आउँदो वर्ष पनि रुस-युक्रेन युद्ध नरोकिने पाँच कारण

A+ A A-

झण्डै दुई वर्षसम्म अन्तर्राष्ट्रिय समाचारमा छाएको युक्रेन-युद्ध सन् २०२४ मा पनि जारी रहनेछ । तर, यसको विकसित रूप अब फरक तरिकाको हुने अड्कल गरिँदै छ । यसको कारक विभिन्न पाँच फ्याक्टरलाई मानिएको छ ।

पैसा अनि पैसा

फेब्रुअरी २०२२ मा पूर्ण रूपले युद्धको सुरुवातमा रुसको सामना गर्ने युक्रेनको क्षमताले धेरै मान्छेलाई आश्चर्यचकित पारिदियो । यसको प्रमुख कारण थियो, युक्रेनलाई उसका अन्तर्राष्ट्रिय साझेदारहरूले हतियार दिनु ।

तर, सन् २०२४ मा यसमा परिवर्तन आउने सम्भावना छ, किनकि दुई सहायता प्याकेज रोकिएका छन् ।

युक्रेनलाई सहायता दिनका लागि अमेरिकी सरकारले कांग्रेसमा भोट गराउनुपर्ने हुन्छ । यो अन्य खर्चहरूमा रिपब्लिकन र डेमोक्र्याटबीच चर्चासँग जोडिएको हुन्छ । ६१ विलियन डलरको सैन्य प्याकेजमा जनवरीको सुरुवातसम्म पुनः सोचविचार हुने सम्भावना छैन ।

यता, युरोपेली संघमा ५० अर्ब युरो (५५ अर्ब डलर वा ४३ अर्ब पाउन्ड) को एउटा सम्झौता उसका सदस्यमध्ये एक हंगेरी र अन्य सदस्यहरूको तनावपूर्ण परिस्थितिसँग जोडिएको छ । युरोपेली संघका अन्य सदस्यहरूभन्दा अलग हंगेरी रुसको समर्थनमा छ । युक्रेनलाई दिँदै आएका सहायताहरू पूर्णतः रोकिनुपर्ने हंगेरीको चाहना छ ।

हतियारको आपूर्तिमा कमी

विदेशी सहायता पाउन ढिला भएकाले युक्रेनी सेनाको हतियार आपूर्ति गर्ने क्षमता कमजोर भइरहेको छ । त्यसैले युक्रेनको चिन्ता बढ्दो छ । र, यसले रुसको आत्मविश्वास बढाइरहेको छ ।

यस वर्षको अन्त्यमा पत्रकार सम्मेलनमा रुसी राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनले आफ्नो देशको सैन्य शक्ति लगातार बढिरहेको दाबी गरेका थिए ।

उता, वर्षको अन्तिममै मिडियासँगको कुराकानीमा युक्रेनका राष्ट्रपति भोलोदिमिर जेलेन्स्कीले स्थिति जटिल भएको स्वीकारेका थिए । तर, सैन्य सहायताको विषय चाँडोभन्दा चाँडो सम्बोधन हुने अपेक्षा पनि उनले व्यक्त गरेका थिए । रुससँगको युद्धमा महत्त्वपूर्ण साबित भएको ड्रोनको उत्पादन बढाउन पनि युक्रेन सक्षम हुने उनको विश्वास थियो ।

नोभेम्बरमा युरोपेली संघले सन् २०२४ सम्म युक्रेनलाई १ सय ५५ मिमिका १० लाख गोली दिने आफ्नो लक्ष्य पूरा नहुने बताएको थियो । राष्ट्रपति जेलेन्स्कीले युक्रेनबाट जवाफी आक्रमण पहिल्यै सुरु नगरिदिनुको एक कारण हतियारको कमी हुनु रहेको बताएका थिए । बीबीसीलाई दिएको अन्तर्वार्तामा युक्रेनी सेनाका एक अधिकारीले आफूहरूले गोलीको बचत गर्नुपरिरहेको बताएका थिए ।

कम हतियार हुनुको अर्थ युक्रेनले अझै धेरै जमिन छोड्नुपर्ने हुन सक्छ भन्ने पनि हो । यति बेला युक्रेनको करिब १७ प्रतिशत क्षेत्र रुसको नियन्त्रणमा छ ।

