मकवानपुरमा खोला नै कब्जा गरेर दोहन, जनप्रतिनिधिदेखि सीडीओसम्मको मिलेमतो आशंका

मकवानपुरमा खोला नै कब्जा गरेर दोहन, जनप्रतिनिधिदेखि सीडीओसम्मको मिलेमतो आशंका

A+ A A-

मकवानपुरको मनहरी खोलामा स्वार्थ समूहको इच्छा बमोजिम जनप्रतिनिधिदेखि जिल्लाका प्रशासकसम्म सहयोगी बन्दा महिनौँदेखि अवैध रूपमा खोला दोहन भइरहेको खुलेको छ ।

कानुन विपरीतका काम नियन्त्रण गर्ने दायित्व बोकेर बसेका जनप्रतिनिधिदेखि जिल्ला प्रशासन कार्यालयका प्रमुख (सीडीओ) नै अवैध कामको पक्षपोषणमा देखिएका छन् । घटना हो, राक्सिराङ गाउँपालिका र मनहरी गाउँपालिकाको सीमा क्षेत्रमा पर्ने मनहरी खोला भइरहेको नदीजन्य पदार्थ उत्खनन् । मनहरी बजारबाट करिब ५ सय मिटरभित्र (राक्सिराङतर्फ) खोलामा अवैध दोहन रोकिएको छैन ।

मनहरी खोलाले दुई गाउँपालिकालाई छुट्याएको छ । खोलाको दक्षिणतर्फ मनहरी गाउँपालिका र उत्तरतर्फ राक्सिराङ गाउँपालिका छन् । खोलाको दक्षिणतर्फ मनहरी गाउँपालिकाको कार्यक्षेत्रमा पर्ने दुईवटा क्रसरले अवैध खोला दोहन गरिरहेका हुन् ।

मनहरी क्रसर उद्योग र दारिमबास बालुवा उद्योगले भदौदेखि मंसिरसम्म पनि खोला दोहोन गरिरहेको पाइएको हो । गैरकानुनी रूपमा खोला दोहन भइरहँदा पनि जिल्ला अनुगमन समिति संयोजकसमेत रहेका जिल्ला समन्वय समितिका प्रमुख ललित घलान, समिति सहसंयोजक रहेका प्रमुख जिल्ला अधिकारी (सीडीओ) सूर्यप्रसाद सेढाईं, मनहरी गाउँपालिका प्रमुख रञ्जन कालाखेती, गाउँपालिकाको अनुगमन संयोजक उपप्रमुख सीता पुलामी मगरसम्म चुपचाप देखिएका छन् । मनहरी खोला दोहनमा जनप्रतिनिधिदेखि सीडीओसम्म मिलेमतो भएको एउटा पत्रले देखाउँछ ।

राक्सिराङ गाउँपालिका कार्यालयले ४ मंसिर २०८० मा मनहरी गाउँपालिका कार्यालयलाई पत्राचार गर्दै जिल्ला समन्वय समिति, जिल्ला प्रशासन, जिल्ला प्रहरी, डिभिजन वन कार्यालय राप्ती, इलाका प्रहरी कार्यालय मनहरी र प्रहरी चौकी चैनपुरलाई बोधार्थ दिएर अवैध दोहन रोक्न अनुरोध नै गरेको थियो । तर, जिसस प्रमुख, सीडीओ र मनहरी अध्यक्षको नजरअन्दाजले मनहरी खोला दोहनमा मिलेमतो रहेको प्रस्टै देखिएको छ । राक्सिराङ गाउँपालिकाले पटक-पटक मौखिक अनुरोध गर्दासमेत दोहन नरोकिएपछि अन्तिममा मात्रै पत्राचार गरेको अध्यक्ष राजकुमार मल्ल बताउँछन् ।

