सडकमा आउन बाध्य चिकित्सक: कानुन बन्यो तर कुटपिट रोकिएन

A+ A A-

गत ८ असोजमा पोखराको मणिपाल शिक्षण अस्पतालमा उपचारको क्रममा एक बिरामीको मृत्यु भएपछि आफन्तले डा. अनिल शाहमथि हातपात गरे । आईसीयूमा उपचाररत ती बिरामीको मृत्यु भएको थियो तर आफन्तले चिकित्सकको लापरबाहीले बिरामीको मृत्यु भएको दोष लगाए ।

चिकित्सकहरू अस्पताल छोडेर सडक आन्दोलनमा छन् । र, अधिकांश सरकारी अस्पतालमा चिकित्सकहरूले ओपीडी सेवा बन्द गरेका छन् । चिकित्सकमाथि हातपात भएकाे याे पहिलाे घटना हाेइन । यसअघि हटाैँडामा पनि हातपात भएकाे थियाे ।

यसरी लगातार कुटिनु परेपछि चिकित्सकहरू सडकमा उत्रिएका हुन् । हातपात गर्नेलाई कानुन अनुसार सरकारले कारवाही नगरेकाले बाध्य भएर आन्दोलनमा उत्रिनु परेको चिकित्सकहरूको भनाइ छ । चिकित्सक संघका अध्यक्ष डा. अनिल विक्रम कार्की सरकारले ऐन कार्यान्वयन नगरेको बताउँछन् ।

‘ऐन सरकारले कार्यान्वयन गर्नुपर्ने भए पनि कार्यान्वयन हुन सकेको छैन । यसका लागि हामी आन्दोलनमा उत्रिनु परेको छ । राज्यलाई दबाब दिइरहनु परेको छ,’ उनले भने । यस विषयमा शुक्रबार संसदको शिक्षा, स्वास्थ्य तथा सूचना प्रविधि समितिमा पनि उनले पोखराको उच्छृङ्खल गतिविधिलाई सरकारले नियन्त्रणमा लिनुपर्ने धारणा राखे । सरकारले समस्या समाधानमा पहल नगरे आकस्मिक सेवासमेत रोकिने चेतावनी उनले दिए । ‘आकस्मिक सेवा बन्द भयो भन्ने नआओस्,’ अध्यक्ष डा. कार्कीले भने ।

बारम्बार चिकित्सकमाथि आक्रमण हुन थालेपछि सरकारले स्वास्थ्यकर्मी तथा स्वास्थ्य संस्थाको सुरक्षासम्बन्धी ऐन २०७९ संशाेधन गर्‍याे । ऐन संशोधन भएपछि ९ जना चिकित्सकमाथि हातपात भएको छ । तर अहिलेसम्म कसैलाई पनि कारवाही गरिएको छैन । सरकारी अधिकारी भने दोषीलाई कानुनी कारवाहीको प्रक्रियामा लगिएको दाबी गर्छन् ।

शिक्षा, स्वास्थ्य तथा सूचना प्रविधि समितिको बैठकमा गृहसचिव दिनेश भट्टराईले दोषीलाई कानुनी दायरामा ल्याएकाले सडकमा आउन जरुरी नरहेको बताए । ’वार्ताद्वारा संवाद हुन सक्ने विषयलाई लिएर सडकमा आएर आन्दोलन गर्न जरुरी छैन,’ उनले भने ।

मणिपालमा बिरामीको मृत्यु भएपछि चिकित्सक र आफन्तबीच तनावको स्थिति बन्यो । र, सुरक्षाका लागि पुगेका प्रहरी निरीक्षक मदन श्रेष्ठले डाक्टरलाई कुटेर आएको भन्दै अभिव्यक्ति दिए । उनको अभिव्यक्तिले चिकित्सक थप रुष्ट बनेका छन् । कानुन कार्यान्वयन गर्ने जिम्मेवार निकायका व्यक्तिबाट गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति आउनुले राज्यले नै दोषीलाई जोगाएको निष्कर्ष चिकित्सकहरूको छ । सरकारले ‘डाक्टरलाई कुटेर आएँ’ भन्ने प्रहरी निरीक्षक श्रेष्ठलाई निलम्बन गरेको छ ।

