जलवायु परिवर्तनले पहाड र हिमाल उक्लियाे कीटजन्य राेगकाे संक्रमण

A+ A A-

कुनैबेला लामखुट्टे तराईको मात्र परजीविका रुपमा लिइन्थ्यो । तर, अब समय परिवर्तन् भइसकेको छ, तराईका लामखुट्टे हिमाल चढिसकेका छन् । यो सबै जलवायु परिवर्तन हुँदा देखिएका असरले हो । अहिले हिमाल र पहाडमा पनि तराईमा देखिने कीटजन्य समस्याहरू देखिन थालेका छन् ।

नेपालमा पहिलोपटक सन् २००४ मा डेंगीको संक्रमण पुष्टि भएको थियो । त्यो बेला चितवनमा एक जना विदेशी नागरिकमा संक्रमण देखिएको थियो ।

त्यसपछि सन् २००६ मा तराईका नौ जिल्लामा यसको संक्रमण देखियो । तर, गएको वर्ष ७७ जिल्लामा ५४ हजार ४८४ जना संक्रमित भेटिए । यसमध्ये काठमाडौंमा मात्रै १४ हजार ३७६ जना संक्रमित भेटिएका थिए ।

विज्ञहरूले पछिल्ला केही वर्षयता पहाड र हिमालमा डेंगीलगायत कीटजन्य रोगको संक्रमण देखिनुको प्रमुख कारण जलवायु परिवर्तनलाई लिने गरेका छन् ।

उसो त, विश्व स्वास्थ्य संगठनले जलवायु परिवर्तनका कारण विश्वभर सन् २०३० देखि २०५० सम्म कालाजार, इन्सेफ्लाइटिस, डेंगी, झाडावान्ता, कुपोषण, गर्मीलगायतका कारण २ लाखभन्दा बढी मानिसको मृत्यु हुने जनाएको छ । र, सन् २०३० सम्म यिनै स्वास्थ्य समस्याका कारण करिब ४ अर्ब अमेरिकी डलर खर्च हुने अनुमान गरिएको छ ।

जलवायु परिवर्तनका कारण मानिसको स्वास्थ्यमा विभिन्न असर देखिँदै गर्दा यसले पार्ने गरेका असरबारे विश्वव्यापी रूपमा ठूलो चर्चा हुँदै आएको छ । हुन त जलवायु परिवर्तनले असर पार्ने प्रमुख क्षेत्रमध्ये स्वास्थ्य पनि एक हो । जलवायु परिवर्तनले मानिसको स्वास्थ्यमा विभिन्न समस्या निम्तिन सक्छ ।

कस्ता समस्या निम्त्याउँछ ?

जलवायु परिवर्तनका कारण दूषित पानी, खाना, वायु प्रदूषण, पोषणको कमीका कारण विभिन्न रोगहरू उत्पन्न हुन सक्छन् । तर, नेपालमा जलवायु परिवर्तनले स्वास्थ्यमा पारेका असरबारे अनुसन्धान भने हुन सकेको छैन । विज्ञहरूका अनुसार भने नेपालमा जलवायु परिवर्तनका कारण कीटजन्य रोगबाहेक अन्य समस्या पनि देखिने गरेका छन् ।

त्यसैगरी, हात्तीपाइले रोग नेपालका ६१ जिल्लामा फैलिइसकेको छ । र, जलवायु परिवर्तनसँगै लामखुट्टे तराईबाट पहाडी क्षेत्रतिर सरिरहेको इपिडिमियोलोजी तथा रोग नियन्त्रण महाशाखाअन्तर्गत कीटजन्य रोग शाखा प्रमुख डा. गोकर्ण दाहाल बताउँछन् ।

