के हो राष्ट्रिय खाद्य बैंक ? यसले के–के काम कसरी गर्छ ?

A+ A A-

वाणिज्य बैंकहरू पैसासँग सम्बन्धित हुन्छन् । ब्लड बैंकहरू रगतसँग सम्बन्धित हुन्छन् । त्यस्तै, भूमि बैंकले भूमिसँग सम्बन्धित रहेर काम गर्छ । यी बैंकहरू बारे हामी धेरै जानकार छौँ नि । तर हामीमध्ये धेरैले नसुनेको बैंक हो, फुड बैंक । मुख्यतया खाद्य संकलन, प्रशाेधन, भण्डारण तथा बिक्रीमा केन्द्रित फुड बैंकको विश्वका धेरै देशहरूमा सफल अभ्यास रहेका उदाहरणहरू छन् ।

कृषि पेशामै करिब दुई दशक बिताएका शंखरनाथ उप्रेतीले नेपालमा कृषकले भोग्नुपरेका अफ्ठ्यारालाई नजिकबाट महसुस गरे । कुनै समय कृषि फाम सञ्चालन गरेका उनले कहिले सरकारबाट घोषित कृषि अनुदानका लागि दुःख भोग्नुपर्‍याे त कहिले कृषि बीमाबाटै ठगिनुपर्‍याे । खेतबारीमा उत्पादन भएका खाद्यान्नलाई बजार पुर्‍याउने क्रममा त उनी निराश नै भए ।

कृषि क्षेत्रमा रहेका समस्या बुझेसँगै उनलाई लाग्यो कि यसरी सामान्य रूपले नेपालमा कृषिमा काम गरेर नहुने रहेछ ।त्यसपछि उनमा नेपालभित्रको कृषिमा विद्यमान स–साना समस्याको समाधान गर्नुपर्छ भन्ने सोच पलायाे । शंखरले नजिकका साथीहरूसँग छलफल गर्न थाले । बिस्तारै कृषिविद् लगायतसँग जोडिएर छलफल गरे ।

कृषि उत्पादन, सुरक्षित भण्डारण, बिक्री वितरण, अनुसन्धान लगायतका काम गर्दै कृषि पेशालाई सम्मानित र मर्यादित बनाई मुलुकलाई खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर बनाउने लक्ष्यका साथ काम गर्ने सोचमा सबैजसो एकमत भए । अन्ततः अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा सफल उदाहरण पस्किरहेको फुड बैंकको मोडलमा नेपालमा पनि तीन वर्षअघि शंखरसहितको समूहले राष्ट्रिय खाद्य बैंकको सुरुवात गर्‍यो ।

किसानले उत्पादन गरेका कृषि उपजहरूको उत्पादन, भण्डारण र बजारीकरण गरी उनीहरूको आयआर्जनमा वृद्धि गर्ने परिकल्पनाका साथ स्पापित राष्ट्रिय खाद्य बैंकले काम थाल्यो । बैंकका अध्यक्षसमेत रहेका उप्रेतीका अनुसार हाल कृषि क्षेत्रमा परम्परादेखिका असल अभ्यासहरूलाई प्रोत्साहन तथा प्रवर्द्धन गर्नुका साथै कृषिमा देखापरेका नयाँ प्रविधिहरूको विकाससमेत गर्दै लैजाने योजनामा काम भइरहेकाे छ ।

साथै वातावरणको संरक्षण तथा पारिस्थितिक प्रणालीहरूको संरक्षण गर्दै जैविक विविधता कायम राख्ने विषयमा समेत केन्द्रित भएर खाद्य बैंकले काम गरिरहेको उनी बताउँछन् । हाल खाद्य बैंकमा किसान, मजदुर, उद्यमी, व्यवसायी, शिक्षकलगायत सबै क्षेत्रका गरी ८ सय ९१ जना शेयर सदस्य संख्या पुगेको छ ।

बैंकले कर्णाली प्रदेशका कागनो, चिनो, सिमी, बोडी तथा कोशी प्रदेशका मकै, कोदो, गेडागुडी त्यस्तै लुम्बिनी प्रदेशका बास्मती चामल, तेल लगायत २८ जिल्लामा उत्पादित मुख्य तेल र अन्न बालीबाट संकलित खाद्यान्नसँगै मह र घ्यु संकलन गरेर मध्यपुर ठिमीस्थित आफ्नै आर.के बी. मार्टमार्फत् बिक्री वितरण गरिरहेको छ ।

खाद्य बैंकले स्थानीय सरकारसँग समन्वय गरेर स्थानीय कृषि शहकारी समूहसँगको छलफलपछि त्रिपक्षीय योजना बनाउँछ । स्थानीय माटो, हावापानी लगायतको परीक्षणपश्चात त्यहाँ कस्ता खाद्यान्न लगाउन सकिन्छ भन्ने कुरा निर्क्याैल गरिन्छ । किसानलाई आवश्यक परामर्श दिनुका साथै व्यवस्थापनमा समेत सहयाेग गर्छ ।

किसानले उत्पादन गरेका खाद्यान्न बैंकले खरिद गरेर बिक्री वितरण गर्छ । बैंकको योजनाअन्तर्गत एउटा सिंगो गाउँ तथा क्षेत्रमा एउटै खेती प्रणाली लागू गरिएको र संस्थासँग अहिले करिब दुई लाख किसान जोडिएको पाेखरेलकाे दाबी छ । कृषि पेशालाई सम्मानित र मर्यादित बनाई मुलुकलाई खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर बनाउने राष्ट्रिय खाद्य बैंकको मुख्य लक्ष्य रहेको उनी बताउँछन् ।

जसका लागि बैंकले अल्पकालीन, मध्यकालीन र दीर्घकालीन योजना बनाएर काम गरिरहेको पाेखरेलले बताए । उनी भन्छन् ‘विद्यमान अवस्थामा नेपाली कानुनी व्यवस्था, प्राकृतिक लगायत चुनौतीकाबीच काम गर्न सजिलो त छैन । तर पनि आगामी पाँच वर्षभित्र नेपालका ७७ वटै जिल्लामा राष्ट्रिय खाद्य बैंकको पहुँच पुर्‍याउने लक्ष्यका साथ हामी काम गरिरहेका छौँ ।’

प्रकाशित मिति: बुधबार, पुस २५, २०८० ०८:५८