जाजरकाेट भूकम्प प्रभावितको मानसिक स्वास्थ्यका लागि स्थानीय तहले 'मनकाे पेनकिलर' कसरी देलान् ?

जाजरकाेट भूकम्प प्रभावितको मानसिक स्वास्थ्यका लागि स्थानीय तहले 'मनकाे पेनकिलर' कसरी देलान् ?

A+ A A-

प्राकृतिक विपत्ति, महामारीजस्ता विपद्ले जति भाैतिक र मानवीय क्षति गराउँछ, त्याेभन्दा ज्यादा र दीर्घकालीन असर पार्छ मानसिक स्वास्थ्यमा । २०७२ सालकाे महाभूकम्पकाे बेलामा प्रभावित जिल्लाका स्थानीय मानसिक समस्यामा परेका थिए ।

त्यतिबेलाका विभिन्न अध्ययनले परिवारकाे सदस्य तथा भाैतिक क्षतिपछि व्यक्तिमा नैरास्यता, एन्जाइटी र डिप्रेसनकाे समस्या देखिएकाे थियाे । उक्त समस्यालाई सरकारले प्राथमिकतामा भने राखेकाे थिएन । तर, समस्या बढ्दै गएका कारण पुनर्निर्माण प्राधिकरणले केही परामर्शदाता पनि खटाएकाे थियाे ।

काेभिड-१९ काे समयमा यस्तै समस्या देखिएकाे थियाे । त्यसैले अहिले जाजरकाेट भूकम्पपछि सम्भावित मानसिक स्वास्थ्यलाई ध्यान दिनुपर्ने विज्ञहरूले बताउन थालेका छन् । उनीहरूले भूकम्प प्रभावित क्षेत्रमा शारीरिक स्वास्थ्यसँगै अब मानसिक स्वास्थ्यमा ध्यान दिनुपर्ने सुझाव दिएका छन् ।

१७ कात्तिकमा जारकोटको बारेकोट गाउँपालिकाको रामीडाँडा केन्द्रविन्दु बनाएर गएकाे भूकम्पले १५३ जनाकाे ज्यान गएकाे छ भने २ सयभन्दा बढी घाइते भएका छन् । साथै, हजाराै‌ँ परिवार प्रभावित भएका छन् । घाइते भएकाहरूको उपचार हुँदै आए पनि ४ हप्तासम्म मानसिक स्वास्थ्यको उत्तिकै ख्याल राख्नु मनोविद् विजया बिजुक्छे बताउँछिन् । ‍उनी भन्छिन्, ‘डराउनु वा आत्तिनु भनेको असामान्य घटनाप्रतिको सामान्य घटना हो । यो व्यक्तिको मानसिक स्वास्थ्यको अवस्थाअनुसार सुरु भएको दिनदेखि ४ हप्ता रहिरहने हुन्छ । तर, केही व्यक्तिलाई भने लामो समयसम्म जान सक्छ । यस्तो अवस्थामा विशेषज्ञको सहयोग लिनुपर्ने हुन्छ ।’

अस्वाभाविक रूपमा ठूलो घटना घट्दा मानिस आत्तिनु स्वाभाविक हो । तर, ठूलो घटना घट्दा कोही आत्तिएको छैन । रोएको छैन । डराएको छैन भने त्यसलाई अस्वाभाविक मान्ने गरिन्छ । त्यस्तै, आघातजन्य घटनाले उनीहरू विभिन्न समस्या भने देखिन सक्ने उनी बताउँछिन् । बिजुक्छे भन्छिन्, ‘उनीहरूले आफ्नो घर आँखा अगाडि ध्वस्त भएको देखेका छन् । आफन्तको मृत्यु भएको देखेका छन् । यसका कारण उनीहरूमा सपनामा पनि तर्सिने, एक्लै बस्ने, रोइरहने, अग्लो ठाउँ देख्दा डर लाग्ने, ध्यान केन्द्रित गर्न नसक्ने, काप्ने, झोक्राउन, खानामा अरुचि हुनेजस्ता लक्षणहरू देखिन सक्छन् ।’ र, यस्ता लक्षण कसैलाई वर्षौं पनि रहिरहन सक्छ ।

jajarkot earth1699063783.jpg

त्यसैले अहिलेको अवस्थामा भूकम्प प्रभावितहरूलाई मनोसामाजिक प्राथामिक उपचारकर्ताको आवश्यकता रहेकाे बिजुक्छेको भनाइ छ । ‘अहिले उनीहरूलाई शारीरिक उपचारसँगै मनको उपचारको आवश्यकता छ । उनीहरूलाई मनको पेनकिलर दिनुपर्छ । उनीहरूलाई गाह्रो भइरहेको अवस्थामा सम्झाउनुपर्छ । यसका लागि मनोविद् वा मनोचिकित्सक नै हुनुपर्छ भन्ने छैन,’ उनले भनिन् ।

योसँगै अब हुन सक्ने खतराबारेमा उनीहरूलाई बुझाउन सबैभन्दा जरुरी मानिन्छ । त्यसका लागि गर्न सकिन पूर्वतयारीबारे बुझाउने हुन्छ । त्यही कारण अहिले स्थानीय पालिका राहत वितरणका साथै मनाेसामाजिक उपचारमा सक्रिय हुन थालेका छन् । भूकम्प प्रभावितहरू आफ्नो दिनचर्यामा फर्किन केही समय लाग्ने भएकाले उनीहरूको परामर्शका लागि पालिकाहरूले टिम बनाएर काम गरिरहेका छन् ।

