भारतमा दुत्कारिएको 'पनौती'ले दुखेको नेपाली मन (भिडियोसहित)

काभ्रे पनौती नगरपालिकाका मेयर रामशरण भण्डारी ।

A+ A A-

‘पनौती का मतलब अशुभ नहीं शुभ होता है ।’

भारतका चर्चित पत्रकार रविश कुमारले केही दिनअघि 'पनौती' शब्दबारे तयार पारेको एक भिडियो सामग्रीको शीर्षक हो यो । उनको आफ्नै युट्युब च्यानलबाट प्रसारित भिडियो २१ लाखभन्दा धेरैपटक हेरिसकिएको छ ।

खासगरी, भारतीय चलचित्र र टेलिसिरियलमा ‘पनौती’ शब्दलाई नकारात्मक अर्थमा धेरै प्रयोग भएको पाइन्छ । खेलाडीदेखि राजनीतिज्ञसम्मले 'हार र असफलता’ मा पनौती लागेको भन्ने गरेका छन् । यसको असर नेपालसम्मै परेको छ । हामीकहाँ पनि असफलता वा दशामा ‘पनौती’ लागेको भन्ने गरेको पाइन्छ । कतिपयले त कसैलाई होच्याउनु वा हियाउनुपर्दा ‘पनौती’ उपनाम दिन्छन् ।

नेपालमा यसबारे बहस भएको छैन तर भारतमा यतिखेर ‘पनौती’ शब्दबारे बहस छेडिएको छ ।

के पनौती आफैँमा नकारात्मक शब्द हो त ?

बृहत् नेपाली शब्दकोशमा पनौतीको शाब्दिक अर्थ ‘बाह्रवर्षे मेला लाग्ने काभ्रे जिल्लाको एक ठाउँ’ भनेर उल्लेख गरिएको छ । यसबाहेक पनौती शब्दको कुनै अर्को अर्थ छैन । भारतमा ‘पनौती’ शब्दको नकारात्मक अर्थमा प्रयोग भइरहँदा नेपालमा पनौती नगरका मेयर रामशरण भण्डारी दु:खी छन् । उनी भन्छन्, 'पनौती आफैँमा पुण्यभूमि हो। इन्द्रले शिवबाट वरदान पाएको पनौतीलाई भारतबाट जसरी गलत शब्दका नकारात्मक भाष्यका रूपमा कुप्रचार गरिएको छ, त्यसप्रति हामी अत्यन्तै दुःखी छौँ, त्यसप्रति खेद व्यक्त गर्छौं ।'

काभ्रेको पनौती लिच्छविकालदेखि नै अस्तित्वमा छ । यो नेपालको ऐतिहासिक शहर हो । इतिहास हेर्दा इसापूर्व १२७४ देखि १३०१ आनन्द मल्लको शासनकालका बेला प्राचीन् पनौतीको विकास भएको प्रमाण भेट्न सकिन्छ ।

पन्ध्रौँ, सोह्रौँ शताब्दीतिर लेखिएको तीर्थ ग्रन्थ नेपाल महात्म्यमा उल्लेख गरिएको १६६ तीर्थस्थलमध्ये पनौती पनि एक हो ।

काठमाडौंदेखि ३२ किलोमिटर दक्षिणपूर्वमा पर्ने मन्दिरैमन्दिरको नगर पनौती पुण्यमती र रोशीको संगमस्थलमा रहेको धार्मिक तथा ऐतिहासिक महत्त्व बोकेको पुरानो शहर हो । अनेक मठमन्दिर, देवालय तथा सत्तलका साथै यहाँ हुने विभिन्न मेला, पर्व, जात्रालगायत पनौतीका मुख्य विशेषता हुन् । पनौतीमा प्रत्येक १२ वर्षमा लाग्ने ऐतिहासिक तथा सांस्कृतिक मकर मेलाको आफ्नै विशेषता छ । एक महिनासम्म चल्ने १२ वर्षे पनौती मेला भर्न नेपालबाट मात्र होइन, भारतबाट पनि दैनिक लाखौँको संख्यामा भक्तजन आउने गर्छन् ।

फ्रान्सेली लेखक तथा अनुसन्धानकर्ता प्राध्यापक जेरार्ड टफिनले पनौतीमै बसेर बाह्रवर्षे मकर मेलाका बारेमा खोज तथा अनुसन्धान गरेका थिए । पनौती पर्यटकीय दृष्टिले प्रचुर सम्भावना बोकेको शहर रहेको जानकारहरू बताउँछन् । यद्यपि, उचित प्रचारप्रसार हुन नसक्दा यो बत्तीमुनिको अँध्यारोजस्तै बन्न पुगेको छ । पनौती किन ओझेल पर्‍यो त ? यसका धार्मिक, पर्यटकीय, ऐतिहासिक महत्त्व प्रचार गरी पर्यटक भित्र्याउन स्थानीय सरकारले के गर्दै छ त ?

नगरका मेयर भण्डारीका अनुसार, 'अहिले स्थानीय सरकार पनौतीका सम्पदाको पुनःनिर्माण तथा संरक्षण र त्यसको अपनत्व जनस्तरमै गराउँदै यस स्थानलाई विश्व सम्पदा सूचीमा सूचिकृत गर्न लागिपरेको छ ।'

२०५८ सालमा सरकारबाट ‘स्मारक क्षेत्र’ घोषित पनौतीलाई युनेस्कोले २०५२ सालमै मध्यकालीन वास्तुकला क्षेत्र भएकाले विश्व सम्पदामा सूचिकृत गर्न प्रस्ताव गरेको थियो । तर, सरकारको उदासीनताका कारण विश्व सम्पदामा सूचिकृत हुन सकेको छैन । पनौतीको इतिहास, धार्मिक, पर्यटकीय, पौराणिक महत्त्वको प्रचारप्रसार हुन नसक्दा नेपाल र भारतमा ‘पनौती’ शब्द गलत अर्थमा प्रयोग भइरहेको जानकारहरू बताउँछन् । यद्यपि, भारतमा बहस चलिरहेका बेला रविश कुमारले बनाएको भिडियो सामग्रीले थोरै भए पनि पनौतीबारे सही सूचना सम्प्रेषण भएको छ ।