‘मैले पटक-पटक मौखिम रूपमा अनुगमन समितिका संयोजक जिसस प्रमुख घलानदेखि सीडीओ, मनहरीका अध्यक्षलाई पनि अनुरोध गरेको थिएँ । कतैबाट खोला दोहन रोक्न प्रयास नभएको पाइएपछि पत्राचार नै गर्नुपरेको हो । पत्राचार गरेर दोहन रोक्न भन्दा पनि रोकिएको छैन । धेरै पटक हारगुहार गर्दा पनि केही भएन’, मल्ले भने ।

दुई क्रसरले महिनौँदेखि दोहन गरिरहेको मनहरी खोलाबाट करिब ५ सय घरधुरी रहेको मनहरी बजार नजिकै पर्छ । ५ सय घरधुरीलाई प्रत्यक्ष असर पुग्ने गरी खोला दोहन हुँदा पनि सम्बन्धित निकाय मौन देखिनु आश्चर्यजनक छ । मनहरी क्रसर उद्योग र दारिमबास बालुवा उद्योगले दोहन गरिरहेको खोलामा वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन स्वीकृत नभएको राक्सिराङ गाउँपालिकाले जानकारी दिएको छ ।

khola dohan, manahari (4)1701063544.jpg

चालु आर्थिक वर्ष २०८०-८१ मा जिल्ला अनुगमन समितिले जिल्लाका १० वटै स्थानीय तहमा नदीजन्य पदार्थ उत्खनन्‌का लागि अनुमति दिएको छैन । जरिवाना नतिराई मनहरी गाउँपालिकाले नै अवैध नदीजन्य पदार्थ उत्खनन्‌मा पक्षपोषण गरिरहेको छ । चालु आर्थिक वर्षमा जिल्ला अनुगमन समितिले नयाँ वातावरणीय प्रभाव मूल्यांकन (आइईई) स्वीकृत नगर्नु, उत्खनन्‌मा ठेक्का लगाउन वा अमानतमा संकलनको अनुमति नदिएकाले सिधै खोलाबाट उत्खनन् गर्न पाइँदैन ।

मापदण्ड अनुसार विगतमा स्टक प्रमाणीत भइसकेको ढुंगा, गिट्टी, बालुवा राजश्व तिरेर निकासी गर्न र आइईई स्वीकृत भएको स्थानबाट मात्रै उत्खनन् गर्न पाइन्छ । मापदण्ड विपरीत उत्खनन् भएमा ऐनअनुसार कारबाहीको दायरामा ल्याउनुपर्छ । कानुनविपरीत भएको उत्खनन्‌मा प्रदेश आर्थिक ऐनको अनुसूची ६ बमोजिम प्रत्येक पटकको ढुवानीमा राजश्व तिरेको निस्सा र चलान पुर्जा साथमा रहेको नभेटिएमा (अप्रशोधित सामग्रीका हकमा) सवारीसाधनको क्षमताअनुसार सवारीको प्रतिघनमिटर क्षमतामा १ हजारका दरले जरिवाना गराउनुपर्ने व्यवस्था छ ।

मनहरी क्रसर उद्योग र दारिमबास बालुवा उद्योगले रातको समयमा नदीजन्य पदार्थ चोरी गर्दै आएको पाइएको छ । मनहरी खोलामा नदीजन्य पदार्थ निकालिएको खाल्डाखुल्डी कयौँ छन् । जुन सर्वसाधारणका लागि ‘काल’ बन्न सक्ने जोखिम छ । हिउँदमा मनहरी खोलाबाटै कैलाश र राक्सिराङ गाउँपालिका चल्ने सवारीसाधन र सर्वसाधारण हिँड्डुल गर्दछन् । ‘यहाँबाट दैनिक मान्छेहरू हिँड्डुल गरिरहन्छन् । पानीको दह बनेको खाल्डामा परेर कुनै मानवीय क्षति भएमा दोषी को हुन्छ ?’, राक्सिराङ अध्यक्ष मल्ल प्रश्न गर्छन् ।

