सरुवा राेग विशेषज्ञ शेरबहादुर पुनलाई प्रश्न- अहिले आमरुपमा देखिएकाे भाइरल ज्वरो के हो ?

सामान्यतया मौसम परिवर्तन हुँदै गर्दा भाइरल ज्वरो धेरै आउने गर्छ । विज्ञहरू भाइरल ज्वरोलाई ‘एन्फ्लुएन्जा’ भन्ने गर्छन् । र, भाइरल संक्रमण हुँदा श्वासप्रश्वासको माध्यमबाट भाइरस फोक्सोसम्म पुगेर संक्रमण हुने गर्छ, जसका कारण संक्रमित व्यक्तिलाई ज्वरो आउने गर्छ । हुन त ज्वरो डेंगी संक्रमणमा पनि आउने गर्छ । दुवैमा धेरैजसो लक्षण मिल्दाजुल्दा हुने गरेको पाइन्छ । एन्फ्लुएन्जा र डेंगी जुनसुकै उमेरका व्यक्तिलाई हुन सक्छ । तर, बालबालिका र दीर्घरोगीमा भने यसले अलि बढी जोखिम निम्त्याउन सक्ने विज्ञहरूको भनाइ छ । त्यस्तै, एन्फ्लुएन्जा हावामा भएका संक्रमणजन्य भाइरस श्वासप्रश्वासको माध्यमबाट अन्य व्यक्तिमा सर्ने गर्छ । र, डेंगी संक्रमण लामखुट्टेको माध्यमबाट हुने गर्छ । यी संक्रमण भएको कसरी छुट्याउने ? संक्रमित भएमा के गर्ने भन्नेबारे सरुवा रोग विशेषज्ञ डा. शेरबहादुर पुनसँग गरिएको कुराकानीः

अहिले आम रुपमा देखिएकाे भाइरल ज्वरो के हो ? भाइरल र डेंगी भएको कसरी छुट्याउने ?

भाइरल ज्वरो भनेको भाइरसको संक्रमणका कारण हुने ज्वरो हो । फेरि ज्वरो पनि फरकफरक तरिकाले आउन सक्छ । जस्तै; टाइफाइड ब्याक्टेरियाको कारणले हुन्छ । तर, भाइरल ज्वरो भाइरसको संक्रमणबाट उत्पन्न हुने हुन्छ । कतिले भाइरल भन्नेबित्तिकै धेरै फैलिने भन्ने पनि हुन सक्छ । त्यसरी सोच्नु हुँदैन । र, भाइरल ज्वरो विभिन्न कारणले हुन सक्छ । तर, अहिले उपत्यकामा मुख्य गरी एन्फ्लुएन्जा र डेंगीको संक्रमण धेरै देखिएको छ । बिरामीको संख्या बढ्दै गएको छ ।

यीबाहेक अन्य भाइरल संक्रमण पनि हुन सक्छ । तर, परीक्षण नहुने गरेका कारण थाहा हुँदैन । सामान्यतया यस्ता संक्रमण आफैँ निको भएर जाने भएकाले पनि त्यति धेरै वास्ता गरिँदैन ।

एन्फ्लुएन्जा र डेंगीका लक्षण कसरी छुट्याउन सकिन्छ ?

डेंगीमा टाउको दुख्ने, ज्वरो आउने, जिउ दुख्ने, आँखाको गेडी खसेको जस्तो हुने हुन्छ । योसँगै शरीरमा विभिन्न बिमिराहरू देखिन्छ । खान मन नलाग्ने, वाकवाकी हुने पनि हुन्छ । तर, यी सबै प्रारम्भिक लक्षणहरू हुन् ।

डेंगीमा रक्तश्रावको कुरा आउँछ । यसलाई डेंगीहेमरेजिक फिभर भन्ने गरिन्छ । यसलाई बेवास्ता गर्ने हो भने मानिस बेहोस भएर मृत्युसमेत हुन सक्छ । त्यस्तै, एन्फ्लुएन्जा भाइरसमा सामान्यतया श्वासप्रश्वाससँग सम्बन्धित लक्षणहरू बढी देखिने गर्छन् । र, यसमा ज्वरो आउने, जिउ दुख्ने, खोकी लाग्ने, घाँटी दुख्ने, नाकबाट पानी बग्ने लक्षण एन्फ्लुएन्जासँग जोडिएका छन् ।

यद्यपि कतिपय लक्षण एकअर्कासँग मिल्दाजुल्दा हुने भएका कारण परीक्षण गराउन भने जरुरी हुन्छ । बढी दुखाइतिर गयो भने डेंगीको संक्रमण भएको हुन सक्छ । तर, घाँटी दुख्ने, खोकी लाग्ने, नाकबाट पानी बग्ने, जाडो हुने भइरहेको अवस्थामा एन्फ्लुएन्जा भएको हुन सक्छ । यसमा पखाला लाग्छ भनिए पनि फेरि डेंगीमा पनि पखाला लाग्ने गरेको पाइएको छ । दुवैका लक्षण मिल्ने भएका कारण परीक्षण गर्नुपर्छ । जसले गर्दा बिरामीलाई गरिने उपचार र परामर्श फरक हुने गर्छ ।

यस्ताे अवस्थामा के गर्ने ? के नगर्ने ?

