विपन्न विद्यार्थीका नाममा १ करोड दान गर्ने कृष्ण केसी

A+ A A-

तनहुँको दुर्गम पहाडी गाउँमा साना-साना पाइला चाल्दै साना-साना सपना देखेर हुर्किरहेका कृष्ण केसीलाई त्यसबेला लागेको थिएन कि उनी त्यो गाउँबाट कतै टाढा पुग्नेछन् । कल्पना पनि गरेका थिएनन्- आफूलाई अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चले कुरिरहेको छ । विश्वभरका महत्त्वपूर्ण संस्थाहरूमा आबद्ध भएर लाखौँ बालबालिका, महिला र सीमान्तकृत समुदायका घाउहरूमा मलम बन्नेछन् । तर भनिन्छ, हजार चट्याङ किन नखसून् ? भयङ्कर आँधीबेहरी किन नचलोस्, ती फूल फुलेरै छाड्छन्, जो फुल्नेवाला छन् । कृष्णको जीवनमा पनि त्यस्तै भइदियो ।

त्यसबेला प्रजनन् स्वास्थ्यलगायतका विषयमा जनचेतना थिएन । आमाबुबा सामान्य खेती किसानी गर्थे । विद्यालय शिक्षा लिने अवसर पाएका थिएनन् । सन्तानलाई ईश्वरको वरदानका रूपमा लिइन्थ्यो । संयुक्त परिवार हुन्थ्यो । त्यस्तै ठूलो परिवारमा हुर्किए कृष्ण । १२ भाइ छोराछोरीमध्ये माइला हुन् उनी । चार भाइबहिनी सानैमा गुमाए । ६ जना बहिनी र एक दाजुका साथ तनहुँको दुर्गम पहाडी गाउँमा हुर्किए । तर, सन् २०२१ मा उनका जेठा दाजु प्रकाशले पनि देहत्याग गरे ।

उनले दाजु प्रकाशका साथ विद्यालय शिक्षा लिएका हुन् । त्यसबेला छोरीलाई पढाउनुपर्छ भन्ने चेतनाको विकास भइसकेको थिएन । त्यसैले बहिनीहरू घरमै खेती किसानीमा सक्रिय भए । तिनै ६ बहिनीको पसिनाबाट भएको आम्दानीले प्रकाश र कृष्णलाई पढ्ने मौका मिलिरहेको थियो ।

कृष्ण हजुरआमासित हुर्किए । हजुरआमालाई सबैले ‘आबै’ भनेर बोलाउँथे । कृष्णका बुबा जन्मिएलगत्तै हजुरबा बिते । हजुरआमा जीवनका उकाला, ओराला र अप्ठ्यारा जीवनका पीडादायी कथा सुनाउँथिन् । कृष्ण भन्छन्, ‘मेरो बुबाको जीवन निकै कठिन परिस्थितिबाट गुज्रियो । काका र काकीको दुर्व्यवहारका कारण उहाँको बचपन त्रासमा बित्यो ।’

घरकाे छानाे खरकाे थियो । हुरी र झरीले जिस्काइरहन्थ्यो । बुबाले पढ्न नपाए पनि घरमै अक्षर सिकेका थिए । त्यसैले पढ्नुपर्छ भन्ने मान्यता उनको थियो । दुःख गरेरै पनि छोराहरूलाई पढाउने सपना उनले देखेका थिए । अहिलेजस्तो बिजुली थिएन गाउँमा । टुकीले अँध्याराे चिरेर मध्यरातसम्म बुवाकाे सपना उजिल्याउन पढ्थे कृष्ण ।

विद्यालय भवन थिएन । कक्षाकोठाहरू थिएनन् । रुखमुनि चौतारोमा कक्षा सञ्चालन हुन्थ्यो । विद्यार्थीहरूको बेञ्च ढुंगा हुन्थ्याे । पानी परेका बेला दौडिँदै छेउमा कसैको घरमा आश्रय लिनुपर्थ्याे । अर्को समस्या थियो– दुर्गममा शिक्षकहरू जानै मान्थेनन् । पुगेका शिक्षकहरू पनि दुई/चार महिनाभन्दा बढी टिक्दै टिक्दैनथे । त्यो बेलाको अवस्था सम्झिँदा कृष्णलाई अहिले शिक्षाक्षेत्रमा धेरै सुधार भएको लाग्छ ।

