पार्टी र सत्तामा दशकौँदेखि हालीमुहाली गर्नेहरूले बिगारेको देश

A+ A A-

विकसित देशमा हेर्दा एउटा नेता राष्ट्रको हित र जनताको जीवनस्तर सुधारको योजनासहित सत्तामा पुग्छ । आफ्नो क्षमताले भ्याएको योगदान गर्छ र तोकेको अवधिपछि सार्वजनिक जीवनमा फर्किन्छ । सार्वजनिक जीवन पनि व्यावसायिक काम गरेर जीविका चलाएको देखिन्छ । उदाहरणका लागि भारतका दिवंगत पूर्वराष्ट्रपति अब्दुल कलाम, अमेरिकाका पूर्वप्रधानमन्त्री बाराक ओबामालाई लिन सकिन्छ । लामो समय सत्ता चलाएका सिंगापुरका लि क्वान यु र मलेसियाका महाथिर मोहम्मद यसको विपरीत हुन् । तिनमा राष्ट्रलाई विकसित बनाउने हुटहुटी थियो । अफ्रिकाका धेरैजसो राष्ट्रमा लामो सत्ता चलाउनेले देशलाई कति खराब अवस्थामा पुर्‍याए । त्यो हाम्रासामु प्रस्ट उदाहरण छ ।

नेपालमा २०४६ सालमा प्रजातन्त्र पुनर्स्थापनापछि राज्यसत्तामा पुगेका अनुहार सम्झे मात्रै पुग्छ । त्यसमा गणतन्त्रपछि थपिएका अनुहारलाई लिने हो भने उनीहरू कति पटक सत्तामा पुगे, त्यसको गन्ती नै छैन । पार्टी र सत्ता दुवैमा उनीहरूकै हालीमुहाली छ । अमेरिकी राष्ट्रपतिको कार्यकाल सकिएपछि बाराक ओबामा गैरराजनीतिक व्यावसायिक काममा फर्किए । हाम्रा नेताहरू अनेक चलखेल गर्दै दशकौँदेखि पार्टी र सत्ताको वरिपरि घुमिरहेका छन् । उनीहरूले सत्ता देश र जनताका लागि भन्दा आफ्ना लागि र आफ्नो परिवारको स्वार्थ पूरा गर्न चलाएका छन् । त्यसैको नतिजा हो, एसियामा नेपाल पुछारमा दरिन पुगेको छ । सिन्डिकेटजस्तै सत्ता चलाएका यिनीहरू विश्राम लिन पनि तयार छैनन् र आफूले गरेका अपराध र दोष स्वीकार्न पनि । लामो समय आफ्नो स्वार्थमा रमाउने एउटै अनुहारले सत्ता चलाउँदा त्यसबाट पर्ने असर हामीले बुझ्नु जरुरी छ ।

यथास्थितिः एउटै नेतृत्वले सत्ता चलाउँदा यथास्थितिमै रमाउन सक्छ । किनकि, नेताको व्यक्तिगत स्वार्थले परिवर्तन चाहँदैन र त्यसलाई प्रतिरोध गर्ने सम्भावना रहन्छ । समयानुसार विकसित परिस्थितिहरू उनीहरूको अनुकूल नहुन सक्छ ।

अधिनायकवादी चरित्रः यस्तो परिस्थितिले नेताहरूमा अधिनायकवादी प्रवृत्तिहरू विकास हुने सम्भावना रहन्छ । यसले स्वतन्त्रतामा हस्तक्षेप हुने जोखिम बढाउँछ र राजनीतिज्ञहरू आफू बलियो हुन शक्ति केन्द्रित गर्ने र राजनीतिक स्वतन्त्रताहरूलाई सीमित गर्ने हुन सक्छ । नेपालमा अहिले पार्टीभित्र जसले नेतृत्वको विरुद्ध बोल्छ, उसलाई किनारा लगाउने प्रचलन बढ्दै गएको छ । त्यसको उदाहरणका रूपमा भीम रावल, कर्ण मल्ल, लोकेन्द्र विष्टलाई लिन सकिन्छ ।

भ्रष्टाचार र नातावादः समयसँगै सत्ता एक निश्चित घेराभित्र सीमित गरेर आफ्नो शक्ति आफ्नो परिवार र आसेपासेमा सीमित गरेर भ्रष्टाचार र नातावादलाई बढावा दिने काम गरिन्छ । नेपालको सत्तामा हालीमुहाली अहिले पार्टी प्रमुखका छोराछोरी, श्रीमती, बुहारी, सालासाली, ज्वाइँ, सासूको छ । भ्रष्टाचारको प्रश्नमा पनि उनीहरू नै मुछिइरहेका छन् । त्यसै कारण जिम्मेवार निकाय पनि अनुसन्धान गर्नुभन्दा पनि तैँ चुप मै चुप छन् ।

