएको भन्दै स्थानीय समेत उक्त कार्यप्रति खुसी छैनन् ।

पुरानो स्वरूप बिग्रेकाले राम्रो नलागेको, त्यसमाथि मन्दिर दर्शन गर्न आउने भक्तजनले 'किन चाँगुनारायणको पहिचान मेट्ने काम गरेको' भनेर प्रश्न गर्दा झनै नरमाइलो महसुस हुने गरेको कर्माचार्य सुनाउँछन् ।

चाँगुनारायण मन्दिरका सहायक पूजारी भक्तबहादुर भडेलका अनुसार चाँगुनारायण विकास समितिले पुरातत्व विभागको अनुमति तथा चाँगुनारायण नगरपालिकासँग २०७९ असार २० मा सम्झौता गरी रङरोगनको काम गरेको हो ।

यता पुरातत्व विभागका प्रवक्ता रामबहादुर कुँवर भने टुँडालमा मात्र रङरोगन गर्ने विषयमा सहमति भएको बताउँछन् । तर, अहिले सम्पूर्ण भागमा लगाइएको रङका विषयमा सहमति नभएको कुँवरको भनाइ छ ।

विश्व सम्पदा सूचीसम्बन्धी निर्देशिकाको धारा ११ ले सूचीकृत सांस्कृतिक एवं प्राकृतिक सम्पदाको मौलिकता र प्रामाणिकतामा क्षति पुगेमा वा पुग्न सक्ने जोखिम देखिएमा तथा स्वरूप परिवर्तन भएमा तिनलाई खतराको सूचीमा राख्ने व्यवस्था गरेको छ ।