चीनबाट फर्केलगत्तै भारतप्रति किन आक्रामक देखिए माल्दिभ्सका राष्ट्रपति ?

A+ A A-

चीनको औपचारिक भ्रमण सकेर फर्केपछि माल्दिभ्सका राष्ट्रपति मोहम्मद मुइज्जुले भारतप्रति आक्रामक नीति लिएका छन् । भारतको नाम नलिई उनले कटाक्ष गरिरहेका छन् ।

माल्दिभ्सका मन्त्रीहरूले भारत र प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीबारे ‘आपत्तिजनक’ टिप्पणी गरेपछि दुवै देशबीच सम्बन्धमा दरार आएको छ ।

माल्दिभ्सको विपक्षी दल पनि मन्त्रीहरूलाई निलम्बित गरेर मात्र नहुने बरु माल्दिभ्स सरकारले भारतसँग यस विषयमा आधिकारिक रूपमा खेद प्रकट गर्नुपर्ने बताइरहेका थिए ।

तर शनिबार पाँच दिने चीन भ्रमणबाट फर्केका मुइज्जुले पत्रकारहरूमाझ भने, ‘हामी भलै सानो देश हौँ तर कसैका लागि यो हामीलाई धम्काउने लाइसेन्स होइन ।’

उनले हिन्द महासागर कुनै खास देशको नभएको पनि बताए । यो समुन्द्र आसपासका सबै देशको भएको उनको टिप्पणी थियो ।

मुइज्जुले आफूहरू कसैको ब्याकयार्डमा रहेको देश नभएको पनि स्पष्ट पारे । ‘माल्दिभ्स एउटा स्वतन्त्र र सम्प्रभु मुलुक हो’, उनले भने ।

यस्तो अभिव्यक्तिबाहेक, मुइज्जु चीनबाट फर्केलगत्तै भारतसँग सिधै सम्बन्ध भएका केही निर्णयसमेत गरेका छन् ।

जस्तो कि, माल्दिभ्सका बिरामीलाई उच्च स्वास्थ्य सुविधा र उपचारका लागि भारत र केही अन्य देशमा पठाइँदै आएको थियो तर चीनबाट फर्केपछि मुइज्जुले यस्ता बिरामीलाई अब यूएई र मलेसिया पठाइने घोषणा गरे ।

माल्दिभ्सले भारतलाई १५ मार्चसम्म माल्दिभ्सबाट आफ्ना सैनिक फिर्ता बोलाउनसमेत भनेको छ ।

मुइज्जु किन भए आक्रामक ?

मोहम्मद मुइज्जुको भारतविरोधी नीति नौलो होइन । गत वर्ष चुनावका बेला उनको चुनावी अभियान भारतको विरोधमै केन्द्रित थियो ।

उनले ‘इन्डिया आउट’ को नारा लगाउँदै सत्तामा आउनासाथै माल्दिभ्समा रहेका भारतीय सैनिकलाई फिर्ता पठाइदिने बाचा गरेका थिए ।

तर, चीन यात्राबाट फर्केलगत्तै मुइज्जुले भारतप्रति जुन आक्रामकता देखाए त्यसको कारण के हो ?

दिल्लीस्थित जवाहर लाल नेहरु विश्वविद्यालयका पूर्व प्रोफेसर एवं अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाका जानकार एसडी मुनिका अनुसार, मोहम्मद मुइज्जुले भारतको नाम नलिए पनि उनको इशारा भारततिरै छ । तर, यस अभिव्यक्तिलाई धेरै महत्त्व दिन आवश्यक छैन ।

उनी भन्छन्, ‘सैद्धान्तिक रूपमा कुनै पनि देशले जहिले पनि आफू सम्प्रभु देश भएको र कसैले धम्काउन नसक्ने बताउन सक्छ । यसलाई सामान्य रूपमै हेर्नुपर्छ । किनकि साना देशहरूलाई ठूला शक्तिले आफूमाथि दबाब सिर्जना गर्ने डर सधैं हुन्छ । तर चीनबाट फर्केलगत्तै भारतप्रति आक्रामक अभिव्यक्ति दिएका छन् । आफ्नो स्वतन्त्रताअनुसार चल्नू, केही परे आवश्यक मद्दत गर्ने भनेर चीनले आश्वासन दिएको छ । त्यसैले चीनको समर्थन हुँदा आफू निर्भयसाथ कुरा गर्न सक्ने आत्मविश्वास उनमा बढेको हुन सक्छ ।’