नवप्रवर्तनमा बाधाः लामो समयसम्म शासन गर्ने नेता थेत्तरो हुन्छन् । उनीहरूमा नयाँ सोचको अभाव हुन्छ । जसले गर्दा राष्ट्रमा अनुसन्धान र नवप्रवर्तनमा बाधा पुग्छ ।

लोकतन्त्रीकरणमा क्षयीकरणः लामो समय एकै व्यक्तिले शासन गर्दा प्रजातान्त्रिक सिद्धान्तहरूलाई कमजोर पार्छ । नेतृत्व आफ्नो विरोध सुन्न चाहन्न । लोकतान्त्रिक अभ्यासलाई सत्ताको विरोधको रूपमा हेर्न थाल्छ । जब शक्ति एक व्यक्तिमा केन्द्रित हुन्छ, त्यस अवस्थामा नियन्त्रण र सन्तुलन मिलाउन गाह्रो हुन्छ । यसले राष्ट्रमा लोकतान्त्रिक अभ्यासमा क्षयीकरण गर्न सहयोग पुर्‍याउँछ ।

उत्साहमा कमीः नेतृत्वको निरन्तरताले शासन सत्ता सञ्चालनमा उत्साह घट्दै गएको अनुभव गर्न सकिन्छ । उत्साह घटेका कारण राज्य सञ्चालन र जनउत्तरदायित्वको प्रभावकारितामा ह्रास आउँछ । नेताहरूमा राज्य सञ्चालनको उत्साह कम हुँदा कामभन्दा पनि गफ गरेर जनता ठग्ने गरेको उदाहरण हाम्रा राजनीतिज्ञहरूलाई हेर्दा पुग्छ ।

नेपालले अहिले भोगिरहेका समस्याको मुख्य कारण दशकौँदेखि शक्ति केन्द्रमा हालीमुहाली गरेका र आफ्नो स्वार्थमा रमाएका राजनीतिज्ञहरू नै हुन् । उनीहरूको संकीर्ण दृष्टिकोणका कारण राष्ट्रले आर्थिक र सामाजिक समस्याबाट मुक्ति पाउन सकेको छैन । त्यसैले यी सब बेथितिको जिम्मेवारी लिएर नयाँ पुस्तालाई मार्गप्रशस्त गर्नुपर्छ ।

सामाजिक अशान्तिः सामाजिक इच्छा र आवश्यकताहरू पूरा गर्न नसकेपछि नागरिकमा असन्तुष्टि देख्न सकिन्छ । जसले गर्दा सञ्चार, सामाजिक सञ्जाल तथा सडकमा सरकारको विरोध देख्न सकिन्छ । सत्तामा बस्नेहरू त्यो आफ्नोविरुद्ध गरिएको विरोधको रूपमा बुझ्दछन् । अहिले नेपालको अवस्था त्यही स्थितिमा छ । सत्तामा बसेका नेताको विरुद्ध भएको विरोधलाई व्यवस्थाविरुद्ध भएको विरोधको रूपमा प्रचार गरिरहेका छन् । यसले राष्ट्रमा अशान्ति निम्त्याउँछ ।

नयाँ पुस्तासँग सोचमा अन्तरः एउटै नेतृत्व र नयाँ पुस्ताबीच वैचारिक संघर्षका सम्भावना हुन्छन् । युवापुस्ता यस्ता नेतृत्वसँग वैचारिक रूपले जोडिन सक्दैनन् । जसले गर्दा युवापुस्ताले आफ्नो विरोध विभिन्न माध्यमबाट सार्वजनिक गरिरहेका हुन्छन् । तर, सत्तामा बस्नेहरूले त्यसलाई सहज स्वीकार्दैनन् । गत वर्षको निर्वाचनमा बालेन शाह, हर्क साम्पाङ, गोपी हमालहरू स्वतन्त्र रूपमा निर्वाचित हुनु र रवि लामिछानेलगायतका नयाँ पार्टी र नेतृत्वले लाभ उठाउनुको पछाडि ती पनि कारण हुन् ।