यसरी सामान्य विपन्न परिवारमा हुर्किएका कृष्णका लागि ठूलाठूला सपना केही थिएनन् । उनी सम्झिन्छन्– चप्पल पुरानो हुँदै जाँदा काँडा र डोरीले फित्ता बाँधेर गुजारा गर्ने गरेको । उनले पहिलोपटक १६ वर्षको उमेरमा जुत्ता लगाएका थिए । ‘पहिलोपटक जुत्ता लगाउँदा अनौठो अनुभूति भयो । मलाई बेग्लै आनन्दानुभूति भाको थियो । विद्यालय छाड्ने प्रमाणपत्र परीक्षाका लागि पहिलोपटक जुत्ता लगाउने अवसर पाएको थिएँ । म जुत्ता टल्काउँदै ठाँटसाथ हिँडेर परीक्षा केन्द्र पुगेँ,’ उनी सम्झिन्छन् ।

krishna kc 21697181243.jpg

सामान्य किसान परिवारमा जन्मिएका उनले एसएलसी दिन जाँदा मात्रै पहिलोपटक जुत्ता लगाउन पाएका थिए । त्यो बेला वर्षमा एकपटक मात्र नयाँ लुगा किन्ने चलन थियो गाउँमा । मासु खान त दसैँ नै पर्खिनुपर्थ्याे । पढ्ने अवसर पाए पनि पढ्ने समय निकै कम थियो । किनभने बिहान उज्यालो नहुँदै बेँसी पुगेर गोरुलाई घाँस काट्ने र अन्नबाली खान आउने बाँदर धपाउने उनको दैनिकी थियो । सानो मान्छे देखेर बाँदरले पनि आक्रमण गर्ने गरेको उनी सम्झिन्छन् ।

तर पनि उनले रातदिन नभनी पढिरहे । मध्यरातसम्म टुकी बालेर पढ्ने गरेको उनी सम्झिन्छन् । उच्च शिक्षा हासिल गर्ने क्रममा छात्रवृत्ति पाए । एसियाली प्रबन्धन विद्यापिठबाट उनले विकास प्रबन्धनको मास्टर्स डिग्री प्राप्त गरेका छन् । यसका अतिरिक्त शिक्षा (शिक्षक प्रशिक्षण) र सोसल डेभलपमेन्टको डिप्लोमा पनि क्यानडाको कोडी अन्तर्राष्ट्रिय इन्स्टिच्युटबाट प्राप्त गरेका छन् ।

सामान्य किसान परिवारबाट हुर्किएका उनले हुन्स कलेजदेखि विश्वविद्यालयसम्ममा अध्ययन गर्न छात्रवृत्ति पाएका थिए । उनले विकास व्यवस्थापनमा उनले स्नातकोत्तर गरेका छन् । अध्ययनपश्चात् संयुक्त राष्ट्रसंघका एजेन्सीहरूसँग उनले काम गरे ।

सही बाटो देखाउने र मार्गदर्शन गर्ने कोही नभएको, कामका लागि समर्थन गर्ने पनि कोही नभएको, परम्परागत समाज र संस्कृति भएको विकासोन्मुख मुलुकबाट आएकाले आईएनजीओ तथा संयुक्त राष्ट्रसँगका एजेन्सीहरूमा काम गर्नु सहज थिएन उनका लागि । तर कडा परिश्रम, समर्पण र उच्च नैतिक मूल्यका कारण कठिन जाँच प्रणालीबाट पनि त्यसमा सफलता प्राप्त गर्न सके उनले ।

कृष्णले आफ्नो करिअर शिक्षण पेसाबाट सुरु गरेका हुन् । संयुक्त राष्ट्र संघ (युनेस्को, युनिसेफ र संक्षिप्त रूपमा आईओएम) सँग शिक्षा विशेषज्ञ, शिक्षा प्रमुख, शिक्षा क्षेत्रमा ‘क्लस्टर संयोजक’ लगायतका क्षेत्रमा उनले काम गरे । त्यसपछि कार्यालय प्रमुख, मानव संसाधन विकास प्रमुख, कार्यक्रम निर्देशक, देशको निर्देशक, क्षेत्रीय निर्देशकको रूपमा धेरै देशहरूमा आईएनजीओहरू (सेभ द चिल्ड्रेन, अक्सफाम यूके, ओकेन्डन इन्टरनेसनल आदि) मा काम गरेकाे अनुभव उनीसित छ ।

