छाउगोठबाट स्वर्ग पुगेकी कल्पना

A+ A A-

म रमिता, मेरो जन्म कैलालीको एउटा सानो गाउँमा भएको थियो । मेरो गाउँमा छाउ र छाउगोठको कथा धेरै वर्षअगाडिदेखिको छ । हरेक महिना महिनावारी हुनेबित्तिकै हामी ७ दिनका लागि छाउगोठ जानुपर्छ । मेरो कथा यही छाउ र छाउगोठको छ ।

म आज छाउ र छाउपडीभन्दा टाढ़ा स्वर्गमा बसेर मेरो गाउँकी बहिनी कल्पनाको प्रतीक्षा गर्दै छु । धेरै पछि आफ्नै गाउँकी बहिनीसँग भेट हुँदै छ । तर, मन एकदम दु:खी भएको छ । आज मेरो आफ्नै गाउँकी ठूलो काकाको छोरी १४ वर्षीया कल्पना यहाँ आउँदै छिन् ।

म सम्झिन्छु– कल्पनाको जन्म हुँदा ठूली काकी सारै खुसी भएर हामी सबै केटाकेटीहरूलाई पाँच–पाँच रुपियाँ दिनुभएको थियो । कल्पना सानैदेखि सधैँ मेरो हात समातेर खुब राम्रो देउडा खेल्थी । म त गाउँघरकी छोरी, पढ्न र लेख्नभन्दा पनि घाँसदाउरामै समय बित्थ्यो । तर, कल्पना विद्यालयमा सधैँ प्रथम हुन्थी । उसले कहिलेकाहीँ वादविवादमा अंग्रेजी बोलेको सुन्दा पनि आनन्द आउँथ्यो ।

सानी कल्पना पनि ठूली भई होला है ! तर, सानी कल्पना सानै भएकी भए आज न महिनावारी (छाउ) हुन्थी, न यहाँ आउनुपर्थ्यो । कल्पनालाई सम्झिँदा मलाई मेरो गाउँका आमा, बुबा, साथी सबैको याद आयो । अँ साच्चै ! गाउँ सम्झिँदा त छाउ र छाउगोठको पनि याद आयो । याद पनि किन नआओस् ? आज सबै र आफ्नो सपनाबाट टाढ़ा यही छाउगोठकै कारण छु । अब त आमा पनि बुढी हुनुभो होला । छाउ पनि रोकियो होला । अबचाहिँ मेरी आमालाई आनन्द भयो होला । तर, मेरी बहिनी अझै जवान छे ।

आफ्ना साथीहरूसँग हरेक महिनाको ७ दिन त्यो कालो छाउगोठमा कटाउँदै होलिन् । कहिलेकाहीँ त मध्यरातमा महिनावारी हुँदा म राति नै छाउगोठ भिज्दै गएको सम्झिन्छु । चिसोमा काम्दै सुतेको दिनदेखि वर्षामा रगत र पानीमा भिज्दै सुतेको दिन सम्झिँदा जीवन यहाँ आनन्द छ । यहाँ न छाउ छ, न त छाउगोठ नै ।

महिनावारी हुँदा न मेरो पेट दुख्थ्यो, न त जिउ नै । किनकि छाउको भित्ता यति सानो थियो कि मेरो दुखाइ पनि अटाउँदैनथ्यो । हरेक महिना छाउ हुने अनि छाउगोठ जानुपर्ने । छाउगोठ जाँदाजाँदै मेरो पाठेघरमा घाउ भएको थाहै भएन । हुन पनि किन नहोस्, थोत्रो तालो अनि खोलेजस्तो खानाले रोगलाई कहाँ पचाउन सक्थेँ त म ?