जे गरे पनि हुन्छ भन्ने सोचः लामो समयसम्म सत्तामा रहँदा पनि जनअनुमोदन भइरहँदा सत्ता सञ्चालकहरूमा आफूले जे गरे पनि हुन्छ भन्ने साेच हुन्छ । आफ्नो स्वार्थका लागि नीति नियम कानुन बनाइन्छ । सरकारी सम्पत्तिमा आफ्नै सम्पत्तिसरह व्यवहार हुने गर्छ । आफ्नो स्वार्थ जोडिएकालाई विर्ता बाँडेसरह बाँड्ने काम गर्छन् । सरकारी आर्थिक स्रोत आफ्नै ढुकुटीसरह प्रयोग गर्छन् । नेपालमा सरकारी कलकारखाना बिक्री, नेपाल ट्रस्टको जग्गा लिज, राष्ट्रको ढुकुटीमा हालीमुहाली यसका उदाहरण हुन् ।

कर्मचारीतन्त्रमा राजनीतीकरणः आफूअनुकूल सत्ता सञ्चालन गर्न कमचारीतन्त्रमा राजनीतीकरण गरिन्छ । व्यावसायिक र दक्ष कर्मचारी पाखा लगाइन्छन् । आफ्नो स्वार्थसिद्ध गर्ने र आफूअनुकूल काम गर्नेले प्राथमिकता पाउँछन् । आफूनजिकका झोलेहरूले प्राथमिकता पाउँदा कर्मचारीतन्त्रले काम गर्दैन । बिस्तारै खराब व्यक्तिहरू अगाडि सारिँदा भ्रष्टाचार र बेथितिले प्रश्रय पाउँछ, जुन अहिले नेपाली कर्मचारीतन्त्रसँग नागरिकको असन्तुष्टिको मुख्य कारण हो ।

एकल नेतृत्वः सरकार र पार्टी प्रमुखहरूको व्यवहार स्वेच्छाचारी हुन्छ । उनीहरूको आदेश नै सर्वोपरि हुन्छ, कसैले विरोध गर्ने आँट गर्दैनन् । अहिले नेपालमा प्रमुख पार्टीहरूको अध्यक्ष र सभापतिको हैकम हेर्दा नै प्रस्ट हुन्छ, संसदभित्र होस् वा पार्टीको निर्णयमा, पार्टीको जिम्मेवार पदाधिकारीको विरोधको स्वर चुइँक्क पनि सुनिँदैन । महत्त्वपूर्ण राष्ट्रिय स्वार्थको विषयमा पनि उनीहरूको स्वार्थपूर्ण एकल नेतृत्व सर्वेसर्वा हुन्छ । उनीहरूको स्वार्थ र सनकको भार राष्ट्रले कहिलेसम्म बोक्ने हो, त्यो थाहा छैन ।

आर्थिक कुप्रबन्धनः यस्ता राजनीतिज्ञहरूको व्यक्तिगत स्वार्थ नै सर्वोपरि हुँदा देशमा आर्थिक कुप्रबन्धनका समस्याहरू देखा पर्न थाल्छन् । राष्ट्रमा देखिएका उदीयमान चुनौतीहरूलाई प्रभावकारी रूपमा सम्बोधन गर्न यस्ता नेतृत्व असफल हुन्छन् । कारण यस्ता समस्या सम्बोधन गर्नुभन्दा पनि आफ्नो स्वार्थमै नेतृत्वको ध्यान केन्द्रित हुन्छ । नेपालका राजनीतिक पार्टीका प्रमुखहरूको अर्थमन्त्रीको छनोट हेर्दा नै यो कुरा प्रस्ट हुन्छ ।

नवीनताको अभावः एउटै नेतृत्वको लामो निरन्तरताले नवीन विचारलाई अंगीकार गर्दैन । उनीहरू यथास्थितिमै रमाउन चाहन्छन् । नयाँ विचार, प्रगतिलाई सीमित गर्दछन् । विश्वव्यापी रूपमा चलिरहेको गतिशीलतालाई स्वीकार पनि गर्दैनन् र यस्ता परिवर्तनलाई निरुत्साहित गर्छन् ।

अन्त्यमा, नेपालले अहिले भोगिरहेका समस्याको मुख्य कारण दशकौँदेखि शक्ति केन्द्रमा हालीमुहाली गरेका र आफ्नो स्वार्थमा रमाएका राजनीतिज्ञ नै हुन् । उनीहरूको संकीर्ण दृष्टिकोणका कारण राष्ट्रले आर्थिक र सामाजिक समस्याबाट मुक्ति पाउन सकेको छैन । देशमा व्याप्त भ्रष्टाचार र बेथितिलाई संरक्षण गरेको जिम्मेवारी पनि उनीहरूले नै लिनुपर्छ र अब नयाँ पुस्तालाई मार्गप्रशस्त गर्नुपर्छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, पुस ९, २०८० ०७:१०