युद्धका कारण युक्रेनको अर्थव्यवस्थाले १ सय ५० अर्ब डलरको घाटा बेहोरिसकेको बताइन्छ । सन् २०२४ मा सेनामाथि ४३ दशमलव २ अर्ब डलर खर्च गर्ने युक्रेनको योजना छ । रुसको सैन्य बजेट रेकर्ड १ सय १२ अर्ब डलरको हुने अनुमान गरिएको छ ।

जनशक्तिको कमी

पर्याप्त सैनिक राख्न दुवै देशका लागि एउटा ठूलो चुनौती हुनेछ । फेब्रुअरी २०२२ भन्दा अघि युक्रेनको जनसंख्या करिब ४ करोड ४० लाख थियो ।

एक अनुमानअनुसार, करिब ६० लाख युक्रेनीले देश छोडिसकेका छन् । यद्यपि, यीमध्ये कैयौँ मानिस फर्किसकेको पनि बताइन्छ । रुसी कब्जा र लगातार आक्रमणका कारण सयौँ, हजारौँ मानिस आन्तरिक रूपले विस्थापित भएका छन् भने हजारौँ नागरिकको मृत्यु भएको छ ।

यस्तोमा सैनिकको संख्या बढाउनु र उनीहरूलाई प्रशिक्षित गर्नु एउटा चुनौतीपूर्ण काम नै हो । मार्सल लअन्तर्गत युक्रेनले १८ देखि ६० वर्ष आयुका पुरुषलाई देश छोड्न प्रतिबन्ध लगाएको छ । हालै मात्र युक्रेनका रक्षामन्त्री रुस्तम उमेरोभले आफ्नो देशले विदेशमा बस्ने युक्रेनी पुरुषलाई सैन्य ड्युटीका लागि रिपोर्ट गर्न भन्नुपर्ने आवश्यकता पर्न सक्ने बताएका थिए ।

युवा अवस्थाका हजारौँ युक्रेनी पुरुष विदेशमा रहेको बताइन्छ । एस्टोनियाले आफ्नो देशमा रहेका युक्रेनीलाई सेनाका लागि तयार गर्न युक्रेनलाई मद्दत गर्ने पहिल्यै बताएको थियो ।

उता रुससँग ठूलो सेना र ठूलो जनसंख्या छ । दुई वर्षको युद्धमा उसले भारी क्षति व्यहोरेको छ । सैन्य विशेषज्ञ र सैनिकले ‘मिट ग्राइन्डर’ शैलीको युद्धको चर्चा गरेका छन् ।

उसका कैयौँ सर्वश्रेष्ठ प्रशिक्षित सैनिक समाप्त भएका छन्, जस्तै; विशिष्ट प्याराट्रुपर्स र वायु सेनाको दल । उनीहरूको प्रशिक्षण असाध्यै महँगो हुन्छ र यसमा वर्षौंको समय लाग्छ ।

युक्रेनमाथि आक्रमणपछि १० लाखभन्दा बढी रुसीले देश छोडेको बताइन्छ । रुसी अधिकारीहरूले सेनामा फेरि भर्ती गर्न कैदीहरू र गैरकानुनी रूपमा बसिरहेका प्रवासीको सहारा लिएका छन् ।

कुनै पनि पक्षले यो युद्धमा अहिलेसम्म भएको सैन्य क्षतिलाई पूर्ण रूपले सार्वजनिक गरेका छैनन् । तर, युक्रेनमा हजारौँको संख्यामा नोक्सान भएको अनुमान छ ।

बीबीसीको रुसी सेवाले यही डिसेम्बरको अन्त्यमा तयार गरेको सूचीमा युद्धमा मारिएका रुसी सैनिकको संख्या ४० हजारभन्दा धेरै थियो ।

अमेरिकी गुप्तचर विभागले हालै मात्र आफ्नो रिपोर्ट सार्वजनिक गर्दै मारिएका वा घाइते भएका रुसी सैनिकको संख्या ३ लाख १५ हजारसम्म हुन सक्ने दाबी गरेको छ ।

चाहना र आवश्यकताप्रतिकूल परिस्थिति

किभ (युक्रेनको राजधानी) को सबैभन्दा ठूलो चिन्ता तथाकथित् ‘युक्रेनी थकान’ को हो, उसले साझेदार मानेका देशबाट पाइरहेको सहानुभूति र समर्थनमा कमी आइरहेको छ ।