१२ वर्षको उमेरदेखि सुरु गरेको छाउको कालो यात्रा रुँदै कराउँदै छाउगोठमै सकाएँ, अनि यहाँ आएँ, जहाँ धन्न छाउगोठ चैँ छैन । यहाँ आएपछि त रुन बिर्सिएँ होला भनेको थिएँ, अझै पनि रुँदै पो रहेछु त । मेरो आँसु त छाउगोठमै सकिएको हैन र ? आँसु त अझै पनि बाँकी पो रहेछ ।

कल्पनाले मुसुक्क मुस्कुराएर भनिन्– दिदी, मभन्दा पनि भाग्यमानी त मेरी हुन नसकेकी छोरी हो । न उसले छाउ हुनुपर्‍यो, न त छाउगोठ नै जानुपर्‍यो । दिदी, म त बलात्कृत पनि भएँ ।

ओहो ! कल्पना, तिमी आयौ ? किन आएकी यहाँ ? तर ठीकै छ नानी, खुसी होऊ । यहाँ न तिमीलाई छाउ हुन्छ, न त छाउगोठ नै जानुपर्छ । नानी तिमीले केही बोल्नुपर्दैन । म यहाँ भए पनि तिमीलाई हेरिबसेकी थिएँ ।

नानी, तिमी एउटा केटी भएर जन्म लियौ; तिमीलाई महिनावारी (छाउ) भयो । अनि तिमी पनि छाउगोठहुँदै यहाँ आउनुपर्‍यो । तर कान्छी, मैले यहाँ आएर सोचेकी थिएँ; गाउँमा हुँदा ७ जना अटाउने छाउगोठ ठूलो भयो होला । गाउँलेहरूले म रमितालाई गुमाएपछि मजस्तै अरु कसैलाई नगुमाऊलान् भन्ने लागेको थियो तर नानी म गलत थिएँ । तिमीजस्तै आज पनि गाउँलेहरूले ममता, रिता, माया दिनैपिच्छे गुमाउँदै छन् ।

म त रोगले मरेँ । रिता पोसिलो खाना नपाएर मरी । तर, कान्छी, तिमी त छाउगोठमै महिनावारी हुँदाहुँदै बलात्कृत भएर मर्नुपर्‍यो है नानी ! कान्छी, गलत त हामी नै हौँ है । २१औँ शताब्दीमा आएर पनि हामी यस्तो समाजमा जन्म लियौँ, जहाँ छाउपडी प्रथा छ र छाउ हुँदा पनि बलात्कृत हुनुपरेको छ ।

नानी याद छ ? हामी गाउँमा हुँदा शहर त ठूलो लाग्थ्यो । शहरमा त छाउगोठ हुँदैनजस्तो लाग्थ्यो तर शहरमा छुट्टै छाउगोठ नभए पनि हरेक घरको कोठामा छाउगोठ हुँदोरहेछ । भोक लाग्दा भान्सा छिर्न नमिल्ने, आफ्नै दाजुभाइलाई छुन नमिल्ने, शहरमा त छाउगोठको नयाँ रूप पो रहेछ ।

नानी कल्पना, तिमी त भाग्यमानी रहिछ्यौ । मैले १४ वर्ष छाउगोठमा बिताएँ तर तिमीले त केवल २ वर्ष मात्रै बितायौ ।

कल्पनाले मुसुक्क मुस्कुराउँदै भनिन्, 'दिदी, हामी आमाको कोखबाट जन्म लिन्छौँ र आमाले त्यो दिन हामीलाई जन्म दिन सक्नुहुन्छ । जुन दिन आमाको महिनावारी (छाउ) सुरु हुन्छ तर दिदी, हामी हाम्रो छाउ सुरु भएको दिन अपवित्र भएर छाउगोठ जानुपर्‍यो तर म आफूलाई भाग्यमानी भन्छु । किनकि म कसैको आमा भइनँ । मभन्दा पनि भाग्यमानी मेरी हुन नसकेकी छोरी हो । न उसले छाउ हुनुपर्‍यो, न त छाउगोठ नै जानुपर्‍यो । दिदी, मेरो पीडा छाउ र छाउगोठमा मात्र छैन । म त बलात्कृत पनि भएँ । तर, म न्याय कहिले पाउँछु भनेर कुर्दै छु । किनकि मभन्दा अगाडिदेखि निर्मला पन्त दिदी न्यायको पर्खाइमा हुनुहुन्छ । निर्मला दिदी चुप हुनुन्छ, किनकि उहाँको कुरा र न्याय १८४१ देखि चुप छ ।

प्रकाशित मिति: शनिबार, भदौ ३०, २०८० ०९:५१