‘बीआरआईमार्फत विकास सूचकांकमा नेपालको नक्सा नै बदलिन सक्छ’

A+ A A-

चीनको बेइजिङमा आजबाट बेल्ट एन्ड रोड इनिसियटिभ (बीआरआई) को तेस्रो विश्व सम्मेलन हुँदै छ । चिनियाँ राष्ट्रपति सी चिनफिङको ‘ड्रिम प्रोजेक्ट’का रूपमा रहेको बीआरआईले एक दशक पूरा गरेको छ ।

नेपालसहित विश्वका एक सय ५० भन्दा बढी देश चीनको यो परियोजनामा सहभागी भएका छन् । ल्याटिन अमेरिका, पश्चिम एसिया, दक्षिण एसियादेखि अफ्रिकासम्मका देशले उक्त परियोजनाबाट लाभ लिएका छन् । नेपालको सन्दर्भमा भने द्विपक्षीय समझदारीको आधा दशकसम्म विर्मश मात्रै भइरहेको छ । बीआरआई के हो ? के होइन भन्नेदेखि बीआरआई परियोजनामा सहभागी हुनै हुँदैन भन्नेसम्मका तर्कवितर्क भइरहेका छन् ।

बीआरआई भन्ने बित्तिकै यो ठूलो परियोजना मात्रै हो, योसँग ठूला प्रोजेक्टहरू जोडिएका छन् भन्ने अल्प बुझाइ छ । बीआरआई भनेको ठूला जलविद्युत् आयोजनादेखि रेललगायतका भौतिक पूर्वाधारमात्रै हो भन्ने बुुझाइ आशिंक हुन जान्छ । तर, त्योभन्दा धेरै यसको अर्को पक्ष भनेको नेपालसँग चीनको साझेदारीको कुरा हो । सांस्कृतिक तथा प्राज्ञिक पक्षसमेतको साझेदारीका रूपमा बीआरआईलाई बुझ्नुपर्छ । जनस्तरको सम्बन्धलाई खुकुलो पार्दै नेपालको चीनसँगको सम्बन्ध र बीआरआईमार्फत नेपालको चीनदेखि अन्य देशहरूसँगको सम्बन्ध विकासका रूपमा बीआरआईलाई बुझियो भने अलिक बृहत्तर हुन्छ ।

बीआरआई फोरममार्फत यसका सदस्य राष्ट्रबीच साँघुरिएको आर्थिक सम्बन्धलाई खुला गर्ने सैद्धान्तिक कुरा हो । नेपाल बीआरआईको सदस्य राष्ट्र हुँदा हामीले पाउने आर्थिक सहयोग र विश्वमा पाउने महत्त्वका बारेमा हामीले बुझ्न र बुझाउन सकेनौँ । बरु उल्टै यो परियोजनालाई अन्तर्राष्ट्रिय चासो, शक्ति राष्ट्रबीचको शक्ति संघर्ष र नेपालको भूराजनीतिकसँग जोडेर मात्रै व्याख्या गरियो ।

हरेक ठूलो परियोजनाहरू अन्तर्राष्ट्रिय चासो, आन्तरिक राजनीति र त्यसले अन्य सम्बन्धमा पार्ने प्रभावसँग जोडिन्छन् । यस्ता परियोजनाहरू दुई लेनको सडक बनाएको जस्तो, एउटा पुल बनाएको जस्तो सामान्य हुँदैनन् । विगतमा कोशीको पुल बनाउँदा पनि अन्तर्राष्ट्रिय चासो थियो, नेपालले चीनसँगको अरनिको राजमार्ग बनाउँदै गर्दा माओले अब भारतले नेपाललाई हेप्न सक्दैन भन्ने आशय व्यक्त गरेका थिए । भारतीय संसदमै नेपाल चीनसँग नजिकिदैँछ, हाम्रो लागि यो सुरक्षा खतरा हुन्छ भनेर छलफल भएको थियो । त्यसैले ठूलो परियोजना आउने बित्तिकै छिमेकीदेखि तेस्रो र चौथो देशको चासो स्वाभाविक हो ।

विकासमा भूराजनीति नै हुँदैन भन्ने कुरा नै केटाकेटी बुझाइ हो । हरेक देशका सम्बन्ध रणनीतिक स्वार्थसँग जोडिने विषय हुन् । कुन देशले कसलाई कति सहयोग गर्ने भन्ने विषय रणनीतिक रूपमा हुन्छ । हामीजस्ता राष्ट्रहरूलाई विकास, प्राज्ञिक तथा सांस्कृतिक क्षेत्रमा योगदान गरेर आफ्नो सहयोगीका रूपमा लिएर जाने भन्ने अमेरिकनहरूको प्रस्ट नीति छ ।

