गोरखा-लिगलिगकोट पुग्दा बाबुराम भट्टराईले के देखे, के अनुभूति गरे ?

A+ A A-

पूर्व प्रधानमन्त्री एवं नेपाल समाजवादी पार्टीका अध्यक्ष डा. बाबुराम भट्टराईले भर्खरै गृहजिल्ला गाेरखाका ग्रामीण भेग घुमेका छन् । त्याे बसाइमा उनले देखेका, भाेगेका केही अनुभूतिलाई उनले सामाजिक सञ्जालमा व्यक्त गरेका छन् ।

निजी/ऐतिहासिक

१. पछिल्लो चरणमा ग्रामीण अर्थतन्त्रको तीव्र विघटन र बढ्दो शहरीकरणसँगसँगै गाउँ रित्तिँदै छ भने शहरहरू कङ्क्रिट जंगल बन्दै छन् । क्षेत्रीय विकास योजनाको विद्यार्थीको नाताले यो प्रवृत्तिलाई रोक्न आफैँ गाउँ फर्केर केही गर्नुपर्छ भन्ने मेरो चाहना हो । आफ्नो पुर्ख्यौली घरको रेट्रोफिटिङ, बन्दै गरेका भौतिक पूर्वाधारहरूको निरीक्षण, गाउँलेहरूसँगको अन्तरसंवादपछि ‘गाउँको शहरीकरण’ गरेर मानिसहरूलाई त्यहीँ राख्न सकिन्छ भन्ने विश्वास बढेको छ । अब खाँचो गाउँमै कृषिको आधुनिकीकरण, साना तथा मध्यम उद्योग र पर्यटनको प्रवर्द्धन गर्ने, सम्मानजनक र आयमूलक रोजगारी सिर्जनाको छ ।

२. केही अगुवा साथीहरू र परिवारसहित ऐतिहासिक लिगलिगकोट भ्रमणको विशेष अर्थ छ । पन्ध्रौँ/सोह्रौँ शताब्दीसम्म वर्तमान नेपालको अधिकांश भूभागमा कविलाइ (Tribal ) प्रथा थियो । लिगलिगकोटमा बर्सेनि दौड प्रतियोगिताबाट नायक/राजा छानिन्थ्यो । त्यस्तो स्थानीय कविलाइ प्रथाको अन्त्य गरेर बलियो र ठूलो केन्द्रीकृत राज्य बनाउनु ऐतिहासिक आवश्यकता थियो ।

संसारभर र छरछिमेकमा सामन्तवाद र राजतन्त्रात्मक प्रणाली छाइसकेको थियो । त्यही आवश्यकता पूर्ति गर्न द्रव्य शाहलाई लिगलिगकोटमा ल्याएर राजा बनाइएको थियो । त्यही वंशानुगत राजतन्त्र विस्तारित भएर नेपालमा बीसौँ शताब्दीसम्म (वीरेन्द्र शाहको पालासम्म) कायम रह्यो । तर, एक्काईसौँ शताब्दीसम्म आइपुग्दा संसारभर लोकतान्त्रिक गणतन्त्र आधुनिक राज्यको मुख्य चरित्र बनिसकेको थियो । केही ढिलो भए पनि हामीले निकै ठूलो बलिदानीपूर्ण संघर्षमार्फत २१औँ शताब्दीको सुरुमा संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्यव्यवस्था कायम गर्‍यौँ । यसरी कविलाइ गणतन्त्रबाट वंशाणुगत र केन्द्रीकृत राजतन्त्र हुॅदै संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रसम्मको ऐतिहासिक यात्राको महत्त्व बुझ्न सबैले एकपटक लिगलिगकोट पुग्नैपर्छ ।

पहिलो औद्योगिक क्रान्तिको चरणमा रहेको नेपालले एकैसाथ चारवटै औद्योगिक क्रान्तिका चरण पार गर्नु छ ! अतः हामीले सबै प्रकारका रूढीवाद वा अनुभववादबाट मुक्त भएर समय र परिस्थितिसापेक्ष नयाॅ अग्रगामी विचार निर्माण र ग्रहण गर्नु छ ।