अवकाशपछि पनि शैक्षिक क्षेत्रमै स्वयंसेवकका रूपमा काम गर्दै आएका छन् उनी । हाल काठमाडौं विश्वविद्यालयमा अध्यापन र अन्य मुख्यतया मानवीय, विकास र व्यवस्थापन क्षेत्रमा पनि उनले काम गरिरहेका छन् ।

शिक्षा र मानवाधिकारका क्षेत्रमा महत्त्वपूर्ण योगदान गरेका उनले कम्बोडिया र सुडानबाट तानिएको राजतिलक तानिमा सुनको पदक प्राप्त गरेका छन् । रानी इलिजाबेथ एघारौँको प्लेटिनम जुबिलीको समर्पणमा उनले क्यानडामा प्लेटिनम जुबिली पुरस्कार प्राप्त गरेका छन् । यसैगरी पुस्तक ‘आशाको यात्रा र वैश्विक मानवाधिकार’ का लागि ग्लोबल मानवाधिकार पुरस्कार पनि प्राप्त गरेका छन् ।

उनका विविध राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय मिडियामा लेख रचनाहरू प्रकाशित भएका छन् । उनको ‘समाज संघको प्रकाशनका लागि समुदाय विकासः नेपालको परिप्रेक्ष्यमा’ पुस्तक प्रकाशित छ । जुन अंग्रेजी भाषामा पनि अनुवाद भएको छ ।

krishna kc 31697181256.jpg

उनी यतिबेला सामाजिक सेवामा सक्रिय छन् । उनले विपन्न परिवारका विद्यार्थीका लागि काठमाडौं विश्वविद्यालयमा १ करोड रुपैयाँ दान गरेका छन् । शिक्षाका अन्य क्षेत्रमा पनि उनले समाज सेवा र अन्य सहयोग गर्दै आएकाले उनलाई कतिपयले ‘शिक्षामा सेवा गर्न जन्मिएको नायक’ भन्न थालेका छन् ।

कृष्णले गरेको सहयोग कोषबाट काठमाडाैं विश्वविद्यालयले ग्रामीण क्षेत्र र आर्थिक रूपमा विपन्न परिवारका सन्तानलाई छात्रवृत्ति प्रदान गर्दै आएको छ । आफैँ पनि छात्रवृत्तिबाट पढ्ने अवसर पाएर यस अवस्थामा पुगेको बताउँदै उनले पैसाकै अभावका कारण कसैले पनि पढ्नबाट वञ्चित हुन नपरोस् भनेर उक्त कोषका लागि सहयोग गरेको बताउँछन् । केसी विपन्न भएकै कारण पढ्ने अवसर नपाएकाहरूको आफ्नै जसरी जीवन परिवर्तन होस् भन्ने चाहन्छन् ।

अवसर पाउँदा आफू मात्रै नभई आफ्नो परिवारले पनि उल्लेख्य सफलता हासिल गरेको उनकाे अनुभव छ । विभिन्न देशका अन्तर्राष्ट्रिय विद्यालय र विश्वविद्यालयबाट शिक्षा पाएका उनका छोराछोरी अहिले क्यानडामा बस्छन् । तीमध्ये जेठा छोरा अशोक मेडिकल हेल्थ अफिसर हुन् भने बुहारी प्रतिमा डाक्टर । अर्का छोरा अर्बिन र बुहारी सुमी टोरन्टोमा बस्छन् ।

अर्बिन टोरन्टो डिस्ट्रिक्ट स्कुल बोर्डको रोजगार सल्लाहकार र बुहारी सुमी नर्सका रूपमा काम गरिरहेकी छन् । छोरी अञ्जना स्वीट्जरल्यान्डको ग्लोबल एसोसिएसन फर भ्याक्सिन एन्ड इम्युनाइजेसनमा कार्यक्रम प्रबन्धकका रूपमा काम गर्छिन् । आफ्नो परिवारको नै यसरी जीवनस्तर सुधार हुनुमा छात्रवृत्तिमार्फत आफूले पढ्ने अवसर पाउनु भएको ठान्छन् उनी । त्यसैले पनि पढ्ने अवसरबाट कोही वञ्चित हुन नपरोस् भनेर शिक्षाक्षेत्रमा निरन्तर समाज सेवा गर्दै आएको र आगामी दिनमा पनि गर्दै जाने उनकाे संकल्प छ ।

