‘अनि हेडसर हिने’ लेखेर बितेका गाेविन्द सरकाे सम्झनामा

A+ A A-

२०६५ वैशाखको एक दिन धरानबाट विराटनगर आउने बसमा उभिएकी थिएँ । पूर्वाञ्चल क्याम्पस धरानका राजेन्द्र रेग्मीले मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निकमा भ्याकेन्सी खुलेको र भोलिपल्ट आवेदन दिने अन्तिम मिति रहेको सुनाउनुभयो । घर पुगेँ र आवश्यक कागजात तयार पारेर आवेदन दिएँ । गीता लम्साललाई मैले चिनेको पनि त्यही दिन हो । मलाई लाग्यो, मेरो जीवनको एउटा नयाँ अध्याय सुरु हुँदै छ र त्यो अध्यायमा अभिभावकको भूमिका सिन्धुली च्याउकोटमा जन्मिनुभएका शिक्षाप्रेमी गोविन्द गजुरेल सरले निभाउनुहुनेछ ।

अन्तर्वार्ताको दिन पहिलोपटक मैले उहाँलाई देखेकी थिएँ, भेटेकी थिएँ । विराटनगरबाट प्रोफेसर विमल शर्मा रसायनशास्त्र विषयविज्ञका रूपमा आउनुभएको थियो । डेमो कक्षा भयो, प्रतिस्पर्धीहरूमध्ये म रसायनशास्त्र विषयको लेक्चरमा छानिएँ ।

गजुरेल सर मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निकको निर्देशक हुनुहुन्थ्यो । यहाँ आउनुपूर्व उहाँले लहान र जिरी टेक्निकल स्कुलमा प्रिन्सिपल रहेर काम गरिसक्नुभएको थियो । सीटीईभीटीको सदस्य–सचिव भइसकेकाले तत्कालीन अर्थमन्त्री भरतमोहन अधिकारीले मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निकलाई समग्र रूपमा अघि बढाउने अगुवाको रूपमा उहाँलाई चयन गर्नुभएको थियो । उहाँ हामीमाझ मोरङ जिल्लाको बुढीगंगा गाउँपालिका आइपुग्नुभएको हो, यो ठाउँ विराटनगरबाट उत्तरपूर्वमा छ ।

उहाँले छानिएका प्रतिस्पर्धीहरूलाई नियुक्तिपत्र मात्र दिनु भएन, सबैको समग्र व्यावसायिक जीवनको सुरुवात पनि गरिदिनुभयो । सम्पूर्ण नयाँ कर्मचारी र शिक्षकहरू मिलेर उहाँको निर्देशनमा पोलिटेक्निकको औपचारिक उद्घाटन गरियो । मैले उद्घोषकको जिम्मेवारी पाएकी थिएँ । प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाल, अरु चार मन्त्री, नेताहरू र उद्योगी व्यवसायी उपस्थित हुनुहुन्थ्यो ।

काठमाडौंबाट विजया म्याडम र बैनी एरिका गजुरेल पनि आउनुभएको थियो । राति अबेरसम्म बसेर हामीले तयारी गर्‍यौँ । साक्षी, मञ्जु, डिना, नितुलगायत पहिलो ब्याचका धेरै विद्यार्थी तयारीमा जुटेका थियौँ । सुजन भुर्तेल, युवराज चौधरी, कञ्चन झा, जोस्ना राउत, जानुका लेखी, महेश चौधरी, गणेश कार्कीलगायत साथीहरू मञ्च व्यवस्थापन, सजावटमा लागेका थिए । त्यही बेला भारत यात्राका क्रममा मेरो देब्रे हात भाँच्चिएको थियो र, हातमा प्लास्टर गरिएको थियो । तैपनि, गजुरेल सरले मलाई उद्घोषणमा प्रोत्साहन गर्नुभयो । हातलाई साडीले छोपेर कार्यक्रम चलाउन भन्नुभएको अस्तिजस्तै लाग्छ ।

महाप्रस्थान गर्नुअघि एकपटक मनमोहन प्राविधिक विश्वविद्यालय आउनुभएको थियो आफ्ना दुई प्रिय साथी लिएर । उहाँले भन्नुभयो– यसपटक म आफूखुसी आएको । भेटघाट गर्न र गराउन, कार्यालय प्रयोजनले होइन ।

हाड–जोर्नी विशेषज्ञ डा. मुकुन्द दाहालले केही घन्टाका लागि मेरो हातको प्लास्टर काटिदिनुभयो । र, अस्थायी ब्यान्डेज लगाइदिनुभयो । कार्यक्रममा प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपाल, शिक्षामन्त्री, भारतीय राजदूत राकेश सुदलगायतको उपस्थिति थियो । मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निक नेपाल–भारत र मनमोहन फाउन्डेसनको त्रिपक्षीय सम्झौतामा भारतको सहयोगमा स्थापना भएको हो ।

