आहा ! तपोवन

A+ A A-

मलाई अध्यात्मतिरको झुकाव अलि पहिलेबाटै थियोजस्तो लाग्छ । यो संसार रहस्यमयी लाग्नु, प्रकृतिप्रति उच्च सम्मान जाग्नु, जीवनमा घट्ने हरेक घटनाहरू एउटा संयोग मात्र लाग्नु तथा म अहिले जे गरिरहेको छु, जहाँ छु, यो अस्तित्वले मेरो लागि निर्धारण गरेको हो भन्ने यकिन विश्वास हुनुजस्ता मानकहरूले म आफूले आफूलाई नास्तिक र आस्तिकको तराजुमा मापन गर्दा अलि बढी आस्तिकतिर ढल्किएको हुँ कि जस्तो महसुस गर्छु ।

डेनमार्कको राजधानी कोपेनहेगनको व्यस्त जीवनशैलीका बीच पनि कहिलेकाहीँ 'हरे कृष्ण' अर्थात् इस्कनको मन्दिरमा गएर 'हरे कृष्ण हरे राम'को भजन गाउनु, कहिलेकाहीँ मन्दिरमा भैपरी आउने विभिन्न कामहरूलाई स्वयंसेवकको रूपमा सेवा गर्दा अपार आनन्दको अनुभव हुँदै गर्दा यस्तै प्रकारको आध्यात्मिक खोजमा केही समय बिताउन पाए हुन्थ्यो भन्ने सधैँ मनमा लागिरहन्थ्यो ।

सामाजिक सञ्जाल केलाउने क्रमम़ा केही महिनापहिले स्वामी आनन्द अरुणको अन्तर्वार्ता हेर्न पुगेँ । स्वामीजीको बडा सन्त व्यक्तित्वबाट निकै नै प्रभावित भई उहाँसँग सम्बन्धित धेरै सामग्रीहरू युट्युबमा खोजीखोजी हेर्न थालेँ । त्यति मात्र नभएर उहाँबाट दीक्षित राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय रूपमा परिचित व्यक्तित्वहरू स्वामी आनन्द देव (भवन भट्ट), स्वामी आनन्द मैत्रेय (डा. सीके राउत), कुलमान घिसिङहरूको ओशो तपोवनको यात्राका बारेमा अध्ययन गरेँ । त्यसपश्चात् मलाई पनि स्वामी आनन्द अरुणसँग छिटोभन्दा छिटो भेट्ने तीव्र इच्छा जाग्यो ।

सानी छोरी कायाको शुभ अन्नप्राशन नेपालमा गर्ने घरपरिवारको इच्छाबमोजिम डिसेम्बर २४ देखि जनवरी २४ सम्मका लागि पारिवारिक नेपाल भिजिट तय भयो । यो भिजिटमा जसै स्वामी आनन्द अरुणलाई भेट्ने तथा उहाँका विचारहरू प्रत्यक्ष सुन्नका लागि आतुर थिएँ । बुझ्दै जाँदा तपोवनमा महिनाका तीनवटा शिविरहरू सञ्चालन हुने रहेछन् । अंग्रेजी महिनाको २ देखि ९ तारिखसम्म 'नोमा इन्ड थेरापी ' १२ देखि १९ तारिखसम्म, 'ट्रान्सफर्मेसन क्याम्प' तथा 'मिस्टिक रोज थेरापी' २२ देखि ३० तरिखसम्म हुने रहेछ । छोरीको पास्नीको कार्यक्रम पूरा भएपछि म एकहप्ते क्याम्पका लागि ११ जनवरीमा सुन्दर तपोवन पुगेँ ।

बालाजु बाइपासबाट करिब ५ किमि ककनी जाने बाटोमा नागार्जुन हिल्समा अवस्थित तपोवन जानका लागि बाइपासमा समयसमयमा छुट्ने सार्वजनिक सवारीसाधनहरूलगायत पठाओ, इनड्राइभ, टुटलजस्ता राइड शेयरिङ एपमार्फत पनि सजिलै पुग्न सकिने रहेछ । पुस/माघको चिसो मौसममा नागार्जुन डाँडाको काखैकाखहुँदै करिब १५ मिनेटमा तपोवन इन्टरनेसनल कमुन पुगियो ।

