भारत, नेपाल र पाकिस्तानका सरकार प्रमुखलाई भेटेर के सन्देश दिन खोज्दैछन् चिनियाँ राष्ट्रपति ?

भारत, नेपाल र पाकिस्तानका सरकार प्रमुखलाई भेटेर के सन्देश दिन खोज्दैछन् चिनियाँ राष्ट्रपति ?

A+ A A-

चिनियाँ राष्ट्रपतिको नेपाल भ्रमणको तयारी सकिएको छ । २३ वर्षपछि नेपाल भ्रमणमा आउन लागेका चिनियाँ राष्ट्रपतिको स्वागतमा नेपाल सरकारले आइतबार बिदा घोषणा गरेको छ । चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङ भारतको बाटो हुँदै नेपाल आउनेछन् । नेपाल भ्रमणमा आउनुअघि सी भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीसँग अनौपचारिक भेटवार्ता गरेर आउनेछन् । मोदी र सीको भेटमा नेपाल मामिलाको विषयमा पनि छलफल हुने भारतीय मिडियाले लेखेकाछन् ।

यसबाहेक भारतलाई चीनले आफ्नो महत्वकांक्षी परियोजना बेल्ट एण्ड रोड इनिसियटिभ्स(बीआरआई)मा सामेल हुन पनि प्रस्ताव गर्नेछ । भारतीय मिडिया सत्याग्रहका अनुसार मोदी र सीको भेटवार्तामा औपचारिक वक्तव्य जारी हुनेछैन । मोदी र सीले आतंकवाद र सीमा विवादका विषयमा छलफल गर्नेछन् ।

गत बुधबार मात्रै पाकिस्तानी प्रधानमन्त्री इमरान खानले सीलाई भेटेकाछन् । खानले सीलाई चीनको राजधानी बेइजिङमा भेटेका थिए ।

चिनियाँ सरकारी टेलिभिजन चाइना ग्लोबलका अनुसार सीले खानसँगको भेटमा पाकिस्तानका जायज हितको संरक्षणका लागि चीन तयार रहेको बताएकाछन् ।

दक्षिण एसियाली देशमा चीनको प्रभाव निरन्तर बढ्दो छ । नेपाल, श्रीलंका, पाकिस्तान र बंगलादेश चीनको महत्वकांक्षी परियोजना बीआरआईमा सामेल भइसकेका छन् । तर, भारत भने बीआरआईमा अझै जोडिएको छैन । २०१७ मा दोक्लम विवादमा भारत र चीनको सम्बन्ध बिग्रिएको थियो । हिन्दु बहुलता भएको भारतमा चीनको निकै ठूलो चासो छ ।

भारतको विशाल जनसंख्या चीनको लागि ठूलो बजार हो । त्यसैले पनि चीन भारतसम्म आफ्नो बजार विस्तार गर्न चाहान्छ । दक्षिण एसियामा भारतबाहेक अन्य देशसँग चीनको निकट सम्बन्ध छ । यता भारत आफूलाई दक्षिण एसियाको नेतृत्वकर्ताको रुपमा अथ्र्याउने गर्छ । त्यसैले पनि चीन भारतसँग नजिकको सम्बन्ध बनाउन चाहान्छ ।

नेपाल आफ्ना धेरै आवश्यकताका लागि भारतमा निर्भर छ । तर, पछिल्ला केही वर्ष यता नेपाल भारतसँगको आफ्नो निर्भरता कम गर्ने प्रयासमा लागेको छ । नेपालले सन् २०१७ मा चीनको महत्वकांक्षी परियोजना बीआरआई मा जोडिने सम्झौता गरिसकेको छ । यो सम्झौतासँगै चीनले नेपालमा क्रस बोर्डर इकोनोमिक्स जोन निर्माण गर्ने । रेलवे लाईन विस्तार गर्ने । सडक र विमानस्थल बनाउने काम पनि सुरु गरिसकेको छ ।

यसबाहेक पछिल्लो समय नेपालका कतिपय स्कुलमा चिनियाँ भाषासमेत पढाउन थालिएको छ । चिनियाँ भाषा शिक्षकको तलब र अन्य खर्च चीन सरकारले नै व्योहोर्दै आएको छ । चीन मात्र होइन अमेरिका पनि नेपालसँग नजिकिने प्रयासमा लागेको छ ।

बीआरआईमार्फत चीन नेपालसँग नजिकिन खोजिरहेको छ भने इन्डो प्यासिफिकमार्फत अमेरिका नेपालसँग नजिकिन खोजिरहेको छ । नेपालमा दुईतिहाई बहुमतसहित केपी शर्मा ओलीको नेतृत्वमा कम्युनिस्ट सरकार बनेपछि दुई महाशक्ति राष्ट्र चीन र अमेरिका नेपालसँग दूरी घटाउने प्रयासमा छन् ।

यही वर्ष अमेरिकाको रक्षा विभागले औपचारिक रुपमै ‘नेपाल इन्डो प्यासिफिकमा जोडिएको’ कुरा सार्वजनिक गरिसकेको छ । अमेरिकाले नेपाल इन्डो प्यासिफिकमा जोडिएको कुरा सार्वजनिक गरेपनि नेपालले भने अमेरिकाको भनाइ गलत भएको बताउँदै आएको छ ।

