माइग्रेनबाट राहत दिन कति प्रभावकारी होला नयाँ औषधि ?

A+ A A-

गत २३ सेप्टेम्बरमा बेलायतले एउटा घोषणा गर्‍यो, जसबाट संसारका कैयौँ मानिसहरूको जिन्दगीमा ठूलो बदलाव आउन सक्छ ।

औषधिहरूलाई अनुमति दिने बेलायती संस्था नेसनल हेल्थ एन्ड केयर एक्सलेन्स (नाइस) ले माइग्रेनको नयाँ औषधिलाई अनुमति दियो । माइग्रेन अर्थात् तीव्र टाउको दुख्ने समस्या वर्तमान समयमा पेचिलो बिमार हो । संसारमा करिब १ अर्ब मानिस यसबाट पीडित छन् । माइग्रेनका कारण दैनिक कामहरूसमेत प्रभावित हुने गरी टाउको दुख्छ । यसबाट सम्बन्ध र नातासमेत प्रभावित हुन्छ ।

एक कदम अगाडि गएर नाइसले नयाँ औषधि माइग्रेनको सिकार भइसकेकाहरूलाई दिन सकिने निर्णय गरेको छ ।

माइग्रेन के हो ?

अमेरिकास्थित मेयो क्लिनिककी न्युरोलोजिस्ट डा. अमाल स्टर्लिङका अनुसार, माइग्रेनले टाउको मात्र दुखाउँदैन, यसले हाम्रो दिमागको काम गर्ने सबै तरिकालाई प्रभावित गरिदिन्छ ।

‘माइग्रेनको समस्या भएका व्यक्तिको उपचारका लागि एस्पिरिन मात्र काफी हुँदैन । यो बिमारले यति दुखाउँछ, जसका कारण दिमागको काम गर्ने क्षमता नै नराम्रोसँग प्रभावित हुन्छ’, डा. स्टर्लिङ भन्छिन् ।

डा. स्टर्लिङका अनुसार, माइग्रेनका लक्षणहरू विभिन्न चरणमा देखा पर्छन् । उनले भनिन्, ’माइग्रेनको पहिलो चरणमा केही न केही खाइरहन मन लाग्ने हुन्छ वा चिढचिढाहट हुन्छ । धेरै थकान महसुस हुन्छ । गर्धनमा दुखाइ सुरु हुन्छ । तीव्र टाउको दुखाइ पहिलो चरणको केही घण्टापछि सुरु हुन्छ । यस्तो बेला प्रकाश पनि तीव्र लाग्छ । शरीरमा झनझनाहट महसुस हुन्छ । र, सुँघ्ने क्षमता प्रभावित हुन्छ ।’

सबै बिरामीमा यस्तै लक्षण हुन्छन् भन्नेचाहिँ नहुने उनी बताउँछिन् । कतिपय मानिसमा यीमध्ये केही लक्षण मात्र पनि देखिन सक्छन् । तर, दुखाइ रोकिएपछि अन्तिम चरणमा दिमागले अस्पष्ट, धमिलो महसुस गर्छ । अनि अत्यधिक थकान महसुस हुन्छ । पुरुषको तुलनामा महिलाहरू माइग्रेनबाट बढी प्रभावित हुन्छन् । एक सोधका अनुसार, १५ देखि ३९ वर्ष उमेर समूहबीचका महिलामा दिमागी बिमारको सबैभन्दा ठूलो कारण माइग्रेन नै हो । यसका कारण बिरामीले काम गर्न पाउँदैनन् ।

‘माइग्रेनका बिरामीले काम गर्न नसक्दा अमेरिकामा ११ अर्ब डलरको नोक्सानी हुन्छ । माइग्रेनको दुखाइलाई बिर्सन कठिन हुन्छ । बिरामीलाई सधैँ अझै कठिन दुखाइ कुनै पनि बेला सुरु हुन सक्छ भन्ने चिन्ता हुन्छ । यही डरका कारण बिरामीले आज, भोलि वा दुई दिनपछिका कार्ययोजनाहरू बनाउन सक्दैनन्,’ उनी भन्छिन् ।

यो बिमार वंशाणुगत हो वा होइन भन्नेबारे डा. स्टर्लिङ प्रस्ट छैनन् । तर, यसको लक्षण अस्थमा जस्तै हुन्छ । यसले हप्तामा एकपल्ट मात्रै सताउन सक्छ वा बारम्बार सताउन सक्छ । महिनामा ८ देखि १५ दिनसम्म माइग्रेन हुने बिरामीलाई नियमित माइग्रेनको समस्यामा गनिन्छ । ८ दिनभन्दा कम टाउको दुखाइ हुनेलाई एपिसोडिक माइग्रेनको श्रेणीमा राखिन्छ । तर, कहिलेकाहीँ यो पत्ता लगाउन सजिलो हुँदैन ।