पछिल्लो समय नेपालका उच्च पहाडी तथा हिमाली जिल्लामा समेत कीटजन्य रोगका बिरामी बढ्न थालेका छन् । तराईमा मात्र देखिने गरेका रोगहरू अहिले पहाडी तथा हिमाली जिल्लाहरूमा पनि देखिएका छन् । डा. दाहाल भन्छन्, ‘यसरी रोग देखिनुमा विभिन्न कारणहरू हुन सक्छन् । यातायातको माध्यमबाट सहजै रूपमा लामखुट्टे पहाड वा हिमालमा पुग्छन् । तर, जलवायु परिवर्तनका कारण लामखुट्टेको वासस्थानका लागि पहाडी तथा हिमाली क्षेत्र उपयुक्त बन्न थालेका छन् । त्यही कारणले पहाडी तथा हिमाली क्षेत्रमा समेत त्यस्ता रोगहरू पुग्न थालेका छन् ।’

यद्यपि, यससम्बन्धी नेपालमा अध्ययन भएको पाइँदैन । तर, विश्वमा भइरहेका केही अध्ययनहरूले यस्तो पत्ता लगाएका छन् । नेपालमा पनि यस विषयमा अध्ययन हुनुपर्छ भन्ने हेतुले काम भइरहेको डा. दाहाल बताउँछन् ।

जनस्वास्थ्यविज्ञ डा. बाबुराम मरासिनी डेंगी नेपालको उत्तरी भेगतिर फैलिरहेको बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘डेंगी संक्रमण गराउने लामखुट्टे १५०० मिटरभन्दा माथिको उचाइ पाइँदैनथ्यो । तर, अहिले ६००० मिटर माथिमा पनि डेंगी फिभर भएको पाइएको छ । यो अनियन्त्रित रूपमा देखिने गरेको छ । यसो हुँदा यसले ठूलो प्रभाव पारिरहेको छ ।’ डा. मरासिनीका अनुसार नेपालमा मात्र नभएर विश्वमै यस्तो समस्या बढेर गइरहेको छ ।

त्यस्तै, नेपालमा तापक्रमको तथ्यांक हेर्ने हो भने नेपालको समग्र तापक्रममा वृद्धि भएको छ । त्यसमा पनि तराईको तुलनामा पहाडी र हिमाली क्षेत्रमा तापक्रम बढ्ने क्रम बढी देखिएको छ । तापमान वृद्धिका कारण छोटो समयमा भारी वर्षा, खडेरी, बाढी, हिमपहिरो, लु, शीतलहर, वन डढेलो, पानीका मुहान सुक्ने भइरहेको विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएका छन् । जसले गर्दा नयाँनयाँ रोगको प्रकोप देखिने र रोग नयाँ ठाउँमा फैलिनेजस्ता समस्याहरू देखिने गरेका छन् । र, आगामी दिनमा जलवायु परिवर्तनले पार्ने समग्र असरहरूमध्ये स्वास्थ्यको क्षेत्र अझ बढी चुनौती थप्ने देखिएको डा. दाहाल बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, ‘पहिले नदेखिएका रोगहरूको सामना गर्नुपर्ने चुनौती थपिँदै गएको छ । हुन त पछिल्लो केही समययता पहिले कहिल्यै यस्ता रोगहरू नपाइएका उच्च भूभागमा तापक्रम वृद्धि भएसँगै अहिले देखिन थालेका छन् ।’

कीटजन्य रोगहरू सार्ने लामखुट्टे तथा भुसुनाहरू तराईबाट पहाडी तथा हिमाली जिल्लामा सर्दै गएको तथ्याङ्कले देखाएको छ । र, त्यही रोगले प्रकोपको रूपसमेत लिने गरेको पाइएको छ । त्यसो त यो समस्या नेपालमा मात्र नभएर भारत, बंगलादेश, भुटान, पाकिस्तान, अफगानिस्तानमा समेत देखिँदै आएको छ ।

