सुवास नेम्वाङले आफ्नो छोरालाई नलेखेको पत्र

भन्ने कुरा थुप्रै थिए, तर भन्न पाइनँ !

बाबु, कुनै पनि राष्ट्रमा उच्च तहको नेतृत्व वर्ग हुन्छ, जसले देश बनाउँछ, अथवा देश बनाउने गुरुयोजना बनाउँछ । जनताका सपनालाई साकार पार्न उनीहरू दिनरात खट्छन् । काममा तल्लीन हुन्छन् । त्यो नेतृत्व गर्नेमध्येमा एक जना म पनि हुँ । अझै संयोगवश, मैले त जनताका भावना र देश विकासको खाका कोर्ने समूहको पनि नेतृत्व गर्ने मौका पाएँ । र, मैले यस्तो खाका कोरेँ, तिमी ढुक्क हुनू, देश विकास हुन्छ ।

तर बाबु, तिमी देशमा चाहिँ नबस्नू ।

मलाई ठ्याक्कै अनुहार त थाहा छैन, म साह्रै छिटो बिर्सिन्छु । यसो अलिअलि सम्झिँदा तिम्रो ठूलाबाको जस्तो अनुहार याद आउँछ । उहाँले आफू बस्ने कुर्सी भाँच्नुभयो । वर्षौंदेखिका उपलब्धि एकै झ्वाँकमा सक्ने कोसिस गर्नुभयो । बजारमा बढेको महँगी, कालोबजारी, रोजगार सिर्जना, वैदेशिक रोजगार न्यूनीकरणका लागि थुप्रै काम गर्न बाँकी थिए । देशका दूरदराजमा लागेको बालीले बजार पाएको थिएन । जेनतेन बजार आइपुगेका किसानले मूल्य पाएका थिएनन् । अन्तर्राष्ट्रिय बजारमा श्रमिकको मूल्य १० डलर प्रतिघण्टाबाट बढेर १२ डलर पुग्यो । हामीकहाँ १२ डलर दैनिक कमाइ हुँदैन ।

थुप्रै-थुप्रै काम बाँकी थिए । एउटा युग बनाउन बाँकी थियो । एउटा चलन चलाउन बाँकी थियो । धेरै काम गर्न बाँकी थियो । मलाई पार्टी अध्यक्ष हो कि जस्तो लाग्छ । तर, थाहा छैन उहाँ को हुनुहुन्थ्यो । त्यसपछि त के थियो र मिडियाको क्यामेरा, जनताको निराशा मैतिर सोझियो । कसो मेरो मुखबाट फुस्किएन– ‘उहाँ गलत हो ।’

तर, उहाँले नै मलाई सम्झाउनुभयो । उहाँ धर्म संस्कृतिको त ज्ञाता नै हो । उहाँले मलाई भन्नुभयो, ‘महाभारतमा युधिष्ठिरलाई पनि धर्मका लागि झुट बोलाइएको थियो । एउटा झुटले धर्मको रक्षा गर्छ भने त्यसलाई पाप मानिँदैन । अहिलेको समयमा तपाईं युधिष्ठिर हो । तपाईंलाई झुट बोल्दिनुहोस् त भन्दिनँ, तर साँचो नबोल्नुहोस् ।’

मलाई पार्टी अध्यक्ष हो कि जस्तो लाग्छ, उहाँले नै मलाई सम्झाउँदै भन्नुभयो– एउटा झुटले धर्मको रक्षा गर्छ भने त्यसलाई पाप मानिँदैन । अहिलेको समयमा तपाईं युधिष्ठिर हो । तपाईंलाई झुट बोल्दिनुहोस् त भन्दिनँ, तर साँचो नबोल्नुहोस् ।’

बाबु, तिमी त बुझ्छौ नै, यसै कारण मेरा दुई जना मलामी घटे । तिमी त निरीह छौ, कोमल छौ । तिमीलाई यिनीहरूले बाँची खान दिँदैनन् । तिमी नेपाल नबस, विदेश नै जाऊ ।

कहिले भित्र त, कहिले बाहिर । हामी सधैँ सरकारको वरपर घुमिरहेका थियौँ । तर, हामीले गर्‍यौँचाहिँ के त ?

हामीले हाम्रो आफ्नै छोरो पढ्नयोग्य कलेज बनाउन सकेनौँ । तिमी विदेश जाऊ, उतै पढ । हामीले हाम्रो सन्तानको उपचार गर्न योग्य अस्पताल देशमा बनाउन सकेनाैँ । तिमी विदेश जाऊ, उतै उपचार गर । हामीले त हाम्रो छोरो हाम्रै देशमा टुकुटुकु हिँड्दा सुरक्षित र खुसी देख्ने बाटो बनाउँनै सकेनाैँ । तिमी विदेश जाऊ, उतै रमाऊ । हामी छोरालाई खर्चिएर विदेशमा घुमाउन सकेकोमा गर्व गरेर बाँच्नेछौँ ।