राक्सिराङ गाउँपालिकाबाट आएको पत्रको विषयमा छलफल भइरहेको जिसस प्रमुख घलानले बताए । उनले खोला दोहन भएको क्षेत्रमा अनुगमन जाने बताए । घलान दोहन भइरहेको विषयमा मनहरीले चासो लिनुपर्ने दाबी गर्छन् । जबकि नदीजन्य पदार्थ चोरी निकासी भए त्यसको निरीक्षण र नियन्त्रण गर्ने प्रमुख दायित्व बोकेको जिल्ला अनुगमन समितिको संयोजक नै घलान छन् । गलत भएको पाइएमा कारबाही गर्ने उनले बताए । ‘मनहरीको चासोको विषय हो । मनहरीले हामीलाई पत्राचार गर्नु पर्थ्यो । मनहरीले कुनै जानकारी दिएको छैन’, उनले भने ।

प्रमुख जिल्ला अधिकारी सेढाईंले खोला उत्खनन् भइरहेको सूचना दिने स्रोतसँगै आधिकारिक जानकारी लिनुस् भन्ने जवाफ दिए । उनी मनहरी खोलामा भइरहेको दोहनको विषयमा कुनै जानकारी नआएको भन्दै पन्छिन खोजे । मनहरी गाउँपालिका अध्यक्ष कालाखेतीले राक्सिराङ गाउँपालिकाले गरेको पत्राचारको विषयमा अनविज्ञता देखाए । ‘मलाई अध्यक्षज्यूले फोनचाहिँ गर्नु भएको थियो । गाउँपालिकामा पत्र फेला पारेको छैन । म व्यस्त भएँ ।’, उनले भने ।

khola dohan, manahari (3)1701063560.jpg

मनहरी खोलाबाट राति नदीजन्य पदार्थ चोरी निकासी भइरहेकोबारे आफूलाई यसअघि नै जानकारी आएको र मनहरी प्रहरीलाई खबर गरेको भन्दै प्रहरीले खोलामा जाँदा कोही नभेटिएको जवाफ दिएको अध्यक्ष कालाखेतीको भनाइ छ । दोहन भएको क्षेत्र अध्यक्ष कालाखेतीको घरबाट २ किलोमिटर दूरीमा मात्रै छ । ‘त्यहाँ गएर बुझ्दा खोलामा खाल्डो देखियो । साधनहरू केही भेटिएनन् । हामीले सोध्दा खरिद गरेर ल्याएको माल हो भन्यो,’ उनले प्राविधिक पठाएर स्टक जाँच गर्ने र दोषी देखिए कारबाही गर्ने बताए ।

खोला नै थुनेर क्रसर

मनहरी गाउँपालिका-७ स्थित दारिमबास क्षेत्रमा रहेका दुवै क्रसर उद्योग अवैध हुन् । पुल, बस्ती र वन क्षेत्रबाट ५ सय मिटर टाढा मात्रै क्रसर उद्योग राख्न पाइन्छ । तर, मनहरी क्रसर उद्योग र दारिमबास बालुवा उद्योग मादपण्ड विपरीत छन् ।

मनहरी बजारबाट ५ सय मिटर नजिकै र वन क्षेत्रसँगै जोडिएका क्रसर तथा बालुवा उद्योग निर्वाध सञ्चालन भइरहेका छन् । मनहरी क्रसरले मनहरी खोला नै कब्जा गरेर नदीजन्य पदार्थ घाटगद्दी गरेको छ । खोला नै थुन्ने गरी स्थापित क्रसरका कारण नजिकैको मनहरी बजारमा देखिएको सम्भावित खतराबारे जनप्रतिनिधिदेखि सरोकारवाला निकाय नै मौन छन् । यहाँ रहेका क्रसरले सरकारी जग्गा अतिक्रमणसमेत गरेको दाबी गरिएको छ ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, मंसिर ११, २०८० ११:२६