पर्यटकले मन पराएको देश ड्रग्स कारोबारले पतनकाे सँघारमा

A+ A A-

ड्रग्स माफियासँग जोडिएको हिंसाको आँधीले इक्वेडरलाई एक शान्त पर्यटनस्थलबाट नशाको वैश्विक व्यापारको केन्द्रमा परिणत गरिदिएको छ । संसारमा हुने खर्बौं डलरको ड्रग्स धन्धामा यो देश कसरी ट्रान्जिट पोइन्ट बन्छ ?

जनवरीमा एकपछि अर्को हिंसाका घटना सामुन्ने आए । एक जना टीभी पत्रकारलाई गनपोइन्टमा राखेर अपहरण गरियो । एक अभियोजकलाई गोली हानेर मारियो । अस्पतालमा आक्रमण भयो, बम विस्फोटको धम्की दिइयो । जेलबाट कुख्यात ग्याङस्टार हराएपछि कैदीहरूले जेलका कर्मचारीलाई बन्धक बनाए ।

राष्ट्रपति ड्यानियल नोबोआले संकटकाल घोषणा गरिदिएका छन् । उनले मुलुक ‘नार्को–स्टेट’ बन्नका लागि हरेक दिन संघर्ष गरिरहेको बताएका छन् । तर, शोनेरोस र लोस लोबोसजस्ता ग्याङले समाजमा आफ्नो बलियो पकड बनाएका छन् ।

कुनै बेला इक्वेडर एउटा पर्यटन गन्तव्य थियो भने संसारका शीर्ष निर्यातक देशका रूपमा गनिन्थ्यो । अमेरिकामा संगठित अपराधमा शोध गर्ने वासिङ्टनको थिङ्कट्याङ्क इन्साइट क्राइमले इक्वेडर अब ‘युरोप र अमेरिकाको कोकिन सुपर हाइवे’ बनेको बताएको छ ।

यो बदलावका पछाडि यसको भौगोलिक अवस्था मुख्य कारण हो । कोकिनको मुख्य घटक कोकाको उत्पादन गर्ने संसारकै अग्रणी देशहरू कोलम्बिया र पेरुको सीमा इक्वेडरसँग जोडिन्छ । सन् २०१६ मा कोलम्बियाको हतियारधारी संगठन फार्क शान्ति सम्झौता गरेर ड्रग्सको धन्धाबाट अलग भयो । यो संगठन दशकौँसम्म ड्रग्स धन्धाको खेलाडी थियो । तर, उसको ठाउँ ससाना समूह र अन्तर्राष्ट्रिय गिरोहले लिइहाले । उनीहरूले विदेशी बजारमा ड्रग्स पुर्‍याउन नयाँ बाटो अपनाए । प्रशान्त तटतिर रहेको इक्वेडरको गुआयाक्विलजस्ता बन्दरगाहतिर उनीहरू आकर्षित भए ।

अहिले यो देश महत्त्वपूर्ण वितरण केन्द्र बनिसकेको छ– कोकिनलाई देशभन्दा बाहिर पहिला नाउ, फेरि विमानमार्फत, कहिलेकाहीँ केराको कन्टेनरहरूमा लुकाएर अमेरिका र युरोपको बजारमा तस्करी गरिन्छ ।

इक्वेडरका गिरोहहरूले मेक्सिकोजस्ता अन्य देशका ड्रग माफियासँग हिमचिम बढाएका छन् । युनाइटेड नेसन्स अफिस अन ड्रग्स एन्ड क्राइम (यूएनओडीसी) का अनुसार, यी ग्याङ जति शक्तिशाली भए, इक्वेडरमा हत्याका घटना सन् २०१६ देखि २०२२ को बीच चौगुणा बढेका छन् ।

सरकारी आँकडाअनुसार, प्रहरीले सन् २०२३ को पहिलो ६ महिनामा हत्या, ड्रग तस्करी र हतियार राखेको आशंकामा १२ देखि १७ वर्ष उमेरका १३ सय बालबालिकालाई गिरफ्तार गरेको छ । यी बच्चा स्कुलबाट भागेर ब्यान्डास भनिने कुख्यात गिरोहमा संलग्न भएको अधिकारीहरू बताउँछन् ।