बाबु, तिमी देशमा नबस । यहाँ सडकमा धुलो छ । तिम्रो अनुहार फोहोर हुन्छ । यहाँको पानी गतिलो छैन । तिम्रो स्वास्थ्य बिग्रिन्छ । अझ मलाई सुवास नेम्वाङ बनाएको क्षेत्रमा त झन्, स्वास्थ्य, शिक्षा, बाटोको अवस्था विकराल छ । तिमी त्यहाँ त झुक्किएर पनि नजानू । तिम्रो कमलो शरीरमा दाग लाग्छ । दुई/चार मान्छेले दुई/चार खराब कुरा गर्लान् । तिम्रो मनमा दाग लाग्छ । हामीले बच्चामा सिकेको क, ख, गमा त सबै राम्रा छैनन् । मेरो क्षेत्रमा सबै राम्रा मान्छेको तिमीले अपेक्षा नगर्नू । राम्रा मतलब तिम्रो बालाई राम्रो भन्ने मान्छे ।

म जति सरल भए पनि, जति असल हुने कोसिस गरे पनि इष्ट मात्रै कमाइनँ ।

हामीले के लेख्यौँ, त्यो छाडी देऊ । हामीले कस्तो समूह बनाएर राज्य सञ्चालन गर्दै छौँ, त्यो पनि छाडिदेऊ । तिमीलाई मेरो त विश्वास लाग्छ नि, त्यसैका आधारमा भनेको हुँ, तिमीले देशमा बस्नु हुँदैन ।

यहाँ प्रत्येक दिन हजारौँको सङ्ख्यामा मानिसहरू विदेशिन खोज्छन् । कदाचित् उनीहरूको भिसा लागिहाल्यो भने कति खुसी होलान् । उनीहरूको परिवारलाई छोरो विदेशमा पढाउन सकेकोमा कति खुसी लाग्छ । म पनि बा हुँ, तिमी युरोप गएर पढ्यौ अथवा विदेशमा केही गर्‍यौ भने म पनि त खुसी हुन्छु ।

हाम्रै पार्टीका केही नेताले छोरा विदेशमै पढाए । कतिका सन्तान त उतै छन् । कमरेड झलनाथ खनालका छोरा पनि नेपालमा पढेका होइनन् । उनका छोरा निर्भीक अमेरिकामा पढेर नेपाल आए ।

कांग्रेसका नेता शेरबहादुर देउवाले छोरा जयवीर देउवालाई बेलायतमा पढाए । उनीसँगै सम्माननीय राष्ट्रपति रामचन्द्र पौडेलका छोरा चिन्तनले पनि बेलायतमै अध्ययन गरेका हुन् । कांग्रेसका नेता कृष्ण सिटौलाका छोरा श्याम सिटौलाले नेपालभन्दा भारतमा गुणस्तरीय शिक्षा भेटे । उतै पढे । कांग्रेस नेता सिटौलाका दुई छोरीहरू पनि अमेरिकामा छन् ।

म थुप्रैपटक गाउँ जाँदा जनताले नभनेका प्रश्न सुनिरहन्थेँ– ‘कमरेडका सन्तान पढाउन अयोग्य विद्यालयमा जनताका छोरा पढेर कसरी योग्य होलान् ?’

मलाई पार्टी अध्यक्ष हो कि जस्तो लाग्छ । तर, थाहा छैन उहाँ को हुनुहुन्थ्यो । त्यसपछि त के थियो र मिडियाको क्यामेरा, जनताको निराशा मैतिर सोझियो ।

धन्न उत्तर दिनु पर्दैनथ्याे । नत्र यसको पनि उत्तर भन्नुपर्थ्यो– ‘तपाईं आफैँले देशको भविष्य नदेखेर सन्तान देशमा बस्न दिनुभएनछ, हाम्रा सन्तान के गरौँ ?’

हो पनि, कलम मैसँग थियो । कापी मैसँग थियो । तमसुकमा हस्ताक्षर मैले नै गरेको हो । लामो समय दिक्क नलाग्ने गरी बोल्ने मेरो घाँटीमा बेलाबेला गाँठो परेजस्तो हुन्थ्यो बाबु । कसैलाई सुनाउन सक्दिनथेँ । सुन्ने कोही थिएन पनि ।

एकपटक ठ्याक्कै निर्मलाजस्ती देखिने बच्ची आएर सोधी सपनामा– ‘हजुर सञ्चै होइसिन्छ ?'

‘अँ, ठीकै छु ।’

'हजुरको परिवार नि ?'

'अँ, सब ठीक छ ।'

परिवार त मेरो बेहाल छ । खबर त मेरो बेठीक छ । तर, यसले के फरक पार्छ र ?

मलाई देशभरमा न्याय नपाएका चेलीहरू एकसाथ चिच्याएजस्तो लाग्यो । छटपटिँदै ब्युँझिएँ । जिउ पसिनाले भिजेको थियो । रातभर निद्रा परेन ।

छोरा, तिमी देशमा बस्यौ भने तिमी पनि राजनीतिमा तानिन्छौँ । तिम्रो चाहना कसैले सोध्दैनन् । बजारमा जति बेला जे पनि बिक्छ, बेचिन्छ । तिमी बजारमा लिलाम भएको थाहा नपाउँदै तिम्रो पनि आधा रातमा निद्रा खुल्छ । ऐँठन हुन्छ । सुन्ने कोही हुँदैन । कति दिन अनिदो बस्छौ ?

जति गर्न सकिन्थ्यो मैले गरेँ, बाबु, तिमी विदेश नै जाऊ ।

प्रकाशित मिति: आइतबार, असोज १४, २०८० २१:३८