स्वास्थ्यमन्त्री मोहनबहादुर बस्नेतले गैरजिम्मेवार अभिव्यक्ति दिने प्रहरीलाई निलम्बन गरी अनुसन्धान गरिरहेको बताए । ‘घटनामा संलग्न भनिएकोलाई निलम्बन गरिएको छ । कारवाहीको पनि प्रक्रिया हुन्छ । निलम्बन गर्नु पनि कारवाही हो । सरकारी पक्षले केही कमजोरी गरेको छैन । दोषीलाई ससपेन्स गरिएको छ,’ उनले भने ।

doctor-aandalon (1)1695718733.jpg

मणिपालको घटना हुनुभन्दा १३ दिन अगाडि भदौ २७ गते हेटौंडाको सञ्चो असपतालमा डा. विकास थापा र डा. प्रशान्त विडारीमाथि कुटपिट भएको थियो । कुटपिट भएपछि डा. थापाले राजीनामा दिएका थिए । मृतकका आफन्तले चिकित्सकमाथि कुटपिट गरेको भन्दै नेपाल चिकित्सक संघले भदौ ३१ गते देशभरका आकस्मिकबाहेक सबै सेवा बन्द गरेको थियो ।

नेपाल चिकित्सक संघको तथ्याङ्क हेर्ने हो भने असोज यता ४ जना चिकित्सकमाथि हातपात भएको छ । असोज ८ गते मात्रै दुई जाना डाक्टरमाथि हातपात भएको थियो ।

पछिल्लो १० वर्षमा विभिन्न अस्पतालमा कार्यरत ८७ जना चिकित्सकमाथि हातपात तथा दुर्व्यवहार भएको तथ्याङ्कले देखाएको छ । ऐन संशोधन भएकै वर्ष २०७९ साल भदौ २ गते कर्णाली स्वास्थ्य विज्ञान प्रतिष्ठानमा कार्यरत डा. करण शाह बिरामीका आफन्तको कुटाइमा परी घाइते भएका थिए ।

त्यसपछि असोज १७ गते आईसीयूमा उपचाररत बिरामीको मृत्युपछि मृतकका आफन्तले अस्पताल तोडफोड गरेका थिए ।

ऐनमा स्वास्थ्य संस्था तोडफोड वा अन्य कुनै कामबाट हानी नोक्सानी पुर्‍याएमा र स्वास्थ्यकर्मी वा स्वास्थ्य संस्थामा कार्यरत कर्मचारीलाई कुटपिट गरे तीन वर्षसम्म कैद वा तीन लाख रुपैयाँसम्म जरिवाना वा दुवै सजाय हुने व्यवस्था छ । तर अहिलेसम्म कोही पनि कारवाहीमा परेका छैनन् ।

बिरामीको स्वास्थ्यमा भएको समस्याबारे बिरामीको आफन्त र चिकित्सकबीच संवाद नहुँदा अन्तिममा तनावको स्थिति आउने गरेको तर्क गर्छन् नेपाल मेडिकल काउन्सिलको इथिकल कमिटका पूर्व संयोजक डा. ढुण्डीराज पौडेल ।

‘चिकित्सा विज्ञानमा शतप्रतिशत निको हुने भन्ने हुँदैन । डाक्टरले ज्ञान र सीपको आधारमा औषधि तथा औजार प्रयोग गरेर उपचार गर्ने हो’, उनी भन्छन्, ‘बिरामीको आफन्त र उपचारमा संलग्न चिकित्सक तथा स्वास्थ्यकर्मीबीच संवाद हुन जरुरी छ ।’