नेपालका परराष्ट्रमन्त्री प्रदिप कुमार ज्ञवाली र नेपाल सरकारका प्रवक्ता गोकुल बाँस्कोटाले नेपाल कसैको सैन्य गठबन्धनमा नजोडिएको कुरा बारम्बार भन्दै आएकाछन् ।

विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यममा आएका समाचार अनुसार चीन नेपालमा आफ्नो राजनीतिक र सैन्य छाप बनाउन खोजिरहेको छ ।

हालै मात्र चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको ४० जनाको टोली नेपाल आएको थियो । चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको उक्त टोलीले नेपालको कम्युनिस्ट पार्टी र सत्तारुढ दललाई सी पथसम्बन्धी प्रशिक्षण दिएको थियो ।

चिनियाँ कम्युनिस्ट पार्टीको यो प्रशिक्षण सी भ्रमणको तयारी थियो पनि भनिन्छ । यससँगै चीनले नेपाललाई अमेरिकाको इन्डो प्यासिफिक नीतिमा सामेल नहुन आग्रह गरेको छ । सी को भ्रमणको तयारी गर्न भन्दै चिनियाँ विदेशमन्त्री वाङ यी सेप्टेम्बरमा नेपाल आएका थिए ।

उनले नेपाल भ्रमणका क्रममा पूर्वप्रधानमन्त्री तथा नेपाल कम्युनिस्ट पार्टीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’लाई भेटेका थिए । उक्त भेटमा प्रचण्डले नेपाल अमेरिकाको नीतिमा सामेल नहुने कुरा प्रष्टैसँग भनेका थिए ।

नेपाल र चीनको मित्रतालाई भारतले आफ्नो लागि चुनौतिका रुपमा लिने गर्छ । नेपाल मामिलामा अमेरिका र चीन निरन्तर सक्रिय भइरहँदा भारत शान्त देखिएको छ ।

२०१५ को नाकाबन्दीपछि नेपालले पनि भारतप्रति खासै चासो देखाएको देखिदैन् । २०१९ मा आयोजित बिम्स्टेक सदस्य देशको सामूहिक सैन्य अभ्यासमा नेपाल सहभागि भएन । तर, यही समयमा नेपालले चिनियाँ सेनासँग १२ दिनको सैन्य अभ्यास गर्यो ।

बिम्स्टेक सैन्य अभ्यासमा सहभागी नहुनु तर चिनियाँ सैन्य अभ्यासमा सहभागी हुनाले पनि नेपाल भारतबाट टाढिन खोजेको हो कि भन्ने शंका भारतीय राजनीतिमा उब्जिएको छ ।

इतिहासका कयौं मोडमा चीनले भारतलाई चुनौती दिन नेपाल प्रयोग गरेको पनि देखिन्छ । आधुनिक चीनका निर्माता भनेर चिनिने देङ शियाओपीले १९७८ मा म्यानमार (तत्कालिन बर्मा) र नेपालको भ्रमण गरे ।

उक्त भ्रमणलाई भारतले आफूविरुद्ध चीनले रचेको षडयन्त्रको रुपमा लिएको थियो । देङको भ्रमणको एक महिनाअघि भारतका तत्कालीन प्रधानमन्त्री मोरारजी देसाईले पनि नेपाल भ्रमण गरेका थिए । देङ र देसाईको नेपाल भ्रमणका क्रममा नेपाल भारत र चीन दुबै देशसँग सम्बन्ध मजबुत बनाउने प्रयासमा लागेको थियो ।

सन् २०१५ मा भारतले नाकाबन्दी लगाएपछि नेपालमा भारतको छवि धुमिलिएको छ । भारतको नाकाबन्दीको दौरान नेपालले आफ्नो उत्तरी छिमेकीसँग केही व्यापारिक सम्झौता पनि गर्यो । नाकाबन्दीको समयमा भारत विरोधी छवि बनाएका नेपालका प्रधामन्त्री केपी शर्मा ओली कुनै समय भारत ‘परस्त’ नेताको रुपमा चिनिन्थे ।

सन् १९९६ मा नेपाल र भारतबीच भएको महाकाली सन्धिमा ओलीको ठूलो भूमिका थियो भनिन्छ । १९९० को दशकमा विभिन्न समय मन्त्री भएका ओली भारतको राम्रो मित्रका रुपमा समेत परिचित छन् । तर, पछिल्लो समय उनी चीनतर्फ धेरै आकर्षित भएको बताइन्छ ।

‘नेपाल र चीन निकै ठूलो परिवर्तनको मोडमा छन् । चीन भारतसम्म पुग्न नेपाली बाटो प्रयोग गर्दैछ । र, नेपाल पनि भारतको विकल्पको रुपमा चीनलाई प्रयोग गर्दैछ ।’ हालै मात्र वाशिङटन पोष्टले लेखेको छ ।

दक्षिण एसियाका राष्ट्र प्रमुखलाई भेटेर चीन दक्षिण एसियामा आफ्नो राजनीतिक प्रभाव विस्तार गर्न खोजिरहेको छ । आर्थिक र सामरिक शक्तिमा अमेरिकासँग बराबरी स्थितिमा पुगेको चीन अहिले अमेरिकासँग व्यापार युद्ध लड्दैछ । युरोपियन, अफ्रिकन र दक्षिण एशियन बजारमा आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्ने उदेश्यसहित नै चीनले बीआरआई परियोजना ल्याएको हो ।

(विभिन्न अन्तर्राष्ट्रिय सञ्चारमाध्यमको सहयोगमा)

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असोज २४, २०७६ १३:२४