बारेकोट गाउँपालिका

बारेकोट गाउँपालिका भूकम्प प्रभावितहरूमा मानसिक समस्या उत्पन्न हुन थालेको बारेकोट गाउँपालिकाका अध्यक्ष वीरबहादुर गिरी बताउँछन् । उनी भन्छन्, ‘सबै त्रसित छन् । आतंकित छन् । भत्केको घर देख्दा भाग्न थालेका छन् । सबै कुरा सकियो भन्ने सोचाइ उनीहरूमा देखिन थालेको छ ।’

अध्यक्ष गिरीका अनुसार प्रभावितहरूको मानसिक स्वास्थ्यको उपचारका लागि विभिन्न ठाउँबाट पुगेको चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीले परामर्श दिइरहेका छन् । तर, उनीहरू पुरानै लयमा फर्किन भने अझै केही समय लाग्ने उनको भनाइ छ । ‘अहिले यहाँका मानिसको मनोविज्ञान पनि अंगभंग भएको छ । जीवनप्रतिको मोह हराएको छ । र, उनीहरूलाई सहज बनाउन हामीले मानसिक सवस्थ्यलाई प्राथमिकतामा राखेर काउन्सिलिङको पाटोलाई अगाडि बढाइरहेका छौँ,’ अध्यक्ष गिरीले भने ।

नलगाड नगरपालिका

नगरपालिकाका प्रमुख डम्बर रावतका अनुसार नलगाडका भूकम्प प्रभावितहरूमा भावनात्मक रूपमा आघात पुगेको छ । पीडामा रहेका उनीहरूमध्ये केही व्यक्तिमा मानसिक समस्या देखिन थालेकाे छ । रावत भन्छन्, ‘उनीहरूले नजिकबाट आफ्ना प्रिय व्यक्तिको मृत्यु देखेका छन् । घर लडेको देखेका छन् । जसले गर्दा उनीहरू भावनात्मक रूपमा गलेका छन् । उनीहरूलाई काउन्सिलिङको आवश्यकता परेपछि हामीले मनोपरामर्शका लागि एउटा छुट्टै टिम खटिएका छौँ ।’

प्रमुख रावतका अनुसार उक्त टिम प्रभावितको घरघरमा गएर परामर्श दिँदै आइरहेको छ । र, वडामा स्वास्थ्य चौकीमा कार्यरत स्वास्थ्यकर्मीलाई मनोपरामर्श दिन सुझाइएको छ । ‘स्वास्थ्य चौकीमा नसक्ने अवस्थामा मनोपरामर्शका लागि खटिएको टिमलाई उनीहरूले सम्पर्क गर्नेछन्,’ उनले भने ।

कुशे गाउँपालिका

गाउँपालिकाका अध्यक्ष हरिचन्द्र बस्नेतका अनुसार अझै ठूलो भूकम्प जान सक्ने भयले उनीहरूमा आतंकित देखिन्छन् । उनी भन्छन्, ‘भूकम्पमा आफन्त गुमाए । घर गुमाए । र, अझै ठूलो भूकम्प जान सक्ने कुराले उनीहरूमा ठूलो त्रास पैदा भइरहेको छ ।’ उनीहरूको मनमा उत्पन्न भइरहेको डर र भय कम गर्न गाउँपालिकाले विभिन्न तरिकाले परामर्श दिन सुरु गरेको छ । अध्यक्ष बस्नेतका अनुसार अहिले पालिकामा रहेका स्वास्थ्यकर्मी तथा विभिन्न संघसंस्थाबाट आएका स्वास्थ्यकर्मीहरूले प्रभावितलाई परामर्श दिँदै आइरहेका छन् ।

सानीभेरी गाउँपालिका

सानीभेरी गाउँपालिका भूकम्प प्रभावितहरूमा मानसिक समस्या देखिन थालेको सानीभेरी गाउँपालिकाका अध्यक्ष विर्खबहादुर विष्टले बताए । उनले भने, ‘केही वडामा स्वास्थ्य क्याम्प राखेका छौँ । त्यहाँ चिकित्सकहरू पनि छन् । र, मानसिक समस्या देखिन थालेकालाई चिकित्सकहरूले परामर्श दिइरहेका छन् ।’

bhukampa jajrkot 21699180264.jpg

तर, त्यसरी दिइँदै आइरहेको परामर्श भने पर्याप्त नभएको उनको भनाइ छ । यस्तै, मानसिक स्वास्थ्यको ख्याल राख्दै पछिल्लो केही दिनयता प्रभावित पालिकाहरूले मनोपरामर्शका लागि क्याम्पेन गर्दै आइरहेका छन् । र, यसलाई निरन्तर अगाडि लैजाने योजना उनीहरूले बनाएका छन् । यस्तो अवस्थामा बालबालिका गर्भवती, सुत्केरी, दीर्घ रोगी र वृद्धवृद्धामा अझ बढी जोखिममा हुने भएकाले उनीहरूको हेरचाहमा ध्यान दिन मनोविद् बिजुक्छेको सुझाव छ ।

प्रकाशित मिति: बिहीबार, कात्तिक २३, २०८० १७:२४