उद्घोषण पनि एउटा कला हो । तौलिएर, मर्यादाअनुसार बोल्नुपर्ने हुन्छ । भारतीय पाहुनासमेत रहेकाले नेपाली र अंग्रेजी दुवै भाषामा कार्यक्रम सञ्चालन गरिएको थियो । काठमाडौंबाहिरका हाम्रा लागि प्रधानमन्त्रीसहितका पाहुनाको स्वागत र सम्मानमा खरो उत्रिनु ठूलै कुरा थियो । तर, हामीले व्यावसायिक उद्घोषक र अरु सहयोगी नखोजेर आफैँ जिम्मेवारी लिएका थियौँ । कोरा कर्मचारी र शिक्षकले धेरै अभ्यास गरेर त्यो काम पूरा गरेका थियौँ । निरन्तरको मिहिनेतले कार्यक्रम सफलतापूर्वक सकियो । त्यसमा गजुरेल सरको ठूलो प्रेरणा र हौसला थियो ।

जबजब उहाँ काठमाडौंबाट हात्तीमुडा आउनुहुन्थ्यो, सबै विभाग पुगेर के कसो छ भनेर पोलिटेक्निकका शिक्षक कर्मचारीको हालचाल सोध्नुहुन्थ्यो । अस्ति भर्खर हालका प्राचार्य इ. सुदीप अधिकारीले हामी केही शिक्षकलाई मनमोहनको क्यान्टिनमा चिया खुवाउनुभयो । त्यतिबेला पनि हामीले गजुरेल सरलाई स्मरण गर्‍यौँ । किनकि, चिया भेटमा पनि उहाँ हामीलाई सल्लाह सुझाव दिइरहनुहुन्थ्यो । अनि, आफू घुमेका आएका संसारका धेरै देशका अनुभव सुनाउनुहुन्थ्यो ।

उहाँबाट जीवनमा काम लाग्ने धेरै यथार्थपरक कथाहरू थिए । उहाँले सुनाएका कतिपय कथा म अहिले पनि बाँडिरहेकी छु । जीवनमा सुस्ताउनुपर्छ, भोलिका लागि शक्ति संचय गर्नुपर्छ भन्ने उहाँको भनाइ थियो । किताब पढ्ने बानी भएकाले गजुरेल सर पुस्तकालयबाट साहित्यिक पुस्तक ल्याउनुहुन्थ्यो ।

मैले जाने–बुझेसम्म उहाँ एक असल पिता, पति, गुरु, हेडसर, हाकिम, साथी र शिक्षाविद् हुनुहुन्थ्यो र नेपालको प्राविधिक शिक्षामा गजुरेल सरको योगदान अतुलनीय छ । नेपालको प्रविधिक शिक्षालाई विभिन्न संस्थामा विशिष्ट शिक्षालय बनाउनुभयो । प्राविधिक शिक्षाको लामो अनुभव भएकाले प्राविधिक शिक्षासँग सम्बन्धित नीति नियम बनाउन पनि धेरै मिहिनेत गरेको देखिन्थ्यो ।

पछिल्लो समय उहाँ राष्ट्रिय प्रकृति संरक्षण कोषको सदस्य–सचिव भएर प्राकृतिक संरक्षणमा पनि लाग्नुभयो । जीवनको अन्त्यतिर उहाँ सिन्धुलीमा रहेर सिन्धुली सामुदायिक टेक्निकल इस्न्टिच्युटको सदस्य–सचिव भएर आफ्नो जन्मस्थानको प्राविधिक उन्नयनमा लाग्नुभयो । प्राविधिक शिक्षाकै काम गर्दागर्दै ७० वर्षको उमेरमा गजुरेल सर सदाका लागि बिदा हुनुभयो ।

हरेक भेट र प्रसंगमा उहाँ काम र जीवनलाई समानान्तर रूपमा लैजान विभिन्न अनुभव, यात्रामा भोगेको अनुभूति सुनाएर, बाँडेर थाहा नहुने गरी नैतिकवान् बन्न सधैँ प्रेरित गरिरहनुहुन्थ्यो । मलाई साहित्य लेखनमा पनि उहाँले सधैँ प्रोत्साहन गर्नुभयो । कविता विमोचनमा पनि म्याडमसहित आउनुभयो । जीवनमा सरसँग जोडिनु मेरो लागि एउटा निरन्तर आशीर्वाद पाइरहनुजस्तै लाग्थ्यो ।

हामी थोरै मात्र मानिस गजुरेल सरजस्तो विवेकशील, ऊर्जावान् बन्न सक्छौँजस्तो लाग्छ । मैले उहाँलाई पुस्तक लेख्न सधैँ घचघच्याउँथे । उहाँ निकै व्यस्त भएकाले समय निकाल्न गाह्रो भएको भन्नुहुन्थ्यो ।

