रक्सीचुरोटका फिल्मी दृश्यले कता डोर्‍याउँदै छ दर्शक ?

A+ A A-

पछिल्लो समय बजारमा रिलिज भएका अधिकांश नेपाली गीतमा धूमपान र मद्यपानका दृश्यहरू देखिन्छन् । अझ चलचित्रका गीतमा त यस्ता दृश्यहरू झन् बढी देख्न पाइन्छ । लोकशैलीका गीतमा समेत हिजोआज धूमपान र मद्यपानका दृश्य समावेश हुन थालेका छन् ।

कुनै जमाना थियो, चलचित्रको गीतमा गुन्यू चोली र दौरासुरुवालमा छमछमी नृत्य गरेको देखिन्थ्यो । तर, विस्तारै मौलिकता हराउँदैछ । पश्चिमा संस्कृतिको सिको गर्दै त्यस्तै पहिरनमा सजिएर विभिन्न ब्राण्डका रक्सीको चुस्की र चुरोटको धूवाँ उडाएको दृश्य आजकल बन्ने म्युजिक भिडियोमा बढी देखिन थालेका छन् ।

यस्ता दृश्यले समाजलाई कता डोर्‍याउँदैछ ? दर्शकमा कस्तो मनोवैज्ञानिक असर पारिरहेको छ ? दर्शकहरूलाई कस्तो अभ्यासतर्फ प्रेरित गर्दैछलगायत विषयमा समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट बहस हुन थालेको छ ।

गीतसंगीत तथा भिडियोका दर्शक प्रायः युवा तथा किशोरकिशोरी हुने गर्छन् । भिडियोमा कलाकारले ‘कूल’ देखिन वा अन्य कुनै कारण बारम्बार धूमपान वा मद्यपान गरेको दृश्य देख्दा उनीहरूमा त्यसले गहिरो प्रभाव पार्न सक्छ । त्यस्ता अम्मल सेवन गर्न प्रोत्साहन गर्ने पनि डर हुन्छ ।

पछिल्लो समय बजार केन्द्रित उपभोग संस्कृति र विज्ञापनको प्रचारात्मक शैली हाबी भएर नेपाली गीतसंगीतमा धूमपान र मद्यपानका बढी दृश्य देखिएको बताउँछन् समाजशास्त्री डम्बर चेम्जोङ ।

नवउदारवादी पुँजी व्यवस्थाले गर्दा समाज नै बजार भइसक्यो । धूमपान र मद्यपानलाई पे्रम र विछोडको ‘आफ्टरम्याथ’को विम्बका रूपमा प्रयोग गरिन्छ । त्यसैले कलात्मक ढंगले विम्बात्मक रूपमा धूमपान र मद्यपानको दृश्य समावेश हुनु सामान्य ठान्छन् समाजशास्त्री डम्बर चेम्जोङ ।

तर राजनीतिक र सामाजिक मुद्दामा निर्माण हुने चलचित्रका गीतमा भने त्यस्ता दृश्य समावेश गर्न नहुने उनको तर्क छ । त्यस्ता चलचित्रले समाज र सामाजिक अभ्यासको यथार्थ चित्रण गर्ने हुनाले संवेदनशिलता अपनाउनुपर्ने उनको मान्यता छ ।

‘बजार केन्द्रित उपभोग र उपभोक्तासँग सम्बन्धित प्रेम र विछोडका कथा भन्ने चलचित्रका गीतमा ती संवेदनालाई चित्रण गर्न रक्सी र चुरोट सेवनका दृश्यहरू देखाइन्छ,’ उनले भने ।

‘प्रेममा कसैले धोका पाएपछि वियोगमा बियर र चुरोटको सहारा लिनु चलचित्रको मात्र होइन, हाम्रो जीवनको अभ्यास पनि हो । हाम्रोमा आनन्दका लागि पनि चुरोट र मदिरा सेवान गर्ने कल्चर छ’, उनी थप्छन्, ‘त्यस्ता दृश्य गीतमा कसरी प्रस्तुत गरिएको छ भन्ने कुरा महत्त्वपूर्ण हुन्छ ।’

‘लिम्बू समुदायको संस्कृतिका हरेक क्रियाकलापमा रक्सी अनिवार्य हुन्छ’, उनी भन्छन्, ‘सो समुदायमा विवाह मात्र होइन, काजकिरियामा समेत रक्सी दिने प्रचलन हुन्छ । यसलाई सांस्कृतिक विविधताका रूपमा हेर्नुपर्छ, अम्मलका रूपमा होइन ।’

तर, सामाजिक विषयवस्तुमा निर्माण हुने गीतको कथामा कथानकभन्दा बाहिर गएर ‘फेसन’का लागि मात्र अनावश्यक रूपमा धूमपान र मद्यपानको दृश्य राख्दा आममानिसलाई भड्काउने र सामाजिक रूपमा पनि असर पार्ने उनको भनाइ छ ।