उपचारको क्रममा औषधिको कारण पनि बिरामीको मृत्यु हुने गरेको उनी बताउँछन् । ‘औषधिको साइड इफेक्ट हुन सक्छ । रियाक्सनले बिरामीको ज्यान जान सक्छ,’ उनी भन्छन्, ‘उपचारका क्रममा शतप्रतिशत निको हुनुपर्छ भन्ने भ्रममा मानिसहरू छन् ।’

doctor-aandalon (4)1695989342.jpg

कुनै पनि चिकित्सक तथा स्वास्थ्कर्मीमाथि आक्रमणका घटना भएलगत्तै कानुनी प्रक्रिया अगाडि बढाउने हो भने घटनाले ठूलो रुप नलिने डा. पौडेल बताउँछन् । ‘घटना हुने बित्तिकै छानबिन गरेर कानुनी आधार बनाउन नसक्नु सरकारको कमजोरी देखिन्छन् । नराम्रो काम गर्दा यो कारवाही हुन्छ भन्ने कुराको जानकारी भएपछि मानिसले आवेस गुमाएका हुन सक्छन्,’ उनी भन्छन्, ‘ऐन संशोधन भएपछि कार्यन्वयनमा लैजाने जिम्मेवारी सरकारको हो ।’

चिकित्सकबाट पनि लापरवाही भएमा नेपाल मेडिकल काउन्सिलमा उजुरी परेमा छानबिन हुन्छ । तर बिरामीको आफन्तहरू कानुनी बाटो रोज्नुको सट्टा हातपातमा उत्रने गरेको बताउँछन् चिकित्सक संघका अध्यक्ष डा. कार्की । ‘खतरा मोल्न कोही चाहँदैनन् । यही स्थिति रहिरह्यो भने नेपालमा अबको केही वर्षमा चिकित्सकको अभाव हुनेछ,’ उनी भन्छन् ।

दोषीलाई कारवाही गर्न निर्देशन

संसदको शिक्षा, स्वास्थ्य तथा सूचना प्रविधि समितिले चिसिकत्कमाथि हातपात गर्नेलाई कारवाही गर्न निर्देशन दिएको छ । शुक्रबार सरोकारवाला निकायसँग छलफल गरेपछि समितिले दोषीलाई कारवाही गर्न निर्देशन दिएको हो ।

‘चिकित्सकहरूमाथि भएको यसप्रकारको व्यवहारप्रति समितिको गम्भीर ध्यानाकर्षण भएको र यस्ता घटनाप्रति दुःखपूर्ण खेद प्रकट गर्दै, दोषीउपर नियमानुसारको कारवाही गर्न र सार्वजनिक सरोकारको स्वास्थ्य क्षेत्रलाई मर्यादित, सुरक्षित, हिंसा र भयमुक्त एवम् मैत्रीपूर्ण बनाई निर्वाध सेवा प्रवाहको वातावरण तयार गर्न सम्बन्धित निकायलाई निर्देशन दिएका छौँ,’ समिति सभापति भानुभक्त जोशीले भने ।

doctor-aandalon (6)1695989499.jpg

समितिले चिकित्सकहरू एवम् स्वास्थ्य क्षेत्रसंग सम्बन्धित समस्याको समाधान वार्तामार्फत गर्न र चिकित्सकहरू पेशागत क्षेत्रमा नियमित हुने वातावरण सिर्जना गर्न स्वास्थ्य तथा जनसंख्या मन्त्रालयलाई निर्देश दिएको छ । र, समितिले स्वास्थ्य क्षेत्रसँग सम्बन्धित समस्या समाधान गर्न उपसमिति तथा अध्ययन कार्यदल गठन गर्ने निर्णय पनि गरेको छ ।

तस्वीरहरू : सुशील श्रेष्ठ/शिलापत्र

प्रकाशित मिति: शुक्रबार, असोज १२, २०८० १८:३६