नेपालका लागि पूर्वराजदूत रञ्जित रेको चासो– नेपाल मामिलामा भारत ब्याक फुटमा छ कि फ्रन्ट फुटमा ?

नेपालका लागि पूर्वराजदूत रञ्जित रेको चासो– नेपाल मामिलामा भारत ब्याक फुटमा छ कि फ्रन्ट फुटमा ?

A+ A A-

गोवाको एक रेस्टुरेन्टमा थिए–१६ नेपाली पत्रकार । ती पत्रकार नेपालका लागि भारतीय पूर्वराजदूत रञ्जित रेको पर्खाइमा छन् । मध्याह्नको १ बजे बजिसकेको थियो । सदावहार चर्को गर्मी हुने गोवा उस्तै । १६ नेपाली पत्रकार साता लामो भारत भ्रमणमा निस्केको बेला गोवा पुगेका हुन् । भ्रमणको अन्तिम दिन डिसेम्बर २ तारिखका दिन रेसँग नेपाली टोलीले भेट गर्ने तय भएको थियो ।

भेटका लागि रेले कुनै ठाँट भएको स्थान रोजेनन् । नेपाली आयोजकले तय गरेकै स्थलमा आउन उनी राजी भए । काठमाडाैंमा रेको छवि जे छ, त्यसरी हेर्दा पत्रकारले जहाँ बोलाए, त्यहीँ आउने अनुमान थिएन ।

मध्याह्न १ बजे आसपासमा रे नेपाली टोली भेट्न आइपुगे । सेतो बुट्टेदार हाफ सर्ट र खैरो रङको पाइन्टमा मन्द मुस्कानसहित रेस्टुरेन्टमा प्रवेश गरे । सामान्य शिष्टाचारपछि कुराकानी सुरु भयो । नेपाल मामिलामा दख्खल राख्ने रे शान्त थिए । उनी धेरै सुन्ने थोरै आफ्नो कुरा राख्ने मुडमा रहेको नेपाली पत्रकारले अनुमान लगाइसकेका थिए । काठमाडाैंमा देखिएको पछिल्लो अशान्त र उकुसमुकुस जति सुनेका थिए, त्योभन्दा बढ्ता पत्रकारबाट सुन्न र बुझ्न चाहेको अनुभूत हुन्थ्यो ।

रेसँगको भेटको चार दिनअघि दिल्लीस्थित विवेकानन्द इन्टरनेसनल फाउन्डेसनको अनतर्क्रियात्मक छलफमा पनि रेले गोवाबाट भर्चुअल सहभागिता जनाएका थिए । भर्चुअल भेटमा आफ्नो मूल सन्देश दिइसकेकाले पनि रेले समय लिएर नेपाली टोलीको कुरा सुन्न चाहन्थे ।

उनले बुझ्न चाहे– 'नेपालको अर्थतन्त्र कस्तो छ ?' नेपाली टोलीले उनलाई बैंकबाट कर्जा प्रवाह हुन नसकेको, शेयरबजार खस्केको, घरजग्गाको कारोबार हुन नसकेकोलगायतका ठूला र मसिना सबै अर्थतन्त्रका केस्राकेस्रा सुनाए । अनि उनी पत्रकारको मुखबाट सुन्न चाहन्थे आर्थिक मन्दीको अवस्थाबारेको व्याख्या ।

त्यसपछि रेको मुख्य चासो अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा थियो । उनले सोधे, ‘नेपालमा अरु अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल आवश्यक छ ?’ जवाफमा उनलाई तत्काल आवश्यक नरहेको देखिए पनि विमान पार्किङ, बढ्न सक्ने यात्रुको चापका कारण अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल आवश्यक रहेको जवाफ पत्रकारको थियो ।

गौतम बुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलका लागि हवाई रुट दिन भारतले आनाकानी गरिरहेको छ । चीन सरकारको ऋण लगानी भएको पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल पनि गतिशील रूपमा सञ्चालन हुन सकेको छैन । रेको अर्को मुख्य चासोको विषय थियो– नेपालमा देखिएको धार्मिक द्वन्द्व । नेपालमा देखिएको धार्मिक द्वन्द्वको अवस्था कस्तो छ र यो नयाँ मुद्दा हो कि होइन भन्ने उनको चासो थियो ।

धार्मिक द्वन्द्वको पछाडि कुनै शक्ति छ भन्ने कुरा बहसमा भयो । रेले सोधिहाले, 'त्यसको पछाडि कुन शक्ति छ ?' बहसमा आन्तरिक र बाह्य दुवै शक्ति रहेको प्रसंग उठ्यो । नेपालमा सार्वजनिक वृत्तमा बहस हुन्छ । यसमा भारत, चीन ईयूलगायतका देश र संस्थाहरूको रुचि छ भन्नेमा बहस भयो ।