केसीले हजुरआमा दीर्घकुमारी जीसीका नाममा गाउँ सेवा कोषको स्थापनासमेत गराएका छन् । धेरै समुदाय र देशहरूमा अन्तर्राष्ट्रिय संघसंस्थामा काम गर्न पाएकोमा आफूलाई भाग्यमानी सम्झिन्छन् उनी । कडा परिश्रम, चिन्तन, मनन र उच्चस्तरको जोखिम लिएमा सबैले यो सफलता प्राप्त गर्ने उनकाे भनाइ छ । भन्छन्, ‘कडा परिश्रम, चिन्तन, मनन र जोखिम मोल्न पछाडि नपर्ने कारणले नै गौरवमय इतिहास रच्न सफल भएको हुँ भन्नेमा म विश्वस्त छु । यो विश्वास राखेर काम गरेमा सबैले सफलता प्राप्त गर्न सक्छन् ।’

मानवअधिकार, आपत्कालीन र राहतका क्षेत्रमा राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय विभिन्न संघसंस्थामा ४२ वर्षभन्दा बढी समय आबद्ध भएर काम गरेका कृष्णसित दक्षिण अमेरिकाबाहेक अरु महादेशका प्राय: सबै देशहरूमा काम गरेको अनुभव छ । बालरक्षा, बालअधिकार, समुदाय विकास, पानी र स्वच्छताका क्षेत्रमा मात्रै १८ वर्ष बिताएका छन् उनले ।

उसो त, अन्तर्राष्ट्रिय क्षेत्रमा गएर सफलता हासिल गर्नु कम चुनौतीपूर्ण भने थिएन उनका लागि । चालचलन, भाषा, संस्कृति, दृष्टिकोण, प्रणाली फरक भएकाले सुरुमा केही कठिन भएको उनी बताउँछन् । यद्यपि, उनको विश्वास छ– अबको पुस्ताले चाहेमा विश्वव्यापी रूपमा सफलता हात पार्न सम्भव छ ।

उनी समाज सेवाका साथै यतिबेला राजनीतिमा पनि सक्रिय छन् । देश र सबै जनताको समग्र तथा एकीकृत विकासको दीर्घकालीन दृष्टिकोण राजनीतिले राख्ने भएकाले नै आफू यही उद्देश्य पूरा गर्न राजनीतिमा सक्रिय भएको उनको भनाइ छ । यद्यपि, नेपालको राजनीति अन्योलमा परेको उनको बुझाइ छ । धेरै कम राजनीतिज्ञमा मात्रै राजनीतिक नैतिकता बाँकी रहेको टिप्पणी उनी गर्छन् ।

आर्थिक अवस्था, रोजगारी, विकास सबैको अवस्था दयनीय भएको र देश छाडेर गएकाहरूमा देशै फर्किन नचाहने मनस्थिति बढ्दै गएकाले अहिलेकै राजनीतिक अवस्थाले देशमा परिवर्तन सम्भव नभएको उनको बुझाइ छ । नेपाली राजनीतिमा स्पष्ट भिजन र दृष्टिकोणको अभाव भएको उनी ठान्छन् ।

समाज सेवामा सक्रिय उनी जीवनको सन्तुष्टि अर्काको खुसीमा मात्रै भेटिने बताउँछन् । त्यसैले बाँकी जीवन समाज सेवामै बिताउने उनको अठाेट छ । अरु मुस्कुराएको देखे मात्रै मनलाई सन्तुष्टि मिल्ने उनको बुझाइ छ ।

मुकेशको शब्द सापटी लिँदै उनी भन्छन्, ‘किसी की मुस्कुराहटोँ पें हो निशार । किसीका दर्द मिल सके तो लो उधार । जिना इसीका नाम है...!’

प्रकाशित मिति: शनिबार, असोज २७, २०८० ११:५०