पछिल्लो समय दैनिक जीवनका अभ्यासलाई फेसनको रूपमा आत्मसात गर्ने प्रचलन चलेकाले सकारात्मक तथा नकारात्मक दुवै किसिमको असर गरिरहेको बताउँछिन् मनोविद डा. निश्चिता पाठक ।

उनका अनुसार अधिकांश चलचित्रका गीतमा धूमपान र मद्यपानका दृश्य समावेश गरिने प्रचलन बढ्दो छ । त्यसले मनोवैज्ञानिक रूपमा नकारात्मक असर गरिरहेको हुन्छ ।

‘चलचित्र मनोरञ्जन मात्र होइन, सूचनाको माध्यम पनि हो । त्यसैले गीतको भिडियोमा रक्सी र चुरोट सेवन गर्नु भनेको त्यस्तो अभ्यासको प्रचार गर्नु हो । धूमपान र मद्यपान अम्मल वा कुलत नभएर फेसन देखाउने वा आनन्द अनुभूत गर्ने माध्यम हो भन्ने बुझिन्छ’, उनी भन्छिन् ।

त्यस्ता दृश्यहरूले आममानिसलाई पनि त्यही सिको गर्न उत्प्रेरित गरिरहेको दाबी गर्छिन् उनी । ‘चलचित्रले एकछिन मनोरञ्जन दिलाउँछ होला । तर, चलचित्रका अभिनेताले चुरोट र रक्सी सेवन गरेको दृश्यले लामो समयसम्म प्रभाव गर्छ । युवापुस्ता मनपर्ने कलाकारलाई ‘आइडल’ मानेर उसको आनीबानी र हाउभाउ अनुकरण गर्न रूचाउँछन् । त्यसैले त्यस्ता दृश्यले उनीहरूलाई रक्सीचुरोट सेवन गर्न प्रेरित गर्छ’, उनले भनिन् ।

पछिल्लो समय सामाजिक उत्तरदायित्व नजरअन्दाज गर्दै चलचित्र निर्माण हुन थालेको निर्देशक तुलसी घिमिरे बताउँछन् । ‘नयाँ पुस्ताका निर्देशक पैसा कमाउनका लागि मात्रै चलचित्र बनाउँदै छन् । अधिकांश फिल्ममेकरहरू सामाजिक उत्तरदायित्वलाई बिर्सिरहेका छन् । दर्शकले जे माग्यो, त्यही बाँड्न लालायित छन् । सस्तो लोकप्रियता र बक्स अफिस कलेक्सनभन्दा माथि उठ्न सकिरहेका छैनन्,’ उनले भने ।

पहिले निर्माण भएका चलचित्रलाई शिक्षाको रूपमा हेरिन्थ्यो । निर्देशकले समाजको सकारात्मक विषयवस्तुलाई उठाउनुपर्छ भन्ने सोच हुन्थ्यो । चलचित्रलाई मनोरञ्जन मात्र नभएर सामाजिक चित्रण र मार्गनिर्देशनको माध्यका रूपमा लिइन्थ्यो ।

सकारात्मक पक्ष प्रस्तुत गरेर समाजलाई उचित मार्गनिर्देशन दिनु निर्देशकले आफ्नो जिम्मेवारी सोच्थे । निर्देशक घिमिरे भन्छन्, ‘अहिलेका फिल्ममेकरहरूले युवापुस्ताका दर्शकलाई मात्रै लक्षित गरेर चलचित्र र गीत निर्माण गरिरहेका छन् । त्यसैले, त्यस्ता चलचित्रका गीत पनि त्यही किसिमका रचिएका छन् । यसले हाम्रो मौलिकतालाई नै खतरामा पार्ने डर हुन्छ । हाम्रो समाजको कथामा रक्सी र चुरोट मात्रै छैनन् । थुप्रै कथाहरू छन् । यस्तो सस्तो लोकप्रियताको अस्थायी अभ्यासले नेपाली चलचित्र उद्योलाई दिर्घकालीन फाइदा गर्दैन ।’

पहिलेका आधिकांश चलचित्रका गीतमा गुन्यू चोली र दौरा सुरुवालमा नृत्य गरेको देख्न पाइन्थ्यो । गुन्यू चोलीलाई मिनी स्कर्टले विस्थापित गरिसकेको छ । गुन्यू चोली र दौरासुरुवाल लगाएको गीत अझै पनि दर्शकले रूचाउने निर्देशक घिमिरेको दाबी छ ।

‘समाजका कस्ता पक्ष देखाउँदा उचित हुन्छ, त्यस्ता विषयको खोजी हुनुपर्छ । अहिलेको समय हल्लैहल्लामा कुदिरहेको छ । एउटा चलचित्र चल्यो भने सबै आँखामा पट्टी बाँधेर त्यही शैलीको चलचित्र बनाउन लागिपर्छन् । आफ्नोपन, मौलिकता र कलात्मक प्रस्तुति छाडेर ‘कमर्सियल सक्सेस’को पछाडि कुद्छन्’, उनले भने ।