जलवायु परिवर्तनका कारण विश्व नै प्रभावित भइरहेको छ । यस सबैभन्दा बढी गरिबी वा सीमान्तकृत समुदायका व्यक्तिहरू प्रभावित हुने गरेका छन् । त्यस्तै, जलवायु परिवर्तनकै कारण खाद्यान्नको अभाव भइरहेको छ । यसका कारण पौष्टिकतामा कमी देखिन थालेको छ । यही कारणले कुपोषण, पुड्कोपनाको समस्या बढ्दै गएको छ ।

त्यस्तै, नेपालमा बिरामी हुनेमा अधिंकाश सरुवा रोग नै हुने गरेको छ । र, वृद्धि भएको तापक्रमका कारण नसर्ने रोगमा मानसिक रोग, चोटपटक, मुटुरोग, क्यान्सर, मिर्गौलाको पत्थरी, अन्धोपना, कुपोषणका समस्या पनि देखिन थालेका छन् । यस्ता समस्याहरूबाट मृत्यु हुने खतरा पनि उच्च रहेको स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. प्रकाश बुढाथोकी बताउँछन् ।

मानसिक समस्या

जलवायु परिवर्तनका कारण प्राकृतिक प्रकोपका घटनाहरू बढ्ने गरेका छन् । यसका कारण हुने ठूलो जनधनको क्षतिले मानसिक तनाव वृद्धि भएको छ । यस्तै, जलवायु परिवर्तनले मौसमलाई प्रभावित पार्ने भएका कारण नेपालका अधिकांश क्षेत्रमा लामो समय खडेरी पर्ने, बेमौसमी पानी र हिउँ पर्ने, बाढी, पहिरो, पानीका मुहान सुक्ने भइरहेका छन् ।

यसो हुँदा मानिसको दैनिकी नै प्रभावित हुने गर्छ, जसले गर्दा मानिसको स्वभाव र व्यवहार नै परिवर्तन हुने हुन्छ । कतिपय मानिसमा चाँडै रिस उठ्ने, निराश हुने, आक्रोशित हुने, दु:खी हुने, निद्रा, खानपानमा समस्या देखिन सक्छ । र, यसले पछि एन्जाइटी, डिप्रेसनलगायतका समस्या निम्तिन सक्ने विभिन्न अध्ययनहरूले देखाएका छन् ।

तर, जलवायु परिवर्तनबाट उत्पन्न भइरहेका स्वास्थ्यका समस्याहरू झेल्नका लागि नेपालको कुनै तयारी भने देखिँदैन । हुन त देशको भौगोलिक बनावटका कारण यो चुनौतीपूर्ण भएको हुन सक्छ ।

स्वास्थ्य मन्त्रालय भने जलवायु परिवर्तनको प्रभावका कारण देखिन थालेका रोगहरूका बारेमा पहल गरेको पाइँदैन । यद्यपि मन्त्रालयले जलवायु परिवर्तनका कारण बढ्दै गएका रोगहरूको रोकथामका लागि सचेतनामूलक कार्यक्रमहरू गर्दै आइरहेको मन्त्रालयका प्रवक्ता डा. बुढाथोकी बताउँछन् ।

‘जलवायु परिवर्तनका कारण देखिइरहेका रोगहरूलाई पूर्ण रूपमा रोक्न त हामी सक्दैनौँ । तर, त्यसको रोकथामका लागि सचेतना फैलाउने काम भने गर्न सकिन्छ र त्यो काम हामीले गरिरहेका छौँ,’ उनी भन्छन्, ‘योबाहेक जलवायु परिवर्तनलाई न्यूनीकरण गर्नका लागि वन तथा वातावरण मन्त्रालयसँग स्वास्थ्य मन्त्रालयले समन्वय गरेर काम गरिरहेको छ ।’

जलवायु परिवर्तनका कारण मानवीय स्वास्थ्यमा गम्भीर समस्या देखिने क्रम बढ्दै जाँदा यसबाट परेको प्रभाव न्यूनीकरण गर्ने उपायबारे सबै क्षेत्र र वर्गबाट पहल गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिएको जानकारहरूले बताउँदै आइरहेका छन् ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, मंसिर १८, २०८० १६:३०