जेनेभास्थित थिङ्कट्याङ्क ग्लोबल इनिसिएटिभ अगेन्स्ट ट्रन्सनेसनल अर्गेनाइज्ड क्राइम (जीआईटीओसी) सँग जोडिएको ड्रग पोलिसी एक्सपर्ट फेलिप बोतेरोका अनुसार, यो ग्याङ शहरी क्षेत्रनजिक रहेको गरिब क्षेत्रमा ठूलो संख्यामा सक्रिय छ र बालबालिका यसको प्रभावमा परिरहेका छन् ।

यूएनओडीसीका अनुसार, इक्वेडरमा जे भइरहेको छ, त्यसका कारण कोकिन र अन्य नशालु पदार्थको वैश्विक मागमा वृद्धि हुनु हो । सन् २०२१ को रिपोर्टको अनुमानअनुसार पूरै संसारमा १५–६४ वर्ष उमेरका २९ करोड ६ लाख मानिसले उसको पछिल्लो १२ महिनामा नशालु पदार्थ सेवन गरेका थिए । एक दशकअघिको तुलनामा यो आँकडा २३ प्रतिशत बढी हो ।

संयुक्त राष्ट्र संघका अनुसार, आमरूपमा प्रयोग गरिने नशालु पदार्थमा सबैभन्दा धेरै क्यानाबिस (भाङ), अफिम, दुखाइ कम गर्ने औषधिदेखि हेरोइन र एम्फेटामाइन्ससम्म छन् ।

हालैका वर्षमा कोकिनको उत्पादनमा पनि कीर्तिमान कायम भइरहेको छ । यूएनओडीसीको अनुमानमा कोलम्बियामा यसको उत्पादन २०११ मा ४ सय मेट्रिकटनदेखि बढेर २०२१ मा १८ सय मेट्रिकटन पुगेको छ । संयुक्त राष्ट्र संघ एक्सपर्टका अनुसार, कोलम्बियामा एक किलोग्राम कोकिनको मूल्य २ हजार डलर छ । तर, यो अस्ट्रेलिया पुग्दा यसको मूल्य २ लाख २० हजार डलर हुन्छ ।

अमेरिकाको टेक्सास ए एन्ड एम युनिभर्सिटीका ड्रग नीतिविज्ञ आइलिन टिगको भनाइमा केही देशमा अवैध कारोबार सरकारीतन्त्रसँग जोडिएको छ । यसको सान्दर्भिक उदाहरण सन् १९८० को दशकमा कोलम्बियामा देखिन्थ्यो । त्यो बेला ड्रग माफिया पाब्लो एस्कोबार र उनको मेडेलिन कार्टेलले जनतामा भय पैदा गरेका थिए । कुनै बेला उनको सम्पत्ति ३० अर्ब डलर थियो ।

एस्कोबार भलै जिउँदो छैनन् तर कोलम्बियामा कार्टेल अहिले पनि छ । सबैभन्दा ठूलो कार्टेल हो गल्फ क्लान, जसको अमेरिकादेखि रुससम्म अन्तर्राष्ट्रिय संगठनसँग सम्बन्ध छ । ओटोनीको नामले चर्चित यसको प्रमुख डायेरो एन्टोनियो उसुगाको सन् २०२१ मा गिरफ्तारीपछि यो कमजोर भएको छ ।

मेक्सिको, सरकार र सिनालोआ कार्टेलबीच दशकौँसम्म संघर्षको साक्षी थियो, जसलाई अमेरिकी न्याय विभागले संसारको सबैभन्दा ठूलो र शक्तिशाली ड्रग तस्कर संगठन मानेको छ । एस्कोबारजस्तै सिनालोआका लिडर ज्याक्विन ‘अल चापो’ गुजमान विभिन्न किताब, वृत्तचित्र र नेटफ्लिक्स सिरिज ‘नार्कोस’ को विषय बने ।