थिंक ट्याङ्क ‘अब्जर्भर रिसर्च फाउण्डेसन’ (ओआरएफ) का एसोसिएट फेलो आदित्य शिवमूर्ति पनि चीनबाट पाएको ‘मद्दत र ग्यारेन्टी’ का कारण मुइज्जुले यस खालको नीति अपनाएको बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘मुइज्जुले भारतविरोधी गतिविधि पहिल्यैदेखि चलाइरहेका छन् । यसको एउटा कारण त्यहाँको आन्तरिक राजनीति हो । आफ्नो विचारधाराका कारण नै उनी भारतलाई दुश्मनका रूपमा प्रस्तुत गर्छन्, जसबाट राजनीतिक लाभ पाउँछन् । फेरि उनी आफूलाई राष्ट्रवादी नेताका रूपमा देखाउन चाहन्छन्, यसका लागि भारतको नाम लिन्छन् ।’

आदित्य शिवमूर्ति भन्छन्, ‘अब मुइज्जुलाई चीनले सघाउन थालिसकेको छ । पहिले भारतप्रति माल्दिभ्स बढी निर्भर रहन्थ्यो । तर अब चीनले १३ करोड अमेरिकी डलरको मद्दत गर्ने वचन दिएको छ । उसले माल्दिभ्सलाई दिएको ऋणलाई रिस्ट्रक्चर गर्ने पनि बाचा गरेको छ । एक तरिकाले माल्दिभ्सलाई चीनबाट ग्यारेन्टी मिलेको छ । यस्तोमा मुइज्जु खुलेर यस्तो शैलीमा उत्रेका छन् र भारतमाथि दबाब बढाइरहेका छन् ।’

युरेपेली संघको इलेक्सन अब्जर्भेसन मिसन अफ माल्दिभ्सले हालै मात्र एक रिपोर्ट जारी गरेको थियो । त्यसमा सत्ताधारी प्रोग्रेसिभ पार्टी अफ माल्दिभ्स (पीपीएम) र पिपल्स नेसनल कांग्रेस (पीएनसी) का नीति पनि भारतविरोधी रहेको बताइएको थियो ।

मुइज्जु र उनको पार्टीले चुनावका बेला ‘इन्डिया आउट’ को नारा दिएका थिए । सत्तामा आएपछि उनले माल्दिभ्समा रहेका भारतीय सैनिकलाई फिर्ता पठाउने कुरा गर्न थाले ।

समाचार एजेन्सी पीटीआईका अनुसार, सरकारको ताजा आँकडाको हिसाबले माल्दिभ्समा अहिले ८८ भारतीय सैनिक छन् । रडार र हेलिकोप्टर चलाउन र त्यसको रेखदेख गर्नका लागि ती सैनिक तैनाथ गरिएको भारतको भनाइ छ । मुइज्जु उनीहरूलाई माल्दिभ्सको सम्प्रुभताका लागि खतरा मान्छन् ।

आइतबार राष्ट्रपतिका मुख्यसचिव अब्दुल्ला नजिम इब्राहिमले पत्रकार सम्मेलनमा माल्दिभ्स सरकारले भारतीय सैनिकलाई देश छोड्नका लागि १५ मार्चसम्मको समय दिएको बताएका थिए ।

यसअघि मुइज्जुले चीनबाट फर्केपछिको पत्रकार सम्मेलनमा सरकारले आफ्नो युनिभर्सल हेल्थकेयर इन्स्योरेन्स स्किमको कभरेजलाई निश्चित देशप्रतिको परनिर्भरता कम गर्न यूएई र थाइल्याण्डसम्म बढाइरहेको बताएका थिए ।