पत्रकार दिल्ली यात्रामा हुँदा काठमाडाै‌ंमा दुर्गा प्रसाईंले व्यवस्थाकै विरुद्ध प्रदर्शन गरिरहेका थिए । प्रदर्शन लघुवित्त, मिटर ब्याजको समस्या र राजसंस्थाको मुद्दामा रुपान्तरित भएको थियो । खासमा ट्याक्टफुल रणनीति हुन्छ– भारतको । रेकै भनाइमा नेपाल–भारत सम्बन्धमा यस्ता आन्दोलनले असर पर्दैन र आन्तरिक मुद्दा हो । तर पनि भारतप्रति आशंका किन भन्ने रेको प्रश्न थियो ।

२०७२ सालमा संविधान जारी हुँदा भारतले संविधान जारी गर्दा नाकाबन्दी गरेको थियो । जतिबेला रे काठमाडाैंमा राजदूत थिए । रेकै भनाइमा त्यतिबेला भारतको ध्यान संविधानमा सबै पक्षको आवाज सम्बोधन हुनुपर्छ भन्ने थियो । तीनपटक नेपाललाई नाकाबन्दी गरेको भारतले आफूले भनेअनुसार नभएपछि प्रतिक्रिया आउने खालको गतिविधि गर्ने भन्ने भाष्य २०७२ सालको नाकाबन्दी थियो ।

‘त्यो बेलामा पनि सबैलाई मान्य हुने संविधान हुनुपर्छ भन्ने भारतको मान्यता थियो । जनताको प्रश्नको सम्बोधन संविधानमा थिएन । तत्कालीन मधेश आन्दोलन र सरकारबीच भएको सहमति सन् २०१३ को चुनावपछि आन्दोलनमा भएको प्रतिबद्धता बिर्सियो,’ रेले भने ।

रेको अर्को चासोको विषय थियो– जनता किन निराश ? नयाँ दलहरू स्वतन्त्र पार्टीको उदय के हो ? जवाफमा नेपाली परम्परागत राजनीतिक दलको नेतृत्व एकै हुँदाको परिणाम हो भन्ने थियो । खासमा दक्षिण एसियामै निराशा छ । नेपालमा नागरिकले त्यही नेतृत्वलाई कुनै समयमा पाठ सिकाउनुपर्छ भन्ने जवाफ हो भन्ने विषयमा विमर्श भयो । सडकमा भइरहेको व्यवस्थाविरोधी प्रदर्शनमा पनि रेको चासो थियो । जवाफमा यस्तो भिड दीर्घकालीन नभएको र हिजो कतै थियो, आज कतै छ भनेर पत्रकारले बताइरहेका थिए । हिन्दुवादी अभियानमा पनि केही प्रदर्शन देखिएको छ । यसले मूलधारको राजनीतिलाई असर नगर्ने पत्रकारहरूले सुनाए ।

रेको अर्को चासो थियो, ‘संविधान परिवर्तन आवश्यक छ ?’ खासमा उनी संविधानको स्थायित्वको कुरामा आशंका गरिरहेका थिए । सायद भारतको चाहना पनि संविधानको स्थायित्व के हो भन्नेमा देखिन्छ । हो, संविधान अपरिवर्तनीय होइन, संघीयताका अंगहरू संस्थागत भएका छैनन् र प्रदेशका लागि आवश्यक कानुन बनेका छैनन् । संघीयता संस्थागत गर्ने प्रक्रियामा छ । त्यसैले पत्रकारले प्रस्ट भने, 'दुईतिहाइ बहुमत ल्याए व्यवस्था वैधानिक तरिकाले परिवर्तन गर्न सकिन्छ ।'

अन्तर्राष्ट्रिय सम्बन्ध, आन्तरिक मामिला, पर्यटन, शिक्षा, कृषिलगायतका विषयमा बहस सकिएपछि रेले भारतको स्थान कहाँ छ भन्ने जिज्ञासा राखे । उनले प्रश्न गरे, ‘भारत ब्याक फुटमा छ कि फ्रन्ट फुटमा छ, कहाँ छ ?’ नेपाली टोलीले जवाफमा भन्यो, 'भारत फ्रन्ट फुटमा छ र रङ्ग फुटमा छ ।'

नेपालको समसामयिक अवस्थादेखि आफ्नो अडानसम्म खुलेर कुरा गरे रेले । पत्रकारहरूको कुरा सुनेपछि रेले नेपालले भारतमा निर्यात गरेको जलविद्युत्, बंगलादेश निर्यातको सम्झौता, पाइपलाइन विस्तार, नेपालको विकास रफ्तार बढ्दै गएको र भारतले गर्ने सहयोगको प्रसंग सम्झिए । नेपाल–भारतको सम्बन्ध संसारमा अद्वितीय रहेको भन्दै बुट्टा भरे ।

प्रकाशित मिति: मंगलबार, मंसिर १९, २०८० १७:३२