यतिबेला उनी अमेरिकी जेलमा आजीवन कारावास भुक्तान गरिरहेका छन् । उनको व्यापार दुई छोराले पुराना सहयोगी इस्माइल जाम्बादा गार्सियासँग साझेदारीमा चलाइरहेका छन् । मेक्सिकोमा अन्य शक्तिशाली ग्याङ हुन्, जालिस्को न्यु जेनरेसन र लोस जेटास । यसलाई मेक्सिकोको स्पेसल फोर्सको इलिट युनिटका केही भ्रष्ट सदस्यले सुरु गरेका थिए ।

दक्षिणी अमेरिकामा बनेको ड्रग्स सिधै उत्तरी अमेरिका र युरोप जाँदैन । सीमामा नियामक एजेन्सीसँग मुसो–बिरालोको खेलबाट छुटकारा पाउन अफ्रिका एउटा प्रमुख रुट बनेको छ । युरोप जाने ड्रग्स सिपमेन्टका लागि पश्चिमी अफ्रिका एक महत्त्वपूर्ण बाटो बनेको छ ।

स्याटेलाइट निगरानीलाई धमिल्याउन विमानदेखि पार्सल झार्ने, पनडुब्बी र नीलो प्लास्टिकले ढाकिएका माछा समात्ने साना नाउमार्फत ड्रग्स सिपमेन्ट एट्लान्टिकहुँदै पठाइन्छ । यूएनओडीसीका पूर्वकार्यकारी निर्देशक एन्टोनियो मारिया कोस्टाका अनुसार, ड्रग तस्करीमा अफ्रिकी देश रणनीतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण छन् र ड्रग्सबाट आउने पैसाले अर्थव्यवस्था र समाज दुवैलाई बर्बाद गरिरहेको छ ।

गिनी बिसाउ संसारको सबैभन्दा गरिब देश हो । यसलाई अमेरिका र संयुक्त राष्ट्र संघले सन् २००० को सुरुवाती दशकमा अफ्रिकाको पहिलो नार्को स्टेट घोषित गरेका थिए । यहाँका नेताहरूमाथि ड्रग व्यापारलाई प्रश्रय दिएको र अपराधीसँग पैसा लिएको आरोप लाग्ने गरेको छ ।

आशंका त के पनि छ भने सुरक्षा बललाई समेत ड्रगको पैसा जान्छ । सन् २०२२ मा गिनी बिसाउका राष्ट्रपति उमारो सिसोसे एम्बालोले ड्रग डिलरमाथि देशमा ‘कु’ को षड्यन्त्र गरेको आरोप लगाएका थिए ।

१३ वर्षअघि गिनी बिसाउका राष्ट्रपति जोआओ बर्नार्डो भिएराको हत्या उनकै सैनिकले गर्दा यसलाई ‘कोकिन कु’ भनियो । त्यो बेला देशमा ड्रगबाट आउने पैसाको नियन्त्रणलाई लिएर सत्ता संघर्ष चरमचुलीमा पुगेको थियो । छिमेकमा रहेको मालीमा देशको उत्तरमा ड्रग्स तस्करी सामान्य हो, त्यहाँ हतियारधारी विद्रोही समूह सक्रिय छ ।

यूएनका अनुसार, यस क्षेत्रमा सन् २०१५ देखि २०२० का बीच बरामद भएको कोकिनको मात्रा प्रतिवर्ष १३ किलोग्रामदेखि सन् २०२२ मा बढेर ८ सय ६३ किलोग्राम भएको छ । यूएनओडीसीका पूर्वप्रमुख एन्टोनियो मारिया कोस्टाका अनुसार, हतियारधारी समूहका लागि ड्रग व्यापार आम्दानीको ठूलो स्रोत हो । ड्रग्सको लत यसको प्रयोगबाट मात्र हुँदैन, बरु यसको तस्करी गरेर हुने मोटो मुनाफा पनि लत नै हो ।

‘दम मालियन’को नामबाट चर्चित अफ्रिकाको सबैभन्दा कुख्यात ड्रग डिलर अलल हाद्ज अहमद इब्र इब्राहितको सन् २०१९ मा गिरफ्तारीपछि पनि ड्रग्सबरामद हुने क्रम बढेको छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, माघ २७, २०८० ०९:००