अहिलेसम्म राम्रो स्वास्थ्य सुविधाका लागि ठूलो संख्यामा माल्दिभ्सका बिरामीले भारत रोज्ने गरेका छन्, किनकि उनीहरूका लागि भारत नजिक पर्छ ।

यी सबै निर्णयलाई लिएर प्रोफेसर एसडी मुनि भारतसँग तनावको जड मुइज्जुको चुनावी अभियानमै रहेको बताउँछन् ।
उनी भन्छन्, ‘इन्डिया आउट उनको नारा थियो । जितेपछि उनले भारतप्रतिको निर्भरता कम गर्नु थियो । भारतसँग दूरी बढाउनुपर्ने थियो, अहिले त्यस्तै भइरहेको छ ।’

उनी भन्छन्, ‘माल्दिभ्स आफ्नो निर्भरता भारतसँग घटाउन चाहन्छ भने यो कुनै आपत्तिजनक कुरा होइन । हाम्रा सबै छिमेकी देश श्रीलंका, नेपाल र भुटान पनि परनिर्भर हुन चाहँदैनन् । कुनै पनि देश वा त्यहाँका नेता आफू विकल्पहीन हुन चाहँदैनन् । यसलाई भारतप्रति कुनै खालको आक्रमण मान्न हुँदैन ।’

ओएफआरका रिसर्च एसोसिएट आदित्य शिवमूर्तिका अनुसार, भारतसँगको निर्भरता पूर्णतः समाप्त गर्न माल्दिभ्स्सका लागि सम्भव छैन । किनकि चीनबाट उसले सित्तैमा सहायता पाउँदैन ।

उनी भन्छन्, ‘माल्दिभ्सले चीनसँग कर्जा पुनसंरचनाको कुरा गरेको छ । तर श्रीलंकाले जुन कर्जा लिएको थियो त्यसलाई लिएर डेढ वर्ष प्रक्रिया चल्यो तर पारदर्शिता देखिएन । माल्दिभ्सले चीनबाट राजनीतिक र आर्थिक मूल्यमा मद्दत पाइरहेको छ, सित्तैमा होइन । हुन सक्छ, उसले भारतसँगको निर्भरता कम गर्छ तर भारतलाई पूर्णतः टाढा गर्न सम्भव छैन ।’

माल्दिभ्समाथि पहिल्यै चीनको १ अर्ब ३७ करोड डलरको ऋण छ । विश्व बैंकका अनुसार, माल्दिभ्सको कुल कर्जाको २० प्रतिशत हिस्सा चीन एक्लैले ओगट्छ ।यो कर्जा साउदी अरब र भारतभन्दा पनि बढी हो । यी दुवै देशले माल्दिभ्सलाई करिब १२/१२ करोड डलर कर्जा दिएका छन् ।

चीननले किन गरिरहेछ यत्रो लगानी ?

माल्दिभ्समा भारत र चीन दुवै आफ्नो दबदबा बनाउने कोसिसमा देखिन्छन् । खासमा माल्दिभ्स हिन्द महासागरको यस्ताे ठाउँमा छ, जसले यसको रणनीतिक महत्त्व निकै बढाउँछ । यो एउटा महत्त्वपूर्ण बाटोनजिकै छ ।

जानकारका अनुसार, भारतविरोधी नीति भएका कारण मुइज्जुले आर्थिक मद्दतका लागि चीनतिर हेर्नु स्वभाविक हो ।
गतवर्ष भएको चुनावमा मुइज्जु पीपीएमका उम्मेदवारका रूपमा मैदानमा उत्रेका थिए । त्यो बेला पार्टीको नेतृत्व पूर्वराष्ट्रपति अब्दुल्ला यामिनले गरिरहेका थिए, जसलाई चीन समर्थकका रूपमा हेरिन्थ्यो ।

मुइज्जुभन्दा अगाडि माल्दिभ्सका उपराष्ट्रपति हुसेन मोहम्मद लतिफ गर्त वर्षको अन्त्यमा चीन गएका थिए तर बारम्बारको बैठकका बावजुद माल्दिभ्सका लागि खासै केही हासिल भएन । अहिले मुइज्जु आफैं चीन गएपछि उनलाई निकै शानदार तरिकाले स्वागत गरियो ।