नेदरल्यान्ड्स र स्लोभाकियामा हालै भएको चुनावका कारण पहिल्यैदेखि समर्थनमा कमी देखिएको छ । स्लोभाकियाले युक्रेनलाई दिइरहेको एउटा ठूलो सहायता प्याकेज रोकिदिएको छ । उता नेदरल्यान्ड्सले निकै पहिला वचन दिएको एफ–१६ जेट पनि पठाउन सकेन ।

नोभेम्बर २०२४ मा अमेरिकामा हुने राष्ट्रपति चुनावसँगै ह्वाइट हाउसमा डोनाल्ड ट्रम्पको पुनरागमनको अर्थ युक्रेन र रुसप्रति नीतिमा गम्भीर संशोधन हुन सक्छ ।

अमेरिकामा भएको जनमत सर्वेक्षणले वाशिंगटनले युक्रेनलाई गरिरहेको सहयोग सीमाभन्दा बढी भयो भन्नेहरूको संख्या २१ प्रतिशतबाट बढेर ४१ प्रतिशत पुगिसकेको छ । युरोपेली संघका २७ मध्ये ८ देशका नागरिक युक्रेनलाई सहायता दिइएकोमा असन्तुष्ट छन् ।

युक्रेन र रुस दुवै नयाँ वर्षमा ‘ग्लोबल साउथ’ मा समर्थन हासिल गर्न प्रयासरत रहनेछन् । परम्परागत रूपमा मध्यपूर्व, ल्याटिन अमेरिका र अफ्रिकाका केही देश अमेरिकाको विरोधमा रुससँग मित्रवत् छन् । उता युद्धको सुरुवातपछि रुसले जहाँजहाँ आफ्नो स्थितिलाई बलियो बनाउने प्रयास गरेको छ, त्यहाँत्यहाँ युक्रेनले पनि प्रभाव बढाउने काम गरेको देखिन्छ ।

एक वर्षयता रुसका विदेशमन्त्री सर्गेई लाभरोभले चारपल्ट अफ्रिकाको यात्रा गरे । यस क्रममा उनले १४ देशको भ्रमण गरे । उता युक्रेनका विदेशमन्त्री दिमित्रो कुलेबाले अफ्रिकाको दुई यात्रामा ९ देशको भ्रमण गरे ।

युक्रेनले अफ्रिकामा रुसी प्रभावसँग प्रतिस्पर्धा गर्न संघर्ष गर्नेछ, जहाँ रुसी प्रचार एवं केही देशमा भाडाको समूह रुसको प्रभावलाई बलियो पार्नमा प्रभावकारी उपकरण हो ।

दुवै पक्षको आ-आफ्नो अडान

‘यो युद्ध कहिले समाप्त हुन्छ ?’ यो प्रश्नको उत्तर खोज्ने कोसिस धेरै नेता र विशेषज्ञले गरिरहेका छन् ।

युक्रेनको भनाइमा रुसी कब्जाबाट मुक्ति र अन्तर्राष्ट्रियस्तरमा मान्यताप्राप्त सीमामा आफ्नो पुनरागमनबाट मात्रै युद्ध समाप्त हुनेछ ।

युक्रेनको चेतावनी छ, रुससँग सम्झौता गर्दा मस्कोको तर्फबाट मात्र होइन, संसारका अन्य हिस्सामा अन्य मानिसद्वारा हुने कब्जालाई प्रोत्साहित गर्नेछ ।

उता रुस भने आफू पश्चिमासँगको ठूलो संघर्षमा फसेको बताउँछ । उसको भनाइमा आवश्यकता महसुस हुँदासम्म ऊ लडिरहनेछ ।

दुवै पक्षको अडान हेर्दा युद्ध आउने वर्ष समाप्त हुने सम्भावना छैन । यो युद्ध कठोर अग्रिम पंक्ति, अब हुने क्षति, युक्रेनमा मृत्यु र विनाशले दिनहुँ पैदा हुने खतरा र रुसका लागि अझै धेरै पृथकता र आर्थिक कठिनाइका साथ जारी रहनेछ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस १४, २०८० ०७:००