बीआरआईलाई विकास होइन, रणनीति मात्रै हो भन्ने प्रोपोगाण्डा गर्नेहरूले यसलाई बरालेको देखिन्छ । नेपाली जनमानसलाई विश्वभर चीनको लगानीमार्फत शिक्षा, पूर्वाधार, उर्जामा अन्य देशले गरेको प्रगतिका कथा भनिँदैन । एकाध ठाउँमा चिनियाँ लगानीबाट भएका कमजोरी देखाएर यो परियोजनालाई बदनाम गर्ने काम भइरहेको छ । श्रीलंकाको उदाहरण दिँदै चिनियाँ प्रोजेक्ट लिनै हुँदैन भन्ने मिथ्या सूचना पस्किरहेका छन् । चिनियाँ लगानीले श्रीलंका बर्बाद भएको भन्ने कुरा पनि आफैँ झुट सावित भइसकेको छ ।

अमेरिकन साम्रज्य खस्किँदै गएको सन् ९० को दशकदेखि भनिँदै आएको थियो । अमेरिकन अर्थतन्त्र दबाब पर्दै गएको केही संकेतहरू स्वयम् अमेरिकन प्राज्ञहरूले बताउँदै आएका छन् । विश्वको शक्ति संरचनामा चीनदेखि रसिया, भारतलगायतका देशहरू उठ्दै गरेको अवस्थामा पश्चिमाहरूको प्रभूत्व रहने छैन । यसकारणले पनि उनीहरू विश्वभर बढ्दै गएको चीनको प्रभाव र बीआरआईको विरोध गरेको देखिन्छ ।

बीआरआईका सैद्धान्तिक पक्ष तथा अरु देशले प्राप्त गरेका लाभलाई आधार मान्ने हो भने यसमा विभिन्न किसिमका ऋणहरू रहेका छन् । ब्यादरसहितका ऋणदेखि ब्याजबाहेकका ऋण पनि छन् । दुई देशबीचको सहमतिमा ब्याज पनि छुट दिन सकिने भनेर समझदारीमा उल्लेख गरिएका छन् । यही कुरा अमेरिकी परियोजना मिलेनियम च्यालेञ्ज कर्पोेरेशन (एमसीसी) मा लागू हुँदैन ,एमसीसीको कुनै पनि कुरा संशोधन गर्न सकिँदैन । अक्षरशः सबै सहमति पालना गर्नुपर्छ । तर, बीआरआईमा दुई देशबीच सहमतिमा जुनसुकै बेला यसलाई बदल्न सक्ने, ब्याज छुट दिन मिल्ने वा ऋण मिनाहासम्मको प्रावधान राखिएको छ ।

नेपालको सन्दर्भमा बीआरआईका केही प्रावधानहरू अझ गज्जबका छन् । हाइड्रो र पूर्वाधारमा ठूलो लगानी हुँदा नेपालको कनेक्टिभिटी र इनर्जीको बजार कहाँ पुग्ला हामी अनुमान गर्न सक्दैनौँ । दशदेखि बाह्र हजार मेगावाटका हाइड्रो सञ्चानल हुँदा पहाड र हिमालको अर्थतन्त्रको ह्वात्तै ग्राफ बढ्छ । चीनसँगको बाटो खुल्दा पहाड तथा हिमालका नागरिकको चीनसँगको व्यापार तथा सांस्कृतिक पक्ष जोडिन्छ । नेपालको वर्तमान विकास मोडेल नै परिवर्तन गर्न सक्छ । तराई र सदरमुकामहरू भरिँदै गएको हिमाल र पहाड रित्तिदै गएको अवस्थामा हाम्रो बसाइसराइको संरचनालाई नै उल्टाइदिन सक्छ ।

ब्रिटिस र अमेरिकन प्राज्ञहरूले नेपालबारे गरेको अध्ययनले पनि बीआरआईले विकासको नक्सा नै बदलिन सक्छ भन्ने दाबी गरेका छन् । सबैभन्दा मुख्य कुरा त बीआरआईको सहयोगले भारतसँगको हाम्रो निर्भरता र उसको अनावश्यक चासो अन्त्य हुनेछ । ठूला लगानीका लागि भारतसँग मात्रै निर्भर हुने हाम्रो परम्परा टुट्छ । चीन र भारतको लगानीमार्फत हाम्रो पूर्वाधार तथा हाइड्रोमा लगानी हुँदा विश्वमा हाम्रो सार्वभौमिकताको अंक नै बढ्छ ।