राष्ट्रपति सी चिनफिङले उनीसँग भेटघाट गरे र माल्दिभ्सलाई चीनको पुरानो साथी भएको बताए । सीले माल्दिभ्सको पर्यटन उद्योगलाई बढावा दिन चीनसँग सिधा उडान बढाउने विश्वास दिलाए । योसँगै चीनले हिन्द महासागरका केही द्वीप भएको यस देशमा लगानी र रणनैतिक साझेदारी गर्ने निर्णय पनि गरेको छ ।

चीनबाट फर्केपछि माल्दिभ्सका राष्ट्रपति मुइज्जुले यसो भनेका थिएः

चीनले माल्दिभ्सलाई १३ करोड अमेरिकी डलर आर्थिक सहयोग गर्ने छ

यो मद्दतको ठूलो हिस्साबाट राजधानीमा सडकको पुनर्निर्माण हुने छ

माल्दिभ्सको एयरलाइन ‘मालदिभियन’ ले चीनमा घरेलु उडान सुरु गर्ने छ

हुलहुमालेमा पर्यटन क्षेत्र विकसित गर्नका लागि चीनले ५ करोड अमेरिकी डलर दिने छ

भिलिमालेमा १०० बेडको एक अस्पताल बनाउन पनि चीनले अनुदान दिने छ

माल्दिभ्सको आन्तरिक एवम् अन्तर्राष्ट्रिय नीतिबारे जानकार आदित्य शिवमूर्तिको भनाइमा माल्दिभ्सको आन्तरिक राजनीतिक परिस्थितिका कारण चीन त्यहाँ लगानी बढाउन मानिरहेको थिएन । किनकी मुइज्जु संसदमा निकै बलियो स्थितिमा थिएनन् ।

आदित्य शिवमूर्ति भन्छन्, ‘हालै मात्र मालदिभियन डेमोक्रेटिक पार्टीका एक दर्जनभन्दा बढी सांसद मुइज्जुको पार्टीमा प्रवेश गरेका छन् । उनको स्थिति संसदमा बलियो भएको छ । यस्तोमा लगानी गर्न चीनलाई पनि भरोसा मिलेको छ ।’

के संकटमा छ भारतको हित ?

भारत त्यो पहिलो देशमा पर्थ्यो, जसले माल्दिभ्सको स्वतन्त्रतापछि त्यसलाई एक स्वतन्त्र राष्ट्रको मान्यता दियो । सन् १९६५ मा भारतले त्यहाँ मिसन खोलेको थियो । यस्तो गर्ने ऊ पहिलो देश थियो ।

माल्दिभ्समा आएका सरकारहरूको झुकाव कि भारततिर कि चीनतिर रह्यो । जस्तो मुइज्जुभन्दा अगाडि राष्ट्रपति रहेका इब्राहिम सोलिह भारत निकट मानिन्थे । यद्यपि, उनले चीन र भारतबीच सन्तुलन कायम गर्ने कोसिस भने गरेका थिए ।

उनीभन्दा अगाडि मुइज्जुकै पार्टीका अब्दुल्ला यामिन राष्ट्रपति थिए, जसलाई चीननिकट भनेर हेरिन्थ्यो । अहिले मुइज्जुले फेरि चीनतिर धेरै झुकाव देखाएका छन् । यसको असर भारतमा र भारत–माल्दिभ्स सम्बन्धमा कस्ताे पर्ला ?