डेंगी र एन्फ्लुएन्जामा हेरचाह गर्ने तरिका उस्तैउस्तै नै हो । तर, डेंगीमा तारन्तार वान्ता हुने, असाध्यै पेट दुख्ने, रक्तश्राव भयो भने खतराको लक्षण भन्ने गर्छौं । र, यस्ता लक्षण देखिएमा खतराको संकेत भनेर बुझ्नुपर्छ । यस्तो अवस्थामा बिरामीलाई तुरुन्तै अस्पताल पुर्‍याउनुपर्छ । तर, सामान्य अवस्थामा चिकित्सकको परामर्शमा रगतको जाँच गर्ने गर्न सकिन्छ ।

कतिले भाइरल भन्नेबित्तिकै धेरै फैलिने भन्ने पनि हुन सक्छ । त्यसरी सोच्नु हुँदैन । र, भाइरल ज्वरो विभिन्न कारणले हुन सक्छ । तर, अहिले उपत्यकामा मुख्य गरी एन्फ्लुएन्जा र डेंगीको संक्रमण धेरै देखिएको छ । बिरामीको संख्या बढ्दै गएको छ ।

एन्फ्लुएन्जामा भने छातीमा संक्रमण हुने भएकाले निमोनिया हुने सम्भावना बढी हुन्छ । त्यसैले छाती दुख्ने, श्वास फेर्न गाह्रो हुने भएको अवस्थामा बिरामीलाई अस्पताल लगिहाल्नुपर्छ । अन्यथा दुवै संक्रमण हुँदा बिरामी घरमै निको हुने गरेका छन् । तर, माथि भनिएको जस्तो फरक लक्षण देखिएको अवस्थामा भने अस्पताल पुगेर आफ्नो अवस्थाका बारेमा बुझ्न आवश्यक छ ।

एन्फ्लुएन्जा हुँदा बालबालिकामा निमोनियाको जोखिम बढी हुने हाे ?

बालबालिका, वृद्धवृद्धा, दीर्घरोगीहरूलाई एन्फ्लुएन्जाको खतरा बढी छ भन्ने गरिन्छ । यस्ता व्यक्तिलाई निमोनिया हुन सक्ने सम्भावना धेरै रहन्छ । उनीहरूसँग रोग प्रतिरोधात्मक क्षमता कम हुन्छ । अर्को कुरा, नेपालमा एन्फ्लुएन्जाविरुद्धको खोप लगाउने चलन पनि छैन । विकसित देशहरूमा यस्ता भाइरसविरुद्ध खोप लगाउने गरिन्छ । जसले गर्दा संक्रमित भए पनि यसले निम्त्याउने जटिलता कम हुने गरेको छ । डेंगीको हकमा यसले जोकोहीलाई पनि गाह्रो बनाउन सक्छ । त्यसमा पनि दीर्घरोगीहरूलाई त अझ गाह्रो पार्ने नै भयो ।

कुन बेला देखिन्छ ?

हामीले बुझ्नुपर्ने कुरा ‘मौसम’ हो । डेंगी बर्खा सुरु भएसँगै सुरु हुन्छ । हुन त बर्खा सकिएपछि पनि यो केही स्थानहरूमा ह्वात्तै बढ्न सक्ने हुन्छ । जस्तो अहिले काठमाडौंमा देखिइरहेको छ । र, एन्फ्लुएन्जा सामान्यतया जुलाई–अगस्टतिर सुरु हुन्छ । सेप्टेम्बर–अक्टोबरतिर एकदमै पिकमा जान्छ । त्यसपछि बिस्तारै कम भएर जान्छ । त्यस्तै, अर्को समय भनेको जनवरी, फेब्रुअरी र मार्चमा गरी दुईवटा समयमा एन्फ्लुएन्जा देखिने गर्छ ।

यस्ताे अवस्थामा के खाने ?

एन्फ्लुएन्जा वा डेंगी भएमा प्रशस्त मात्रामा झोल खानेकुराहरू खानुपर्छ । आफूलाई ‘रिडाइड्रेट’ गर्नुपर्छ । र, खतराका संकेत देखिएका छन् भने घरमा बस्नु हुँदैन । होइन भने पोसिलो खानेकुरा, फलफूल र झोल खानेकुराहरू खान सकिन्छ ।

डेंगी हुँदा मेवाको पात खाने चलन छ । याे कति ठीक हाे ?

यसमा मेरो विशेषज्ञता नभए पनि म के भन्छु भने मेवाको पात साँच्चै नै राम्रो हो भने पनि नखानुस् । जथाभावी रूपमा मेवाको पात खाँदा बिरामी बेहोस भएर अस्पतालसमेत पुग्ने गरेका छन् । यसको उपयोगिता हो भने त्यहीसँग सम्बन्धित विज्ञहरूसँग सल्लाह लिएर त्यसको मात्रा, तरिका, समय सबै कुरा मिलाएर मात्रै सेवन गर्नुस् । 'साइन्टिफिक इभिडेन्स' छ भने आफूखुसी गिलासका गिलास खान मिल्दैन । त्यसो हुँदा केही न केही असर हुन सक्छ । त्यसैले यस्ता कुराहरूको सेवन गर्नुअगाडि सम्बन्धित विज्ञसँग सल्लाह लिनुपर्छ ।

भिडियाे हेर्नुहाेस् :

प्रकाशित मिति: मंगलबार, असोज २३, २०८० १७:०१