‘कतिपय बिरामीलाई लाग्छ, आफ्नो परिवारमा आफ्नी आमा वा दिदीबहिनीलाई टाउको दुख्ने समस्या हुनु अथवा अन्य मानिसलाई यस्तो समस्या हुनु कुनै विशेष कुरा होइन । माइग्रेनको समस्या डाक्टरलाई चेक गराएपछि मात्रै थाहा हुन्छ । टाउकोको एकातर्फी मात्रै दुख्नुचाहिँ माइग्रेन हो भन्ने भ्रम पनि कतिपय मानिसमा पाइन्छ । माइग्रेनबाट टाउकोको दुवैतिर दुखाइ हुन्छ,’ डाक्टर स्टर्लिङले भनिन् ।

उनका अनुसार, माइग्रेनको लक्षणबारे मानिसमा अरु पनि गलत धारणा छन् । कहिलेकाहीँ गर्धन वा साइनसबाट हुने टाउको दुखाइ र माइग्रेनबीच फरक छुट्याउन गाह्रो हुन्छ ।

भन्छिन्, ‘कहिलेकाहीँ माइग्रेनका लक्षण प्रस्ट र तीव्र हुँदैनन् । तर, चक्कर लाग्नु, टाउको दुख्नु माइग्रेनको स्थायी र प्रमुख लक्षण हो । सामान्यतः धेरै मान्छेलाई लाग्छ, यो कानमा समस्याका कारणले भइरहेको छ । तर, जाँच गर्दा कानमा कुनै समस्या देखिँदैन ।

खास समस्या के हो भने, कानले मस्तिष्कलाई सिग्नल पठाउँदा माइग्रेनबाट प्रभावित मस्तिष्कले सही तरिकाले प्रक्रिया गर्न सक्दैन । यही कारण शरीरको सन्तुलनमा अस्थिरता आउँछ वा टाउकोमा चक्कर महसुस हुन्छ । बेलैमा यसको उपचार नगरिएमा स्थिति थप बिग्रन सक्छ । अनि माइग्रेन क्रोनिक माइग्रेनमा परिणत हुन्छ । अहिलेसम्म माइग्रेनका लागि विशेष औषधि उपलब्ध छैन । अर्को, हरेक बिरामीमा फरक–फरक किसिमको माइग्रेन हुन सक्छ । त्यसैले कुन बिरामीलाई कुन औषधिले ठीक गर्छ भन्ने कुरा थाहा पाउन मुस्किल हुन्छ ।’

प्रयोग

न्यु साउथ वेल्स युनिभर्सिटीको जर्जियन इन्स्टिच्युट फर ग्लोबल हेल्थका शोधकर्ता डा. फरायदुन माइग्रेनकाे उपचार दुई तरिकाले हुने बताउँछन् । पहिलो, एक्युट ट्रिटमेन्ट अर्थात् वर्तमान समयमा माइग्रेनको समस्या झेलिरहेका बिरामीको उपचार । दोस्रो प्रिभेन्टिभ ट्रिटमेन्ट अर्थात् माइग्रेनको समस्या झेल्नु नपर्दाकै समयमा हुने उपचार । यसमा भविष्यमा माइग्रेनबाट जोगाउन उपचार गरिन्छ । दुवै उपचारमा फरक औषधिको प्रयोग हुन्छ ।

डा. फरायदुन भन्छन्, ‘माइग्रेनलाई नियन्त्रण गर्नका लागि हामी प्यारासिटामोल वा आइब्रुफेनजस्ता प्रयोग गर्छौं । खासगरी एक्युट माइग्रेन नियन्त्रणका लागि हामी ट्रिपटेनको प्रयोग गर्छौं ।’

बेस्सरी टाउको दुख्न थालेपछि ट्रिपटेन दिइन्छ । तर, माइग्रेनको दुखाइलाई कम गर्न एन्टिडिप्रेसेन्ट्स र ब्लड प्रेसर कम गर्ने औषधि दिइन्छ ।

‘यी दबाईहरू सजिलै उपलब्ध हुन्छन् । म इरानको हुँ, यहाँ पनि यी औषधि सजिलै पाउन सकिन्छ । यो दबाई सस्तो हुन्छ । खासगरी माइग्रेन नियन्त्रणका लागि बनेका दबाईहरू सबैतिर सजिलै पाइँदैनन् । त्यसैले जे पाइन्छ, त्यसैबाट काम चलाउनुपर्ने हुन्छ,’ उनले भने ।