वरिपरि हरिया पहाडहरूको बीचमा अवस्थित तपोवन साँच्चिकै तपोवन नै रहेछ । हरियो जंगल, कलकल बग्ने पानीको बीचमा पारिलो घाम पर्ने दक्षिणतर्फ़ फर्किएको एउटा पहाडमा स्वामी आनन्द अरुणले आजभन्दा करिब ३५ वर्षअगाडिदेखि यो कमुनको स्थापना गर्नुभएको रहेछ । आवासीय सुविधासहितको ध्यान केन्द्र, साधकहरूलाई खानपिनका लागि सुव्यवस्थित 'सुजाता किचेन', विपश्यना ध्यानका लागि नवनिर्मित बुद्ध मन्दिरलगायत ओशोको समाधिस्थल, शिवपुरी बाबाको मन्दिर तथा आगन्तुकहरूलाई परमसत्य मृत्युको बोध गराउने मृत्यु पार्क आदि तपोवनका मुख्य आकर्षण रहेछन् ।

Kalyan kafle 121709557546.JPG

आवासीय सुविधाको कुरा गर्नुपर्दा आगन्तुकहरूको इच्छाअनुसारका सिङ्गल रुम, डबल रुम तथा ग्रुपमा बस्नका लागि कमन डोर्मको व्यवस्था रहेछ । डिलक्स रुमहरूमा एयरकन्डिसनरको व्यवस्था पनि रहेछ । नुहाउनका लागि चिसो तातो पानीको सहज उपलब्धता रहेछ । समग्रमा भन्नुपर्दा आवासको व्यवस्था निकै उच्च कोटीको रहेछ ।

नवसन्न्यासको यो अवधारणामार्फत ओशोले अब पैदा हुने बुद्ध जोर्बा बुद्ध हुने परिकल्पना प्रस्तुत गर्नुभएको रहेछ । जोर्बा बुद्ध अर्थात् जो सांसारिक जीवनमा पनि सफल छ या भनौँ कर्तव्यनिष्ठ छ र आध्यात्मिक जीवनमा पनि मोक्ष प्राप्त गरेको छ ।

अब कुरा गरौँ त्यहाँको दैनिकीको । हरेक दिन बिहान ७ बजेबाट सुरु हुने दैनिकी बेलुका ९.३० बजे सकिने रहेछ । बिहान स्नान गरिसकेपछि सबै साधकहरू बीचमा रहेको ध्यान केन्द्रमा जम्मा हुनुपर्ने रहेछ । बिहानदेखि क्रमश: सक्रिय ध्यान, योगा तथा प्राणायाम, विपश्यना ध्यान, कुण्डलिनी ध्यान तथा बेलुका आरती एवं सत्सङ्गसँगसँगै सो दिनको दैनिकी सकिने रहेछ ।

ओशो भन्नुहुन्छ, 'संसारमा सबैभन्दा ठूलो सुख आफूभित्र नै छ, मात्र आफू जाग्नुपर्छ । आफूले आफूलाई जगाउन ध्यान नै एक मात्र उपाय हो ।'

अत्यन्तै व्यस्त दैनिकीमाझ बिताएको आठदिने क्याम्पपश्चात् नवौँ दिनको दिन तपोवनलाई छोडेर घर फर्किने समयमा हृदय निकै नै भारी भएको अनुभव भयो । आठ दिनको साधना तथा प्राकृतिक वातावरणमा बिताएको समयले मेरो मनस्थितिमा निकै गहिरो छाप छोड्यो । सत्यको खोजका लागि निरन्तर साधनामा लागिरहने प्रण गर्दै गुरु बोधिसत्व स्वामी आनन्द अरुणबाट नवसन्न्यास ग्रहण गर्दै गर्दा निकै नै भावुक क्षणसँग साक्षात्कार भयो ।