आदित्य शिवमूर्ति भन्छन्, ‘सन् २०१५-१७ मा भारत र नेपालबीच तनाव थियो । त्यो बेला नेपालले भनेको थियो, हामी भारतसँग निर्भरता घटाएर चीनतिरकाे सहयोग बढाउने छौँ । तर, अहिले पनि खास केही परिवर्तन भएको छैन । चिनियाँ बन्दरगाहरूबाट नेपालले आयातको पहल गर्‍यो तर भारतीय बन्दगारहबाट आयात नै उसलाई सस्तो पर्छ ।’

‘भौगोलिक वास्ताविकतालाई बदल्न सकिँदैन । माल्दिभ्सले भन्छ, उसलाई चीनबाट सहयोग मिलेको छ, टर्कीबाट अन्न मिलेको छ, अन्त कतैबाट औषधि र बिरामीलाई यूएई र मलेसिया पठाइने छ तर यो व्यावहारिक छैन ।’

उनी अगाडि भन्छन्, ‘भाषणमा यो ठीक छ तर आपतकालीन अवस्थामा कुनै बिरामीलाई ३० मिनेटमा भारतको तिरुवनन्तपुरम वा कोयम्बटुर पुर्‍याउन सकिन्छ, मलेसिया वा यूएई लग्न सकिँदैन । यसरी नै नजिकमा भारतबाट अन्नको आयात गर्नु ठीक हुन्छ, आर्थिक चुनौतीको सामना गरिरहेको टर्कीबाट होइन ।’

भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको लक्षद्वीप यात्राको तस्वीरमा माल्दिभ्स भर्सेस लक्षद्वीपको बहस छेडिएपछि भारत र माल्दिभ्सबीचको सम्बन्धमा यस वर्ष अचानक तनाव आएको थियो । भारत पक्षको भनाइमा भारतका मानिसले माल्दिभ्सको ठाउँमा लक्षद्वीप जानुपर्छ । यसमा माल्दिभ्सकी मन्त्री मरियम शिउनीले प्रधानमन्त्री मोदी र भारतबारे आपत्तिजनक टिप्पणी गरेकी थिइन् ।

यसपछि उनी र अन्य दुई मन्त्रीलाई मुइज्जुले तुरुन्तै निलम्बित गरिदिएका थिए । भारतमा सोसल मिडियामा यसलाई लिएर बहिष्कार माल्दिभ्सको ट्रेण्ड देखिएको थियो ।

अन्तर्राष्ट्रिय मामिलाका जानकार एसडी मुनि सोसल मिडियामा भएको यस अनावश्यक बहसका कारण दुई देशबीच सम्बन्धमा अकारण तनाव आएको बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, 'केही अखबारमा खबर आएको थियो, माल्दिभ्सका राष्ट्रपति भारत आउन चाहन्थे तर भारतले अहिले होइन भनेको थियो । यस्तो हुनु स्वभाविक थियो किनकि भारतविरोधी अभियान चलाएर जितेकाले भारतमा स्वागत पाउनु मुस्किल छ । फेरि लक्षद्वीपको घटना भयो । प्रधानमन्त्री मोदी त्यहाँ गए, उनले केही भनेनन् तर उनका समर्थकले यसलाई बिनाकारण मुद्दा बनाइदिए ।’

एसडी मुनि भन्छन्, ‘माल्दिभ्सका जुन मन्त्रीले आपत्तिजनक टिप्पणी गरेका थिए, उनीहरूलाई तुरन्तै निलम्बित गरिएको थियो । हामीले उनीहरूको कूटनीतिज्ञलाई बोलायौँ । कूटनीतिक मामिलामा यो सबै ठीक हो तर यसबाट राजनीतिक सन्देश के जान्छ भने- आपसमा तानातानी छ । र, फेरि मुइज्जु अर्को देश जाँदा सबैले मद्दत गर्ने आश्वासन दिए । अनि उनले किन जोडजोडले आफ्ना कुरा राख्दैनन् त ?’

तर, के हालैका घटनाक्रमका कारण यी दुई देशको मित्रता समाप्तीको संघारमा पुगेको हो त ?

आदित्य शिवमूर्तिको भनाइमा मुइज्जु हुँदासम्म केही तनाव कायम रहन सक्छ तर धेरै ठूलो बदलाव हुने छैन । उनी भन्छन्, ‘केही समयका लागि भारतको हित प्रभावित हुन सक्छ तर वास्तविकता के हो भने, माल्दिभ्स र भारत, दुवैले एकअर्कालाई पूर्णत नजरअन्दाज गर्न सक्दैनन् ।’

प्रकाशित मिति: सोमबार, माघ १, २०८० ०९:४१