तर, एन्टीडिप्रेसेन्ट र ब्लड प्रेसरका लागि प्रयोग हुने औषधि सबै बिरामीलाई दिन सकिँदैन । डाक्टर फरायदुनका अनुसार, ब्लड प्रेसर र अस्थमाका बिरामीलाई वा गर्भवती महिलालाई यी औषधि दिन हुँदैन । यी दबाई नहुँदा पनि माइग्रेनलाई नियन्त्रण गर्ने केही तरिका छन् ।

उनी भन्छन्, ‘नियमित व्यायाम गर्दा पनि मद्दत पुग्छ । यसबाट गर्धनमा हुने दुखाइ कम हुन्छ । एरोबिक व्यायामले पनि माइग्रेनलाई कम गर्न मद्दत गर्छ । एकदुईपल्ट डाक्टर भेट्दैमा माइग्रेन निको हुँदैन । यसमा संयमले काम लिनुपर्ने हुन्छ । किनकि धेरै तरिकालाई प्रयोग गरेर हेर्नुपर्छ । यो एक परीक्षण र गल्तीबाट थाहा हुने विषय पनि हाे, खासमा केले काम गरिरहेको छ, के निष्क्रिय छ भनेर ।’

चिकित्सा जगत्‌का विशेषज्ञहरू खासगरी माइग्रेनकै लागि भनेर बनेका औषधिहरूको प्रतीक्षा गरिरहेका छन् ।

सफलता

लन्डनस्थित किंङ्स कलेजका न्युरोलोजीका प्रोफेसर पिटर गोड्सबीका अनुसार, माइग्रेनबाट बच्नका लागि पहिलोपल्ट प्रभावकारी औषधि बनेको छ । यो औषधिले बिरामीको स्वास्थ्यमा निकै सुधार ल्याउन सक्छ । तर, यो औषधिले काम कसरी गर्छ त ?

प्रोफेसर गोड्सबी भन्छन्, ‘यो औषधिले सीजीआरपी नामक रसायनको प्रभावलाई रोक्न सक्छ । यही रसायनका कारण अत्यधिक टाउको दुख्छ । यो औषधि खासगरी माइग्रेनकै उपचारका लागि बनाइएको हो । यो चाँडै शरीरमा घुलमिल हुन्छ र दुखाइ सुरु हुनुअघि नै रोकिदिन्छ ।’

नयाँ औषधिको प्रयोग माइग्रेनको समस्या वा माइग्रेन रोक्नका लागि पनि प्रयोग गर्न सकिने उनी बताउँछन् । रिमिजिपेन्ट नामको यो औषधिले अन्तर्राष्ट्रिय प्रयोगका लागि अनुमति पाइसकेको छ । अमेरिकासहित ८० देशमा यसको प्रयोग गरिँदै छ । माइग्रेनलाई रोक्न वा नियन्त्रण गर्न यो औषधिलाई बेलायतले पनि अनुमति दिएको छ । तर, डाक्टरले यो दबाई कुनै खास अवस्थामा मात्रै लेखिदिन्छन् ।

प्रोफेसर पिटर गोड्सबी भन्छन्, ‘यो औषधि माइग्रेनको दुखाइलाई रोक्नका लागि दिइन्छ । तर महिनामा ४ वा त्योभन्दा बढी दिन माइग्रेनको दुखाइ खेपिरहेकाहरूले मात्र यो औषधि लिनुपर्ने हुन्छ । यसअघि माइग्रेनका लागि बनेका कम्तीमा तीन औषधि प्रभावकारी रहेनन् । ट्रिपटेनबाट हुने उपचार असफल भएपछि मात्र एक्युट ट्रिटमेन्टका लागि रिमिजिपेन्ट दिइन्छ ।'

रिमिजिपेन्ट निकै ठूलो सफलता हो । तैपनि आवश्यकताभन्दा बढी अपेक्षा यसबाट पनि गर्न नसकिने गोड्सबीकाे भनाइ छ ।

उनले भने, 'रिमिजिपेन्ट कुनै चमत्कारी औषधि होइन । कतिपय बिरामीलाई यसबाट निकै फाइदा भएको छ । तर, यो सबैका लागि फाइदाजनक छैन । खुसीकाे कुरा के भने, यो औषधिको साइडइफेक्न निकै कम छ । परीक्षणका क्रममा थाहा भएको थियो, यसको प्रयोग गर्नेमध्ये १ देखि २ प्रतिशत मान्छेलाई मात्र समस्या भएको थियो । तर, धेरैले माइग्रेनबाट मुक्ति पाएका छन् र उनीहरूको जीवन बदलिएको छ । त्यसैले केही वर्षमा यो औषधि बनाउने सोधकार्यमा सामेल हुनु मेरो करिअरको सबैभन्दा रोमाञ्चक समय साबित भएको छ ।’