बजारमा जुन चिजको माग बढी छ, त्यही दोहोर्‍याइरहने परिपाटी हाबी भएको बताउँछन् निर्देशक विनोद पौडेल । ‘निश्चल बस्नेतले चलचित्र लुटको निर्माण गरे । ‘लुट’ले चलचित्रको पराम्परागत शैली भत्काएर नयाँ शैलीको स्थापना गर्‍यो । ‘लुट’ नेपाली चलचित्र उद्योगको माइलस्टोन हो । लुटको एउटा गीतमा मद्यपान र धूमपानका दृश्य छन् । तर त्यो कथाको माग हो । पात्र र कथाले त्यस्ता दृश्यको माग गरेकाले त्यो देखाइयो । चलचित्र र गीत दुवै दर्शकले रूचाए । चल्ने त यस्तो पो रहेछ भनेर सबै सर्जकले अधिकांश फिल्मका गीतमा जबर्जस्ती त्यस्तै दृश्य प्रस्तुत गर्न थाले’, निर्देशक पौडेलले भने ।

‘केही चलचित्रमा लोकशैलीका गीत समावेश हुन थालेका छन् । त्यस्ता गीत सफल पनि भइरहेका छन् । अधिकांश निर्माता निर्देशकहरूलाई लोकशैलीका गीत चलचित्रमा राख्यो भने हिट हुनेरहेछ भन्ने भ्रामक मानसिकताको विकास भएको छ । उनीहरू के चल्यो मात्र देख्छन् । के कारण चल्यो भनेर मनन गर्न चाहँदैनन्’, उनले थपे ।

हिट चलचित्रको प्रस्तुति र समाविष्ट दृश्य अन्य फिल्ममेकरले फलो गर्न थालेको उनको दाबी छ । मूलधारमा जुन चिज चल्यो त्यसपछिका फिल्ममेकरले त्यही कुरा दोहोर्‍याइरहेका छन् । चलेको कुरालाई मानक बनाएर बजार भागिरहेको छ ।

एउटा सर्जकले नयाँ एक्स्पेरिमेन्ट गर्ने हिम्मत गर्दै नयाँ शैलीको विकास गर्छ । जब त्यो हिट हुन्छ, त्यसैलाई फर्मुला मानेर सबैले त्यसको फलो गर्छन् । त्यो शैली र सिर्जना हिट हुनुपछाडिको विज्ञान कसैले बुझ्न चाहँदैनन् । सस्तो लोकप्रियताका लागि आँखा चिम्लेर त्यसलाई फलो गर्ने पौडेलले बताए ।

विनोद भन्छन्, ‘हलिउड बलिउडमा केही हदसम्म यस्तो पारिपाटी बाँकी छ । नयाँ सिर्जना गर्ने आँट नभएर जे चलिरहेको छ, त्यही अनुसरण गरौं भन्ने सोच हाबी भएर पनि यस्तो भएको हो ।’

एउटा चलचित्र वा कुनै गीतमा रक्सी चुरोट खाएको दृश्य समावेश भएर हिट भयो भने सबैले त्यसलाई नै पछ्याइरहेको उनको तर्क छ । त्यस्ता दृश्य आफ्नो गीत वा चलचित्रमा कति आवश्यक छ भनेर कोही मनन गर्दैनन् ।

त्यसैले कथानक र पात्र चित्रणले माग नगरेको अवस्थामा अस्वाभाविक तरिकाले मद्यपान तथा धूमपानका दृश्य समावेश गरिनु स्वाभाविक हो । नेपालको सामाजिक तथा सांस्कृतिक विविधताका कारण रक्सीलाई स्वास्थ्य र अम्मलका दृष्टिकोणले मात्र व्याख्या गरिनु पनि उचित हुँदैन । रक्सीको विभिन्न समुदायमा आफ्नै सांस्कृतिक महत्त्व छ ।

त्यसैले मद्यपान र धूमपानको दृश्य आफैंमा नकारात्मक नहुन सक्छ । तर, त्यस्ता दृश्यलाई कसरी चित्रण गरिएको छ भन्ने विषयले महत्त्व राख्छ । चलचित्र तथा गीतसंगीत युवापुस्ता र समाजलाई मार्गनिर्देशन गर्न जिम्मेवार पक्ष हुन् । त्यसैले त्यहाँ के चित्रण गरिन्छ र त्यसले दर्शकलाई कस्तो सन्देश दिइरहेको छ भन्ने विषयमा सर्जक संवेदशील र जिम्मेवार हुनु आवश्यक छ ।

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, कात्तिक १, २०७६ १६:२३