चर्पीमा दाउरा राखेर जंगलमा शौच

A+ A A-

काठमाडौंको राष्ट्रिय सभागृहमा सरकारले नेपाललाई दक्षिण एशियाकै पहिलो खुला दिसामुक्त देश घोषणा गर्दैछ । यसको मतलव हरेक नेपालीका घर, हरेक चोक र व्यस्त स्थानमा समेत नागरिक शौचालयको पहुँचमा छन् भन्ने हो । तर, प्रदेश ५ को अवस्था हेर्ने हो भने भएका शौचालय दाउरा राख्ने स्थानका रूपमा प्रयोग भएका छन् भने कतिपय जिल्लामा शौचालयको पहुँच २१ प्रतिशत मात्र छ ।

बुटवल–बेलहिया सडकखण्ड जम्मा २४ किलोमिटर छ । ६ लेनको यो सडक निजी सवारीमा २० देखि २५ मिनेट र सार्वजनिक सवारीमा ३५ देखि ४० मिनेटमा यात्रा पूरा हुन्छ ।

२४ किलोमिटरको दूरीमा यात्रा गर्दा अचानक शौचालय आवश्यक परे मुख्य राजमार्ग किनारमा सार्वजनिक शौचालय छैनन् । परिणामतः विजुली पोल र झाडिको आडमा खुल्ला शौच गर्नुपर्ने बाध्यता छ ।

६ लेनको सडक निर्माण पूरा हुने अन्तिम प्रक्रियामा रहँदासमेत पानी पर्दा ओत लाग्ने स्थान र शौच गर्नका लागि शौचालय निर्माण नहुँदा यात्रा गर्नेहरु कुनै बहना बनाएर होटल धाउनुपर्ने बाध्यता छ ।

त्यति मात्र हाेइन, कतिपय स्थानमा भने भएका शौचालयको समेत सही सदुपयोग हुन सकेको छैन् । बुटवलको पुरानो बसपार्कमा रहेको सार्वजनिक शौचालय बन्द अवस्थामा छ । चौराह, बसपार्क, हाटबजारलाईन, दिपनगर, नेपालगञ्ज रोडलगायतका स्थानमा भएका शौचालय पनि दुर्गन्धित छन् । शुल्क तिरेर शौच गर्न शौचालयसम्म सर्वसाधारण पुग्दैनन् ।

बुटवल उपमहानगरपालिका जस्तै रुपन्देहीका १६ वटै स्थानीय तहमा पर्याप्त मात्रामा सार्वजनिक शौचालय छैनन् । गाउँ बस्तीमा त झन् यसको प्रयोग भएकै छैन भन्दा पनि हुन्छ । ‘विशेष गरी रुपन्देहीको दक्षिणी क्षेत्रका स्थानीय शौचालयको प्रयोग नै गर्दैनन्,’ लामो समयसम्म खानेपानी तथा सरसफाइ डिभिजन कार्यालयमा काम गरेका पूर्व कार्यालय प्रमुख नन्द वञ्जाडेले भने, ‘दक्षिणी क्षेत्रमा शौचालय दाउरा राख्नमा प्रयोगसमेत हुन्छ ।’

रुपन्देही जिल्ला ६ पुस २०७५ मा खुल्ला दिशामुक्त जिल्ला घोषणा भएको हो । घोषणा भए पनि रुपन्देहीका मुख्य शहर र दक्षिणी क्षेत्रमा समस्या जस्ताको त्यस्तै छ । यस्तो अवस्थामा नेपाल नै खुल्ला दिशामुक्त देश घोषणा भइरहेको छ ।

छैनन् शौचालय

लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिका-३, पडरियाका राजेन्द्र नटुवाको घरमा शौचालय छैन । उनीजस्तै पडरियास्थित भूमिहीन लोपोउन्मुख नटूआ जातिको आठ घरधूरीमा अझै शौचालय नबनेको स्थानीय राजेन्द्र नटुवाले बताए ।

रुपन्देहीे ६३औं खुल्ला दिसामुक्त जिल्ला हो भने प्रदेश ५ को ११औं पूर्ण सरसफाइयुक्त जिल्ला हो । तर, यो जिल्लामा अझै सबैै नागरिक शौचालयको पहुँचमा छैनन् ।

जिल्ला स्वछन्दता समिति रुपन्देही तथा जिल्ला समन्यवय समितिको तथ्यांकबमोजिम रुपन्देहीको शतप्रतिशत घरधूरीमा १ लाख ६३ हजार शौचालय निर्माण गरिसकेपछि बुद्धजन्म स्थल लुम्बिनीमा प्रदेश ५ का निर्माण तथा भौतिक योजना मन्त्री वैजनाथ चौधरीमार्फत साबुन पानीले हात धोएर पूर्णसरसफाइ युक्त जिल्ला घोषणा गरेका थिए ।

सरसफाइ अभियान सञ्चालन भएको तीन वर्षपछि पहिलो पटक १५ माघ २०६७ माघ १५ गते मा साविकको शंकरनगर गाविसलाई खुल्ला दिसामुक्त क्षेत्र घोषणा गरिएको थियो भने सबैभन्दा पछि १९ चैत २०७४ मा लुम्बिनी सांस्कृतिक नगरपालिकालाई खुल्ला दिसामुक्त घोषणा गरिएको थियो ।

५ वर्षअघि यस्तो थियो अवस्था

केन्द्रीय तथ्यांक विभागको पपुलेसन मोनोग्राफ २०१४ का अनुसार समग्रमा प्रदेश ५ का ५६ प्रतिशत घरधुरीमा शौचालय थियो । यसअनुसार यो प्रदेश तुलनात्मक रूपमा चौथो स्थानमा छ । शौचालयको व्यवस्था हेर्दा दाङ खुला दिशामुक्त घोषणा भएको छ । गुल्मी जिल्लामा ८१.६ प्रतिशत घरधुरीमा शौचालय छ ।

सबभन्दा कम रोल्पामा जम्मा २१.३ प्रतिशत घरधुरी र कपिलवस्तुमा ३१ प्रतिशत घरधुरीमा मात्र शौचालय छ । बाँके, बर्दिया र रुकुममा आधा भन्दा कम घरधुरीमा मात्र शौचालय छन् ।

रुपन्देहीमा ५८.२ प्रतिशत घरधुरी र नवलपरासीमा ६१.७ प्रतिशतमा शौचालयको सुविधा पुगेको प्रदेश ५ को स्थितिपत्रमा उल्लेख छ । योजना आयोगका उपाध्यक्ष डा. ईश्वर गौतमले ५ बर्ष पछिको मात्र तथ्याङ आफूहरूसँग भएको भन्दै अहिलेको तथ्यांकमा उल्लेख्य वृद्धि भएको हुन सक्ने बताए ।

प्रकाशित मिति: सोमबार, असोज १३, २०७६ १३:४८