तर, माइग्रेन नियन्त्रणको दिशामा अझै थप काम हुन बाँकी छ । अझै नयाँ औषधि बनाउन आवश्यक छ ।

भविष्य

नर्वेजियन सेन्टर फर हेडेक रिसर्चकी न्युरोलोजिस्ट लिसा रेस्टेड ओये नयाँ औषधिले धेरै मान्छेलाई माइग्रेनको पीडाबाट मुक्ति दिलाउने बताउँछिन् ।

न्युरोलोजिस्ट ओये भन्छन्, ‘माइग्रेनको व्यक्तिगत समस्यालाई हामीले गहिराईमा हेर्नुपर्छ । किन केही मान्छेलाई माइग्रेन हुन्छ र अरुलाई हुँदैन भन्ने कुरा हामीलाई थाहा छैन । माइग्रेनको दुखाई के कारणले हुन्छ, यो किन ट्रिगर हुन्छ ? माइग्रेनका बारेमा यस्ता धेरै प्रश्नको जवाफ अहिले हामीसँग छैन ।’

यी प्रश्नहरूको जवाफ मिलेपछि मात्रै उपचारको उत्कृष्ट विकल्प हामीले भेट्टाउन सक्छौँ ।

'म नरहेडमा माइग्रेनको उपचारका लागि औषधिबाहे अन्य विकल्पमाथि पनि सोध गरिरहेकी छु । धेरै मान्छेले माइग्रेनको सम्बन्ध तनावसँग भएको मान्यता राख्छन् । र, तनावलाई माइग्रेन हुनुको एक मुख्य कारण मानिन्छ । हामी माइग्रेन नियन्त्रणका लागि तनाव गर्ने तरिकामाथि सोध गरिरहेका छौँ,' उनले भनिन् ।

नरहेडले संसारका विभिन्न ठाउँमा सोधकर्तासित मिलेर काम गरिरहेको छ । यसमा आर्टिफिसियल इन्टेलिजेन्सको पनि प्रयोग गरिँदै छ । माइग्रेनको प्याटर्न र लक्षणहरूको सुरुवातबारे बढीभन्दा बढी जानकारी जुटाउन सकियोस् भनेर कम्युटरमा भारी मात्रामा माइग्रेनसम्बन्धी जानकारीहरू अपलोड गरी अध्ययन गर्ने काम पनि भइरहेको छ ।

‘आधुनिक प्रविधिबाट हामीले माइग्रेनको प्रभावलाई राम्रोसँग अनुमान लगाउन सक्नेछौँ । लक्षण देखिनुअघि नै माइग्रेनको उपचार गर्न सकिन्छ कि सकिँदैन भनेर हामीले थाहा पाउनेछौँ । अर्को कुरा, माइग्रेनकाे विशेष कुनै जिनसँग सम्बन्ध छ कि छैन भन्ने कुरा पनि पत्ता लगाउन सकिनेछ । यसबाट हामीले कुन बिरामीका लागि कस्तो औषधि बढी लाभदायक हुन्छ भन्ने कुरा पनि थाहा पाउनेछौँ ।’

ओयेका अनुसार, अहिले माइग्रेनकै लागि भनेर बनाइएका औषधिहरू महँगा छन् । सबैतिर उपलब्ध पनि छैनन् । आधुनिक प्रविधिको सहयोगमा पहिल्यैदेखि रहेका औषधिमा फेरबदल गरी माइग्रेनको उपचारका लागि नयाँ औषधि बनाउन सकिन्छ ।

आफू यस्तै खालको औषधिको क्लिनिकल ट्रायलमा संलग्न रहेको न्युरोलोजिस्ट ओये बताउँछिन् । यो औषधि उच्च रक्तचापको उपचारमा प्रयोग हुन्छ । यो सस्तो र सजिलै उपलब्ध छ । यो औषधि माइग्रेनको उपचारमा प्रभावकारी छ भन्ने पुष्टि भएमा संसारभर माइग्रेनको उपचारमा यो औषधिको प्रयोग सुरु हुन सक्छ ।

माइग्रेनका लागि नयाँ औषधि बनाउनुभन्दा पहिल्यै बनाइएका औषधिमा फेरबदल गरेर प्रयोग गरिँदा पैसा पनि जोगिने र पैसा पनि बच्ने विज्ञहरू बताउँछन् । (मूल सामग्रीका लागि यहाँ क्लिक गर्नुहोस्)

प्रकाशित मिति: शनिबार, पुस ७, २०८० ०९:००