नवसन्न्यासको यो अवधारणामार्फत ओशोले अब पैदा हुने बुद्ध जोर्बा बुद्ध हुने परिकल्पना प्रस्तुत गर्नुभएको रहेछ । जोर्बा बुद्ध अर्थात् जो सांसारिक जीवनमा पनि सफल छ या भनौँ कर्तव्यनिष्ठ छ र आध्यात्मिक जीवनमा पनि मोक्ष प्राप्त गरेको छ ।

उहाँको यो नवसन्न्यासको अवधारणालाई अलि विस्तृतमा केलाउँदा हाम्रो पूर्वीय दर्शन आध्यात्मिक हिसाबले अति नै उत्कृष्ट छ । यति हुँदाहुँदै पनि हाम्रा अग्रजहरू ज्ञान प्राप्तिका लागि सन्न्यास ग्रहण गर्दैगर्दा घरपरिवार छाड्ने, कतै एकान्तमा समय बिताउने र सांसारिक जीवनमा निष्क्रिय हुन्छन् । यही कारणले पश्चिमाहरू दिन दुगुना रात चौगुनाको हिसाबले प्रगति गर्दैगर्दा हामी पूर्वीयहरू विकास क्रममा निकै नै पछाडि परेको भन्ने ओशोको ठहर छ । त्यस कारणले सन्न्यासको सो अवधारणालाई परिवर्तन गरी नवसन्न्यासमार्फत व्यक्तिलाई सांसारिक र आध्यात्मिक दुईवटै तबरबाट मोक्ष दिलाउने ओशोको यो जोर्बा बुद्धको अवधारणा मलाई त निकै वैज्ञानिक लाग्यो, तपाईंलाई कस्तो लग्यो कुन्नि ?

ओशोका बारेमा लेख लेख्दै गर्दा सामान्यतया बाहिरबाट बुझिने ओशोका बारेमा प्रकाश पारिएन भने पाठकलाई खल्लो लाग्ला कि भनेर केही प्रस्ट पार्ने जमर्को गरिएको छ । 'सम्भोग से समाधि कि और' भन्ने पुस्तक सन् १९७९ मा ओशोले प्रकाशित गरेपछि तत्कालीन समाजमा एक किसिमको तरङ्ग नै पैदा गरेको रहेछ । सो पुस्तकको शीर्षक मात्र पढेर पनि धेरैले ओशोलाई 'सेक्स गुरु 'को रूपमा बुझ्न थालेछन् । सोही कारणले ओशोसँग सम्बन्धित हरेक संस्थाहरूलाई मानिसहरूले एक किसिमको सतही कमेन्ट गर्न थालेछन् । त्यसकै असर तपोवनका बारेमा पनि बाहिर विभिन्न धारणाहरू सुन्न पाइन्छन् । ओशोलाई बुझ्ने विभिन्न तौरतरिकाहरूमध्ये यो पंक्तिकार ओशो स्वतन्त्रताको पक्षेपाती, प्रेमको पुजारी र २१औँ शताब्दीसुहाउँदो साधनाको गुरुको रूपमा बुझेको छ ।

अन्तिम दिन आ–आफ्नो झोला प्याक गरेर माथि आई 'जोर्बा बुद्ध रेस्टुरेन्ट'को बार्दलीमा बसेर तपोवन आश्रमतर्फ़ हेर्दै चिया पियौँ । अनि समय मिल्नासाथ तपोवनमा फेरि आउने अठोट मनमनै गरी घरतर्फ़ लाग्यौँ । साधनामा रमाउनका लागि समय अभाव छ या विभिन्न कारणले साधना गर्न नसक्नेहरूले 'जोर्बा बुद्ध रेस्टुरेन्ट'मा चियाखाजा खाँदै तपोवन आश्रम नियाल्न पनि सकिने रहेछ ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, फागुन २२, २०८० ०८:०१