वैचारिक/राजनीतिक

३. विश्व उत्तर-पुँजीवादी पुनर्संचना ( post-capitalist restructuring ) को प्रसव वेदनामा छ । नेपाल भने अझै पुँजीवादी संक्रमण (capitalist transition ) को अवस्थामा छ । यो २०० वर्षको ऐतिहासिक दूरी छोटोभन्दा छोटो अवधिमा पूरा गरेर समग्र विश्व र नेपाललाई आपसी पदचाप मिलाउॅदै अग्रगमनको दिशामा उन्मुख गराउनु अबको मुख्य कार्यभार बनेको छ ।

४. मानव समाजलाई यसको उत्पत्तिदेखि अहिलेसम्म तत्कालीन भौतिक परिस्थितिमा आधारित उन्नत चेतनाद्वारा संश्लेषित विचारले दिशाबोध गरेर नै यहाॅसम्म ल्याएको हो । अहिलेका विभिन्न ‘धर्म’ प्राचीन्‌कालका समाजका दिशाबोधक विचार हुन् । १७औँ-१८औँ शताब्दीको वैज्ञानिक क्रान्ति, औद्योगिक क्रान्तिसँगसँगै स्वतन्त्रता, समानता र भ्रातृत्वमा आधारित उन्नत विचारको रूपमा आधुनिक प्रबोधनको विकास भयो । २१औँ शताब्दीसँगसँगै विश्व चौथो औद्योगिक क्रान्तिको चरणमा प्रवेश गरेको मानिन्छ र विश्वले नव-प्रबोधनको खोजी गरिरहेको छ ।

पहिलो औद्योगिक क्रान्तिको चरणमा रहेको नेपालले एकैसाथ चारवटै औद्योगिक क्रान्तिका चरण पार गर्नु छ ! अतः हामीले सबै प्रकारका रूढीवाद वा अनुभववादबाट मुक्त भएर समय र परिस्थितिसापेक्ष नयाॅ अग्रगामी विचार निर्माण र ग्रहण गर्नु छ । त्यसनिम्ति ’स्वतन्त्रता’ मा जोड दिने ‘उदारवाद’ र ‘समानता’ मा जोड दिने ‘साम्यवाद’भन्दा अघि बढेको स्वतन्त्रता, समानता र समृद्धिको समुचित सन्तुलनसहितको नयाॅ र उन्नत विचारको संश्लेषण आजको आवश्यकता हो ।

५. निजी मुनाफाको आधिक्यीकरणमा आधारित अर्थ-राजनीतिक प्रणाली र राष्ट्र-राज्य रहुन्जेल राज्यहरूबीच प्रभुत्व विस्तार र विभिन्न रूपका युद्धको चक्र चलिरहन्छ । आगामी दशकहरूमा यस हिमाली क्षेत्रमा विश्व पुँजीवादको बजारकब्जा र प्रभुत्वको लडाइँ अरू तीव्र हुँदै छ । क्षेत्रीय एकाधिकार पुँजीवाद र राज्य-पुँजीवादको वर्चस्वको प्रतिस्पर्धा पनि भीषण हुॅदै छ । पुँजीवादी वैचारिक संकटलाई ‘सभ्यता राज्य’को खास्टोले छोपेर नेपालको भौगोलिक अखण्डता, स्वतन्त्रता र सार्वभौमिकतामाथि गम्भीर चुनौती र अतिक्रमण हुने खतरा मडारिँदै छ । यो स्थितिमा प्रत्यक्ष निर्वाचित कार्यकारी राष्ट्रपतीय प्रणालीमार्फत लोकतान्त्रिक राजनीतिक स्थिरता कायम गर्ने र देशभित्रका विभिन्न वर्ग, जाति, क्षेत्र, लिंग र समुदायबीचमा संघीयता र समावेशी लोकतन्त्रको सही अभ्यास गरेर आन्तरिक राष्ट्रिय एकतालाई अझै बजबुत पार्ने विषय नेपालका निम्ति अत्यन्त महत्त्वपूर्ण भएको छ ।

६. युवा बेरोजगारी र विदेश श्रम पलायन तत्काल देशको सबभन्दा ठूलो चुनौती बनेको छ । परम्परागत निर्वाहमुखी कृषि अर्थतन्त्रको तीव्र विघटन, उत्पादनमूलक औद्योगिक क्षेत्रको विकासमा सुस्तता देखिएका छन् ।

प्रकाशित मिति: बुधबार, माघ ३, २०८० १३:३०