अचानक एक दिन गजुरेल सरको फोन आयो ।

उहाँले भन्नुभयो, ‘तपाईंको उपस्थितिका लागि निम्तो गर्छु ।’

‘सर, किताब तयार भयो ?’ मैले सोधिहालेँ ।

‘हो, तयार भयो’, उहाँले भन्नुभयो ।

म एकदमै खुसी भएँ । सरका रचनाहरू विभिन्न पत्रपत्रिकामा पढेकी थिएँ । उहाँको आफ्नै किताब आओस् भन्ने म चाहन्थेँ । त्यसैले पनि मेरो मन रमायो । मैले सरलाई धेरै बधाई दिएँ ।

उहाँ मेरो अफिस कोठामा मेरो हातको कफी पिएर बिदा हुन आउनुभएको रहेछ, बल्ल बुझ्दै छु । मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निक र यहाँका हामी उहाँका लागि कति विशेष रहेछौँ । हरेक मानिस विशेष होऊन् भन्ने उहाँ अनुभूति दिलाउनुहुन्थ्यो । जानुअघि पनि हामीसँग बिदा हुन आउनुभयो ।

चारवटा विद्यालय शारदा मावि– थोसे, गौरीशंकर मावि– रामेछाप, जनज्योति मावि– खुर्कोट र कमला मावि– सिन्धुलीमा रहेर हेडसरको कर्तव्य निर्वाह गरेका गजुरेल सरले आफ्नो किताबको नाम ‘अनि हेडसर हिने’ राख्नुभएको रहेछ । नभन्दै सर पुस्तक प्रकाशित भएको केही समयपछि हिँड्नुभयो । महाप्रस्थान गर्नुअघि एकपटक मनमोहन प्राविधिक विश्वविद्यालय आउनुभएको थियो आफ्ना दुई प्रिय साथी लिएर । उहाँले भन्नुभयो, ‘यसपटक म आफूखुसी आएको । भेटघाट गर्न र गराउन, कार्यालय प्रयोजनले होइन ।’

उहाँ मेरो अफिस कोठामा मेरो हातको कफी पिएर बिदा हुन आउनुभएको रहेछ, बल्ल बुझ्दै छु । मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निक र यहाँका हामी उहाँका लागि कति विशेष रहेछौँ । हरेक मानिस विशेष होऊन् भन्ने उहाँ अनुभूति दिलाउनुहुन्थ्यो । जानुअघि पनि हामीसँग बिदा हुन आउनुभयो ।

काम विशेषले उहाँ विराटनगर आएको बेला सधैँ मेरो मोबाइल फोनको घन्टी बज्थ्यो । म बुझ्थेँ– सर यतै आउनुभएको छ । अब कहिल्यै मेरो फोन बज्ने छैन, उहाँको नाम देखाउँदै । तर, हरेक अप्ठ्यारोमा म आँटिली बनेर उहाँलाई सम्झेर कहिल्यै आफ्नो कदम रोक्ने छैन । कहिलेकाहीँ मलाई उहाँ माथि आकाशबाट हामीलाई उसैगरी हौसला दिएको अनुभूति हुन्छ । सबैसबै कुरा र प्रेरणाका लागि जीवनभर सम्झिरहन्छु । मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निकलाई मनमोहन प्राविधिक विश्वविद्यालयसम्म पुर्‍याउने यात्रामा उहाँको अहम् भूमिका छ । हालका उपकुलपति डा. सुवासश्री पोख्रेल, दाजु सत्यनारायण चौधरीलगायत सबैको अथक मिहिनेत र कोसिसले पोलिटेक्निक प्राविधिक विश्वविद्यालय बनेको छ ।

शिक्षाक्षेत्रबाहेक उहाँले अन्य सामाजिक कार्य पनि गर्नुभएको थियो । ललितपुरमा रहेको मनमोहन प्रतिष्ठानको कार्यकारी निर्देशक रहँदा हरिप्रसाद काफ्लेले सुरुवात गरेको ‘देश दर्शन’ कार्यक्रमलाई निरन्तरता दिँदै ६० जना वृद्धवृद्धा बाआमाहरूलाई सातदिने देश दर्शन गराउन आफैँ जानुभयो । लगातार तीन वर्ष उहाँले यस अभियानलाई नेतृत्व प्रदान गर्नुभयो । लाग्छ, जबसम्म नेपालमा विद्यालयहरू, प्राविधिक शिक्षालय, मनमोहन प्राविधिक विश्वविद्यालय र मनमोहन स्मृति पोलिटेक्निक रहला, तबसम्म गजुरेल सर र उहाँजस्ता कर्मयोगी गुरुहरूको योगदान चम्किइरहनेछ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज २७, २०८० ०७:४५